نجات «گوی بافی» از خطر فراموشی
تیرماه ۹۸ بود که خبرنگار ایسنا، سر صحبت را با تنها هنرمندِ گوی باف کشور باز کرد تا علی‌اکبر بنایی، روایت کند که این هنر را کجا و از چه کسی آموخته…او که پس از ۲۷ سال خدمت در شرکت ریسندگی و بافندگی کاشان، بازنشسته شده و به گوی‌بافی روی آورده، به ایسنا گفته بود:«نوجوان که بودم با بچه‌ها در ریگ‌زارهای بیرون شهر، بازی می‌کردیم؛ ازجمله بازی‌های ما گوی بازی و مِردی بود و پایه اصلی آن توپ یا همان گوی به زبان محلی بود. بچه‌ها با تکه‌های لاستیک یا پارچه، توپ‌هایی درست می‌کردند که پس از چند مرتبه پرتاب کردن، از هم باز می‌شد و بازی تعطیل می‌شد تا دوباره آن را درست کنیم. گاهی وقت‌ها توپ‌ها که خراب می‌شد بچه‌ها از بازی منصرف می‌شدند به همین دلیل وقتی مادرم جوراب و کلاه می‌بافت، خیلی کنجکاو بودم روش گرد بافتن آن را یاد بگیرم و با این روش بتوانم یک توپ همیشگی بسازم و سرانجام هم موفق شدم.»
هنرمند، با اینکه می‌دانست گوی بافی، در قبضۀ انگشتان اوست، بخلی در نشر روش کار خود نداشت: «پارچه‌های ضایعاتی را شبیه توپ می‌پیچم و به‌وسیله نخ و چله آن را به ۸ یا ۱۶ قاچ تقسیم می‌کنم و بعد با کاموا یا رنگ قالی، فاصله بین قاچ‌ها را با سوزن لحاف‌دوزی به هم وصل می‌کنم. سه پسر اولم حوصله گوی بافی ندارند اما احمد و خواهرش روزها پیش دستم می‌نشینند تا یاد بگیرند.»
احمد بنایی، فرزند او نیز در همین گفت‌وگو یادآور شده بود که «در عصر تکنولوژی، هنر واژه غریبی است و نمی‌توان به‌عنوان کسب‌وکار به آن دل بست. چون دوخت و بافت هر گوی حدود ۳۶ ساعت وقت نیاز دارد، ولی مشتری حاضر نیست ۲۰ هزار تومان برای آن بپردازد!»
او از مسئولان میراث فرهنگی خواسته بود سراغ هنرمندان به‌ویژه در مناطق دور دست بروند و هنرشان را حفظ و معرفی کنند. حالا درست، یک سال و چهار ماه بعدازآن درخواست، خبر رسیده که هنر گوی بافی نوش‌آباد به شماره ۲۰۷۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت‌شده و مراتب ثبت آن نیز از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی به استاندار اصفهان ابلاغ شده است.
محمد مشهدی نوش‌آبادی، کاشان پژوه و مدرس دانشگاه دربارۀ هنر گوی بافی به ایسنا می‌گوید: در روزگار قدیم، بازی «مِردی» یا «گوی زیر زَن» در نوش‌آباد مرسوم بوده که یک بازی شبیه بیس‌بال آمریکایی است و توپ آن از پارچه ساخته می‌شود.
او ادامه می‌دهد: استاد علی‌اکبر بنایی که معماری پیشه خاندان اوست، یک روز تصمیم می‌گیرد توپ پارچه‌ای بازی مردی را مقاوم کند و کیفیتش را بالا ببرد به همین دلیل با استفاده از امکانات موجود، توپی جدید می‌سازد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه گوی بافی، گو بافی یا گو دوزی یکی از صنایع‌دستی نوش‌آباد است و از پیشینه آن اطلاع دقیقی در دست نیست، خاطرنشان می‌کند: اکنون هنر گوی بافی، منحصر به خانواده بنایی است که توسط دختر و پسر استاد علی‌اکبر بنایی، پیگیری می‌شود و احتیاج به معرفی دارد چراکه می‌تواند یکی از جاذبه‌های گردشگری نوش‌آباد و استان اصفهان باشد.
مشهدی نوش‌آبادی دربارۀ روش کار گوی باف توضیح می‌دهد: برای ساخت این گوی، ابتدا باید سر قیچی‌های خیاطی را گندله کرده و دور آن را پود ریز قالی پیچید تا گردی آن شکل بگیرد و به‌وسیله چله قالی، دو رشته محکم به‌صورت متقاطع و عمودی و یک‌رشته به‌صورت افقی بر قطرهای گوی پیچید. وقتی‌که هشت فضای مثلثی شکل از تقاطع چله ها به وجود آمد، پارچه‌ها محکم و ثابت می‌شود. گاهی نیز چهار رشته عمودی بر قطر گوی استوار می‌شوند و گوی به هشت قسمت عمودی تقسیم می‌شود.
او می‌افزاید: در مرحلۀ بعد ابتدا این سه رشته چله‌ای را بر گوی دوخته و آن را ثابت می‌کنند، سپس هشتگانه مثلثی فواصل آن را که به تعبیر نوش‌آبادی‌ها به شکل گُلجه در آمده است، با نخ‌های قالی بر گوی می‌دوزند. بدین ترتیب علاوه بر اینکه گوی بسیار محکم می‌شود، طرحی متنوع و فرمی زیبا به آن می‌دهد.
این مدرس دانشگاه تصریح می‌کند: آنچه در ساخت این گوی‌ها موردتوجه است، کاربرد انواع رنگ‌های گلی، سبز، آبی، سورمه‌ای، طلایی ، سفید است که ترکیب آن امروز موردتوجه روان شناسان در ساخت اسباب‌بازی قرار دارد.
مشهدی نوش‌آبادی یادآور می‌شود: همه موادی که برای تهیه این توپ استفاده می‌شود بازیافتی است؛ از سر قیچی‌های پارچه تا بازمانده پود، چله و نخ قالی که معمولاً پس از پایان هر قالی اضافه آمده و مصرفی ندارد. ازاین‌رو به لحاظ اقتصادی انجام این هنر، مقرون‌به‌صرفه است و هنرمند تقریباً پولی بابت تهیه مواد اولیه گوی نمی‌دهد.
رئیس پیشین مرکز کاشان شناسی دانشگاه کاشان تأکید می‌کند: بازی مِردی، تا چند دهه قبل در نوش‌آباد مرسوم بود و به‌تبع آن این توپ مشتری زیاد داشت و برای بازی کودکان هم به کار می‌رفت اما امروزه این گوی به‌عنوان صنعتی دستی مشتریان خاص خودش را دارد و بیشتر برای تزئین اتاق و دیگر مکان‌ها خریداری می‌شود.