معماری منحصربفرد خانه‌های سنتی یزد از شاخص ترین نمونه های معماری خاص اقلیم های گرم و خشک جهان است که علاوه بر زیبایی با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه نیز متناسب و سازگار است.

در معماری خانه‌های سنتی یزد، «حریم» یک اصل تلقی می‌شود که طبق رعایت همین اصل، با ساختن کوبه‌های مخصوص مردان و زنان بر روی درها به همراه سایر اجزا و عناصر معماری، خانه‌ها را دورن گرا ساخته‌اند و مفهوم حجاب را کاملاً به نمایش گذاشته‌اند.

معمولاً کوبه‌هایی که در لنگه سمت راست نصب می‌شدند، به شکل سر شیر، مشت گره کرده یا اشکالی از این قبیل و نسبت به کوبه‌های سمت چپ سنگین‌تر بودند و صدایی بم‌تر داشتند که متعلق به مردان بود و زمانی که مردی مهمان بود، این کوبه را می کوفت تا اهالی خانه بدانند که ممهمان یک مرد است و به همین دلیل، مرد خانواده به استقبال او می رفت. این کوبه‌های مردانه معمولاً به نام «درکو» شناخته می‌شدند.

کوبه‌هایی که بر لنگه سمت چپ قرار داشتند، کوبه‌هایی ظریف به شکل انگشتان دست یا حلقه‌هایی باریکتر بودند که وقتی نواخته می‌شدند، صدایی زیرتر تولید می‌کردند و اهل خانه را از وجود بانویی در پشت در مطلع می‌کردند و به همین دلیل نیز زن خانواده به استقبال او می‌رفت و به این کوبه‌ نیز «ئَلکه» به معنی حلقه می‌گفتند.

البته زمانی که مهمان، یک خانواده بود نوای هر دو کوبه در خانه پیچیده می‌شد و صاحب خانه می‌دانست امروز مهمانش یک یا چند خانواده هستند.

در خانه‌های سنتی با وجود این که ظاهراً ساده بودند نه تنها خبر از فرهنگ و توان مالی صاحب خانه می‌دادند که نشان دهنده ارج و قرب افراد به آن خانه و محل نیز به شمار می‌رفتند، به طوری که درهای مساجد و اماکن معتبر و مهم در بین مردم، بسته به معماری و اهمیت آنها  مانند در مساجد جامع، بسیار مزین و سنگین و ساخته شده از چوب‌های ارزشمند بودند که بعد از گذشت سالیان طولانی نیز همچنان پابرجا و محکم باقی مانده‌اند.

درهای قدیمی امروزه از ساختارها و اجزای مهم فرهنگی در سرزمینمان به شمار می‌روند و نسبت به حفظ آن‌ها اقدام می‌شود، بعضی از درهای ابنیه تاریخی هم به طور مداوم روغن کاری و موریانه‌زدایی می‌شوند تا به دلیل ارزش مادی و معنوی زیاد از آنها به خوبی حراست شود.

«سیدمصطفی فاطمی» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در مورد ثبت ملی درهای تاریخی به عنوان جزیی از ابنیه تاریخی این شهر به خبرنگار ایسنا می‌گوید: ابنیه جزء به جزء ثبت نمی‌شوند اما قدمت و ارزش تاریخی یک در می‌تواند منتج به ثبت کلی یک بنا در فهرست آثار ملی شود. البته ممکن است این ارزش و قدمت به میزانی باشد که در را جدا و به منظور ثبت در فهرست آثار ملی پلاک گذاری کنیم که نمونه ثبت شده آن در قدیمی مسجد ندوشن یزد وجود دارد.

وی با بیان این که در مسجد جامع یزد که به سفارش سید شمس الدین به یزد رسیده است نیز از درهای قدیمی و با ارزش یزد به شمار می‌رود، خاطرنشان کرد: این در یکی از درهای تاریخی یزد به شمار می‌رود که از قدمت بالایی نیز برخوردار است.

به نظر می‌آید، هر چند این میراث‌های گرانبها در طول زمان دچار تغییر و تحول شده و امروزه دیگر خبری از درهای پرمعنای قدیمی نیست اما باید از این میراث ارزشمند برای آیندگان به خوبی حراست و نگهداری شود.

