پیشینه تاریخی کرسف با وجود تپه تاریخی کری قیه سی، سفال‌های کشف‌شده از این تپه  و وجود روستای مادآباد به دوران حکومت مادها بازمی‌گردد.

امیرجهانشاه‌خان افشار حاکم مقتدری در دوران قاجار در منطقه خمسه (استان زنجان فعلی) بود که روستای کرسف را برای محل زندگی و حکمرانی انتخاب کرده بود که دارایی، املاک و  قدرت نظامی شگفت‌انگیزی داشت و حسینیه و سد کرسف را ساخته است.

سد کرسف یا سد امیر  با ارتفاع ۱۵ متر و ظرفیت ذخیره ۵ میلیون مترمکعب آب در جنوب غربی کرسف و روی رودخانه شور یکی از شاخه‌های رود قزل‌اوزن ساخته‌شده است که به دوره ساسانیان برمی‌­گردد، جهانشاه‌خان  این سد را مرمت کرده است، بقایای شکارگاه امیر جهانشاه خان افشار مشرف بر سد دیده می‌شود که زمانی مورد استفاده شاهان بوده است.

حسینیه تاریخی بازمانده از دوره قاجار

 حسینیه تاریخی مربوط به دوران قاجار است که در محله‌ای قدیمی به نام ساری‌کورپی قرار دارد و  با طراحی روباز (حیاط مرکزی)، رواق‌های دورتادور، شبستان‌هایی در ضلع شمالی و جنوبی و شش ایوانی به دست استاد ملاقلی شیرازی به دستور جهانشاه‌خان به سبک معماری دوره اسلامی با سنگ، آجر، گل و گچ و ملاط آهک  ساخته ‌شده است.

تپه باستانی کرسف مربوط به دوره ساسانیان است و این اثر در تاریخ ۲۴ تیر ۱۳۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. با کاوش در این محوطه شواهدی از آثاری معماری از دوره میانی اسلامی (قرون ششم و هفتم هجری قمری) همراه با یافته‌های سفالی خصوصاً سفال‌هایی با نقش کنده زیر لعاب‌های سبز، سفید و سفالی خاص از این دوره با عنوان سفال نوع گروی به دست آمد.

قلعه‌های زیادی مربوط به خوانین سلسله افشار وجود داشت که بنیان‌گذار آن‌ها امیرجهانشاه خان افشار بود که بسیاری از آن‌ها تخریب‌شده است، اما از قلعه‌های آنان طبقه اول قلعه فریک بلاغی متعلق به محمدحسن خان امیر افشار معروف به باقی‌مانده است.

قبرستان شهدا کرسف، آثار به جای مانده به این خطه است. سنگ مزارهای برجای‌مانده نشان از حمله مغولان  در قرن ۷ هجری قمری دارد که روی قبرها به خط کوفی بسیار زیبایی نوشته‌شده است.

آستان امامزاده عبدالله (علیه‌السلام) که طبق شجره‌نامه ایشان یکی از نوادگان امام موسی کاظم (ع) است، بر روی قبرستان قدیمی در قسمت شمال غربی کرسف قرار دارد، بارگاه قدیمی این امامزاده از  خشت، گل و  ضریح چوبی بر روی مزار  ساخته ‌شده بود که به‌ مرور زمان از بین رفته و سال ۱۳۷۳ بقعه‌ آجری این امامزاده ساخته شد.

رودخانه آشاقی چای (رود پایین) از کوه قیدار سرچشمه می­‌گیرد و پس از عبور از نواحی جنوبی کرسف به رودخانه قزل‌اوزن می‌ریزد.

تاکنون در کرسف حدود ۳۲ محوطه شناسایی‌شده که ۱۲ اثر از ميان آن‌ها در سال‌های ۱۳۵۴ و ۱۳۸۲ شناسايی و به ثبت رسيده است، ۱۴ اثر در دهستان مذکور متعلق به دوران تاريخی، ۱۱ اثر اسلامی و بقيه آثار عمدتاً مربوط به دوره پارینه‌سنگی و پیش ‌از تاریخ است.

اولین دانشمند شهرستان خدابنده به نام حکیم احمد ابن فارس زهراوی کرسفی (قرن چهارم هجری قمری) که بیش از ۳۸ اثر علمی ارزشمند در زمینه فقه و علوم دارد در شهر کرسف زندگی می‌کرده است، از شاگردان او می‌توان بدیع الزمان همدانی اشاره کرد، دانشمندی که آوازه او در لبنان و فلسطین و سایر کشورهای جهان سال‌هاست پیچیده است و خواجه شمس‌الدین حکیم الهی کرسفی یکی دیگر از افتخارات این خطه است.

جاذبه‌های طبیعی کرسف

 مراتع کرسف بسیار زیبا و دل‌انگیز هستند،  پوشش گیاهی مرتع‌های آن شامل کنگر، کاکوتی، کاما، تلخه بیان،  ورک، گون، خارشتر، شیرین‌بیان و میوه‌های باغ‌های آن شامل گیلاس و بادام، زردآلو، گوجه، انگور، گردو، سیب، ، هلو، گلابی، آلبالو و صیفی‌جاتی مانند پیاز، چغندر، ذرت، کدو، گوجه‌فرنگی، خیار،  سبزیجات، آفتاب‌گردان و … است.

در قسمت مرکزی تا جنوب کرسف، جنگل طبیعی و بسیار زیبا  و وسیعی با وجود چشمه بزرگ ساریکورپی ایجاد شده است که بسیار بی‌نظیر  است و مهم‌ترین درختان این جنگل بید و کاهو است.

چشمه‌ تاریخی کرسف در دل طبیعت زیبا و درختان سر به فلک کشیده قرار دارد و یک بوم‌سازگان غنی از انواع آبزیان، خزندگان، دوزیستان و پرندگان است.

منبع:میراث آریا