سفر حفاظتی برای «گاوبانگی»
دیدن گروه‌های داوطلب که برای حفاظت از یک گونه حیات‌وحش به عرصه‌های طبیعی سفر می‌کنند معمولا گزینه‌ای نیست که فکر کنیم در ایران هم می‌توان آن را سراغ گرفت. به نظر اغلب ما چنین فعالیت‌هایی معمولا به کشورهای توسعه‌یافته اختصاص دارد و در ایران کمتر می‌توان نمونه آن را مشاهده کرد. با این حال در معدود مناطقی از ایران کارشناسان حیات‌وحش تصمیم گرفته‌اند حفاظت را با مشارکت مردم انجام داده و به این ترتیب آنها را در فعالیتی درگیر کنند که می‌تواند تجربه‌ای هیجان‌انگیز باشد. نیمه شهریور تا نیمه‌های مهر فصل گاوبانگی یعنی «زمان جفت‌گیری مرالها یا گوزن‌های قرمز» است.
در این زمان شاخ مرال‌های نر در اوج زیبایی است، آنها تلاش می‌کنند با این شاخ‌ها ماده‌ها را به سمت خود جذب و در مقابل سایر مرال‌های نر از ماده‌هایشان حفاظت کنند. در این زمان مرالها راحت‌تر در جنگل دیده و صدایشان شنیده می‌شود، آنها که خوش‌شانس هستند شاهد نبرد مرال‌های نر با هم خواهند بود. همین راحتی و سهولت در دیدن مرالها آنها را در مقابل شکارچیان آسیب‌پذیر می‌کند از این روست که در این بازه زمانی سال کار محیط‌بانان چند برابر می‌شود. با این حال چهار سالی است برنامه «حفاظت مشارکتی از مرال در فصل گاوبانگی» در پارک ملی گلستان با کمک گروهی از کارشناسان حیات‌وحش و همراهی مسوولان این پارک در حال انجام است. برنامه‌ای که گرچه نام تور و گردشگری ندارد اما می‌تواند تجربه‌ای متفاوت از یک سفر هیجان‌انگیز باشد. آن زمان که ما به پاسگاه تنگراه رسیدیم ترمه چهارساله همراه پدر و مادرش برای شرکت در برنامه آمده بود. آنها ماشین‌شان را پارک کردند و همراه با یک همیار محلی به سمت منطقه‌ای که قرار بود در آن مستقر شوند راه افتادند.
این چهارمین سالی است که ترمه در این برنامه شرکت می‌کند، اولین بار پدر و مادرش او را که ۱۱ ماهه بود با خود آوردند، او در میان طبیعت استان گلستان گام برداشته، نخستین کلمه‌هایش را گفته و در سال‌های آتی این تجربه‌های ناب از او انسان متفاوتی خواهد ساخت. ما هم به همراه همیاری به سمت اتاقکمان راه افتادیم، اتاقکی که در آن محیط‌بان بازنشسته‌‌ای حضور داشت و علاوه بر آنکه با بیان خاطراتش از گذشته پارک اوقات خوشی را برایمان رقم زد، در پیاده‌روی در اطراف اتاقک درباره هر ردپایی برایمان توضیح می‌داد. از گرگی که همان حوالی می‌چرخید تا روباه، تشی، پلنگ، کبک، خرس و … می‌شد در این گام برداشتن‌ها با ردپاها بیشتر آشنا شد، مقایسه‌ای میان ردپای گرگ و روباه کرد، گاه دوربین کشید و سنگ‌چشمی را دید که بر لبه درختچه آرام گرفته! زیر سایه‌سار درختی نشست که خرسی روزی یا روزهای پیش به هوای زالزالک سراغ آن آمده و بعد با شنیدن صدای مرال، دوربین کشید مگر در قاب دوربین یکی از آنها دیده شود.
آن زمان که ما آنجا بودیم عمو نصیر محیط‌بان بازنشسته برایمان گوکل کرد (با شاخ کل صدای گوزن‌ها را تقلید کردن) و مرالی از آن سو پاسخ داد. شرکت در یک برنامه گاوبانگی علاوه بر آنکه مشارکت در یک اقدام حفاظتی است برای شرکت‌کنندگان این لطف را دارد که روزهایی را در طبیعت با امکانات حداقلی بگذرانند. آنجا نه برق هست و نه آب به آن اندازه که بتوان در مصرف آن ولخرج بود. باید رعایت کرد تا منبع ذخیره آبی که در حوالی چادر یا اتاقک قرار دارد خالی نشود، بنابراین تنها می‌توان در حد شست‌وشوی ظروف از آن بهره گرفت.
در این برنامه صبح زود بیدار می‌شوید و طلوع آفتاب را که از تپه خودش را بالا می‌کشد می‌بینید، در این زمان که هنگام آب خوردن حیات‌وحش است به سمت چشمه برای دیدن آنها دوربین می‌کشید. به محل اقامت برمی‌گردید و صبحانه‌تان را صرف می‌کنید، باز در اطراف قدمی می‌زنید و دوباره به محل اقامت بازمی‌گردید.
این فرصت را دارید که در این سکوت بی‌انتها چشم به طبیعت اطراف بدوزید. در همین حین البته مراقب هستید اگر فعالیت مشکوکی دیدید آن را به همیار همراه‌تان گزارش کنید تا محیط‌بانانی را که در منطقه در حال گشت‌زنی هستند خبر کنند. وقت ناهار است، همان‌جا چیزی برای خود تهیه می‌کنید و اندکی استراحت و دوباره گشت‌زنی تا شب فرا می‌رسد و به محل اقامت باز می‌گردید برای یک دورهمی شبانه. چنین است که چند روز شما در منطقه‌ای بکر می‌گذرد، تجربه‌ای متفاوت کسب می‌کنید، به حفاظت از مرالها یاری می‌دهید و در زمره حافظان طبیعت ایران قرار می‌گیرید. برای شرکت در برنامه گاوبانگی لازم است تجهیزاتی مانند کفش مناسب طبیعت‌گردی، کیسه خواب و زیرانداز انفرادی، لباس مناســب فصل، چراغ قوه یا هدلمپ، لوازم بهداشتی شخصی، خودکار و دفترچه یادداشت، جیــره غذایــی به میــزان روزهای حضــور در منطقــه به همراه داشته باشید. علاوه بر آن برای شرکت در این برنامه محدودیت‌هایی هم وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به اســتفاده از لباس‌های همرنگ با طبیعت (ســبز، خاکســتری، خاکی، کرم) و عدم استفاده از لباس‌های نامتعارف و رنگی، عطر، لوازم آرایش و مواد معطر، ایجاد ســر و صــدا اعم از ســوت، فریاد، صحبــت کردن با صدای بلند، پخش موسیقی و…، استعمال دخانیات در زمان استقرار در منطقه و برداشت هر گونه نمونه گیاهی یا جانوری اشاره کرد.
ممکن است در نگاه اول رعایت این محدودیت‌ها برای بسیاری آسان نباشد اما اغلب کسانی که یک بار حضور در برنامه «حفاظت مشارکتی از مرال در فصل گاوبانگی» را تجربه می‌کنند سال دیگر هم به آنجا بازمی‌گردند.