منبع:ایسنا

در این روزهای بهاری که کرونا حواسمان را به خود جلب کرده، عقاب‌ کوه یزد در حال از دست رفتن است؛ جاذبه‌ای که یکی از نمادهای ارزشمند شهرستان تفت در استان یزد به شمار می‌رود و یکی از منحصر به فردترین جاذبه‌های طبیعی و تاریخی سرزمین خشک و کویری این خطه به شمار می‎رود و همچون عقاب‌ عظیمی در شهرستانی تفتیده خودنمایی می‌کند.

این جاذبه عظیم که برف و بوران و باران‌های زیادی را به تن سنگی خود خریده است، این روزها حال و هوای خوشی ندارد و در گذر زمان هر تکه از بدنه سنگی‌اش در حال فرو ریختن است به طوری که در آینده عقاب‌ کوهی برای یزد باقی نخواهد ماند.

این عقاب‌ عظیم‌الجثه که کوهی آهکی است، به تدریج تحت تاثیر برف و باران‌ها و بوران‌ها دچار تخریب و فرسایش می‌شود و اگر مسئولان متولی متوجه این جاذبه تاریخی و فرهنگی و طبیعی نشوند، روزگاری دیگر عقاب‌کوهی در یزد بر جای نخواهد ماند.

نجات کوهی به این بزرگی و زیبایی، شاید به ظاهر غیرممکن به نظر برسد اما جالب است بدانید که در تمام دنیا جاذبه‌های طبیعی نیز قابل حفاظت هستند و برای نجات همه آن‌ها همیشه راهکارهایی وجود دارد، اینچنین جاذبه‌های طبیعی هم می‌تواند تا سالیان سال به حیات خود ادامه دهند، تنها اگر متولیان امر همگی دست به دست هم داده و برای حفظ آن همتی کنند.

اما چگونگی نجات این عقاب غول پیکر که بر صفحه بزرگ زمین شهرستان تفت به کمین نشسته، سوالی بود که برای پاسخ به آن به سراغ یکی از مهندسان عمران رفتیم.

تزریق ملات آب آهک راه نجات عقاب کوه

«مهدی یزدیان» رییس دانشکده فنی و مهندسی علم و هنر یزد و مدیر گروه رشته عمران این دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به جنس آهکی کوه‌ عقاب، اظهار می‌کند: براساس یافته‌های زمین‌شناسی پیدایش آن مربوط به دوره دوم زمین شناسی و بخشی از رشته کوه شیرکوه بوده که بر اثر فرایندهای فرسایشی آبی و بادی تشکیل شده است.

وی با بیان این که آهکی بودن کوه عقاب منجر به پدیدار شدن غارهای کوچکی در دل کوه در طول سالیان گذشته شده است، می‌گوید: این حفره‌ها که محلی برای زندگی جانواران مختلف شده است، در سال‌های اخیر منجر به ریزش کوه شده که سنگ ریزه‌های فراوان دامنه کوه، نشان دهنده این اتفاق ناخوشایند است.

این مهندس عمران اضافه می‌کند: البته رفت و آمدهای گردشگران و نزولات جوی نیز مزید بر علت شده به طوری که باعث افزایش روز به روزی عمق و عرض این حفره‌ها شده است.

وی با بیان این که یکی از روش‌های پیشنهادی تزریق نفوذی ملات است که در آن بتن به داخل فضاهای خالی و حفرات تزریق و از آن برای بهبود ساختار خاک استفاده می‌شود، ادامه می‌دهد: ملات تزریق شده به طور معمول از سیمان، بنتونیت و آب تشکیل شده و هر چند به نظر این روش با شکل طبیعی کوه در تضاد است اما روش دیگری که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، هر چند نیاز به معادلات دقیق دارد، استفاده از تزریق آب آهک برای تثبیت این کوه است.

