آوریل سال گذشته بود که آتش بزرگی در کلیسای معروف و ۸۵۰ ساله «نوتردام» در شهر پاریس برافروخته شد و  با آنکه بیشتر آثار مذهبی و هنری این کلیسا در جریان این آتش‌سوزی از این مکان نجات‌ داده شدند، اما ساختار این بنای تاریخی شامل سقف و مناره آن به شدت آسیب دید. وقوع آتش سوزی در این کلیسا به عنوان یک پرستشگاه کاتولیک، موزه ای با آثار هنری و تاریخی فراوان و یک جاذبه گردشگری محبوب با سالانه ۱۳ میلیون گردشگر، یکی از بزرگترین تراژدی های فرهنگی سال ۲۰۱۹ بود.

«امانوئل ماکرون»- رئیس جمهور فرانسه – موعد پنج ساله را برای بازسازی این بنای تاریخی تعیین کرد اما بیش از هزار متخصص مرمت و بازسازی با امضای یک نامه اعتراضی نسبت به مدت زمان تعیین‌شده هشدار دادند و بازسازی این کلیسا را در ظرف مدت پنج سال  غیرممکن دانستند. اکنون فرآیند مرمت این بنای تاریخی پس از یک وقفه به دلیل شیوع ویروس کرونا از سر گرفته شده است.

موزه ملی برزیل در سال ۲۰۱۸ در پی یک آتش سوزی بزرگ ۹۰ درصد از آثار خود را از دست داد و مجموعه های آثار تاریخی مصرشناسی این موزه نیز به طور کامل نابود شد. این موزه که بزرگ‌ترین موزه تاریخ طبیعی و قدیمی‌ترین موزه برزیل بود، از سال ۱۹۰۲ در محل سابق کاخ سلطنتی سائو کریستوائو ایجاد شده و دویستمین سالگرد فعالیت خود را جشن گرفته بود. موزه ملی برزیل دارای چندین بخش مختلف از جمله مردم‌شناسی، باستان شناسی و دیرینه‌شناسی و در مجموع میزبان ۲۰ میلیون اثر بود.

دانشگاه لُوِن بلژیک برای داشتن یکی از فاخرترین کتابخانه ها در اروپا شهرت داشت، اما این کتابخانه که در سال ۱۸۳۴ بنا شده بود دو بار به صورت کامل در آتش سوخت، یک بار در سال ۱۹۱۴ و در جریان حمله آلمان ها به بلژیک در بحبوحه جنگ جهانی اول که سربازان آلمانی ۲۳۰ هزار نسخه کتاب و۹۵۰ نسخه خطی را به آتش کشیدند و بار دوم در جریان نبرد لُوِن در سال ۱۹۴۰ و در جنگ جهانی دوم.

این کتابخانه در سال ۱۹۵۱ بار دیگر بازسازی شد و در سال ۱۹۸۷ در فهرست آثار تاریخی حفاظت شده قرار گرفت.

کریستال پالاس بنایی از چدن و شیشه مسطح در هاید پارک لندن در انگلستان بود که برای میزبانی نمایشگاه بزرگ (نمایشگاه دستاوردهای صنعتی همه ملل) در سال ۱۸۵۱ برپا شد. کریستال پالاس به عنوان نخستین و بزرگترین بنای ساخته شده از شیشه و فلز که از اولین آثار برجسته در دوران مدرن معماری شناخته می شود در سال ۱۹۳۶ در اثر آتش‌سوزی ویران شد. کار به همان آتش سوزی ختم نشد، بلکه بقایای این بنا نیز در سال ۱۹۴۱ به کلی نابود شد.

بازار شهر حلب در سوریه که بیشتر بخش های آن در قرن چهاردهم میلادی ساخته شده با طول تقریبا ۱۳ کیلومتر بزرگترین بازار مسقف جهان است که در بخش تاریخی شهر حلب قرار دارد و از سال ۱۹۸۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است. بسیاری از بخش های بازار و دیگر ساختمان های قرون وسطایی شهر حلب در سال ۲۰۱۲ و در جریان درگیری میان دولت سوریه و گروه های مخالف در آتش سوخت.

این بازار که به «سوک» نیز معروف است شامل کوچه‌ای سرپوشیده است که کف آن با سنگ‌فرش ریز پوشیده شده و سقف آن به شکل طاق و گنبد که تا حدودی برگرفته از معماری اسلامی است، طراحی شده است.

تاریخچه آتش سوزی در بناهای تاریخی تنها به دوران معاصر و قرون اخیر منتهی نمی شود،  با نگاهی به تاریخِ آتش سوزی ها در دنیا می توان لیستی بلندبالا از  این اتفاق در بناهای تاریخی در گذشته نیز به دست آورد.

۴۸۰ قبل از میلاد «آکروپلیس» که در شمال شرقی پارتنون در آتن به عنوان پایتخت یونان و در مرتفع‌ترین نقطه دشت قرار داشت در آتش سوخت. مردم یونان این مجموعه تاریخی را یک نماد ملی می‌دانند که براساس شواهد تاریخی این شهر باستانی در طول دومین حمله به یونان در آتش سوخت.