یزدیان با بیان این که روش مذکور باید ابتدا به صورت موردی برای بخشی از صخره‌ها مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته و در صورت پاسخگو بودن برای نجات کوه مورد نظر لحاظ شود، می‌گوید:  سنگ‌های آهکی دارای درزهای فراوانی هستند که باعث شده این سنگ‌ها در مقیاس وسیع قابل نفوذ باشند، البته برای جلوگیری از فرسایش بیشتر و ریزش این کوه ابتدا باید مطالعات دقیق از جنس خاک و لایه‌هایی به میزان خلوص سنگ آهک و سایر موارد صورت گیرد.

در عین حال به سراغ مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد نیز رفتیم تا بدانیم این اداره کل برای حفظ این جاذبه ارزشمند که منظر طبیعی آن با شماره 347 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، چه کرده است؟

عقابکوه در اولویت تخصیص اعتبار نیست

«سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار می‌کند: این کوه آهکی که روز به روز نیز تخریب و نمای آن در خطر است، نیازمند راهکارهایی برای حفاظت است اما در این رابطه تاکنون اقدامی نشده است.

وی با بیان این که حفظ نمای عقابکوه در اولویت تخصیص اعتبار نبوده است، می‌گوید: حفظ عقاب کوه نیازمند پژوهش‌ها و کار مطالعاتی و تعریف طرحی برای رفع مشکل آن است.

عقاب کوه جاذبه‌ای طبیعی و کمیاب در استان یزد

«ساشا ریاحی‌مقدم» معاون سابق میراث فرهنگی این اداره کل نیز در مصاحبه‌ای که قبلاً ایسنا با وی در خصوص این اثر طبیعی استان یزد داشته است، کوه عقاب را متشکل از یک سنگ آهکی خواند که توده گرانیتی غرب شیرکوه، این تشکیلات آهکی را بالا آورده و حتی بعضاً در بخش‌های زیرین کوه بخشی از آهک‌ها را دگرگون کرده است.

وی افزود: از نظر شکل‌گیری، لایه‌های آهکی مربوط به اوایل دوران دوم زمین‌شناسی و احتمالاً در تریاس بالایی بوده است، هرچند که در اواخر دوران دوم مانند بخش‌های دیگر شیرکوه تحت تاثیر کوه‌های لارامید این لایه‌ها تغییر ساختار پیدا کرده و ارتفاع بیشتری گرفته است.

به گفته‌ی ریاحی مقدم، خاص بودن آهک‌های این کوه سبب شده که در دوران چهارم زمین‌شناسی دمای پایین و شکل‌گیری یخبندان شدیدی و ذوب شدن آنها این تشکیلات به شدت فرسایش شیمیایی و مکانیکی پیدا کرده ‌است.

وی دلیل شکل ظاهری این کوه را به دلیل تفاوت جنس سنگ‌های پیرامونی آن دانست به نحوی که آن سنگ‌ها حتما از بین رفته‌ و کوه عقاب به شکل کنونی باقی مانده است و به دلیل شکل ظاهری عقاب‌ مانند خود، یکی از کوه‌های کمیاب در استان است.

ریاحی‌مقدم البته در این مصاحبه، معرفی، حفظ و نگهداری این اثر برای نسل‌های آینده به خصوص مطالعات ژئومورفولوژیک گذشته این منطقه و بازگشت احتمالی چنین وقایعی به ویژه برای دانش‌پژوهان علوم طبیعی و آثار تاریخی آن برای کارشناسان و علاقه‌مندان به باستان‌شناسی را بسیار سودمند خوانده بود.

معاون سابق میراث فرهنگی استان در مورد ویژگی‌های این اثر طبیعی نیز بیان کرد: این اثر طبیعی زیبا به دلیل قرار گیری بر سر جاده اصلی و خوش هوا بودن آن منطقه در استان یزد، مورد بازدید بسیاری از گردشگران قرار می‌گیرد و با توجه به وجود آثار متعدد در روستای اسلامیه و حومه آن نظیر آثار تاریخی موبدان فیروز مربوط به دوره اشکانی و برج دیدبانی معروف به چیل اسلامیه در تابستان، محل استراحت بسیاری از مردم یزد است و مسافرت مردم به آن از اوایل بهار شروع شده و تا اواخر تابستان ادامه دارد.

منبع:ایسنا