معبد «آرتمیس» در افسس که آن را یکی از عجایب هفتگانه جهان می‌نامند نیز ۵۵۰ قبل از میلاد در زمان امپراطوری یونان ساخته شد. معبد آرتمیس در شب ۲۱ ژوئیه سال ۳۵۶ پیش از میلاد، توسط مردی به نام هروستراتوس (Herostratus) برای جاودانه کردن نام خود در تاریخ، در آتش سوخت.

جست‌وجوها نام «پرسپولیس» را به عنوان یکی از مکان‌های تاریخی که در ۳۳۰ قبل از میلاد توسط الکساندر به آتش کشیده شده ثبت کرده‌اند، اما هیچ سند تاریخی برای این اتفاق به دست نیامده است.

آتش سوزی بزرگ تورنتو در هفتم آوریل ۱۸۴۹ اتفاق افتاد، این آتش‌سوزی که با نام «آتش کلیسای جامع» نیز در ذهن مردم شناخته شده است، نخستین آتش بزرگ در تاریخ تورنتو، انتاریو و کانادا نامیده می‌شود. بخش عمده‌ای از بازار بلوک، هسته تجاری شهر، از جمله سقف کلیسای سنت جیمز فعلی در آن آتش‌سوزی از بین رفت. همچنین ساختمان ۱۸۳۱ سالن شهر تورنتو و بازار سنت لارنس آسیب دید و از بین رفت.

در سال ۴۸ قبل از میلاد هم کتابخانه اسکندریه به طور تصادفی در زمان محاصره توسط جولیوس سزار سوخت.

در سال ۱۶۵۲ میلادی با آتش گرفتن تالار شهرداری آمستردام، گنجینه‌ها و مدارک تاریخی مهمی سوختند.

قصر سلطنتی «Tre Kronor» در استکهلم سوئد متعلق به قرون وسطی در آتش سوخت. گفته می‌شود این قلعه در اواسط قرن ۱۳ میلادی با نام قلعه سلطنتی ساخته شد، زمانی که این قصر در ۱۶۹۷ سقوط کرد، بیشتر کتابخانه ملی سوئد و آرشیوهای سلطنتی نابود شدند، به همین دلیل امکان به دست آوردن اطلاعات دقیق از تاریخ اولیه این کشور در دسترس نیست.

کاخ سلطنتی «کوئدنبورگ» هم در ۱۷۳۱ میلادی در بروکسل در آتش سوخت و هیچ‌گاه بازسازی نشد، اطلاعات دیگری درباره‌ این کاخ تاریخی و نحوه‌ آتش‌سوزی آن در دسترس نیست.

کاخ سلطنتی «الکزار» در مادرید اسپانیا هم در شب کریسمس در ۱۷۳۴ در آتش سوخت و امروز جای آن کاخ سلطنتی جدید قرار گرفته است.

“هیت-دیو پاریس” اولین و قدیمی‌ترین بیمارستان شهر پاریس و قدیمی‌ترین بیمارستان فعالِ دنیاست که در سال ۶۵۱ میلادی توسط سن لاندری تأسیس شد و در ۱۷۷۲ آتش گرفت و حالا با وجود همه‌ حوادث مخربی که از سرگذرانده همچنان فعال است.

سومین ساختمان از مجموعه کاخ‌های «کریستین اسبرگ» در دانمارک در ۱۷۹۴ در آتش سوخت. برپایی اولین قلعه از این مجموعه بنا در سال ۱۱۶۷ انجام شد. این ساختمان از اوایل سده پانزدهم میلادی، در نقش ساختمان مرکزی حکومت پابرجا بود، تا ۱۷۹۴ به عنوان محل اقامت اصلی شاه استفاده می‌شد و اکنون از ۱۸۴۹ به عنوان محل برگزاری پارلمان استفاده می‌شود.

در ۱۸۰۹ میلادی بخش عمده‌ای از بخش جنوبی و شرقی کاخ سنت جیمز در لندن در آتش سوخت و هیچ‌گاه بازسازی نشد. هنری هشتم در ۱۵۳۲ کاخ سنت جیمز را جای درمانگاه جذامیان که وقف «سنت جیمز قدیس» بود، ساخت که از ۱۶۹۷ تا ۱۸۳۷ محل اقامتگاه پادشاهان بریتانیا بود.

در آتش‌سوزی ۱۸۳۷ سنپترزبورگ روسیه، کاخ زمستانی این منطقه‌ تاریخی به جز “هرمیتاژ” در آتش سوخت. این کاخ در فاصله سال‌های ۱۷۵۴ تا ۱۷۶۲ میلادی و به دستور ملکه الیزابت، دختر پتر کبیر ساخته شده بود. این کاخ از قرن هجدهم میلادی تا زمان بروز انقلاب روسیه در سال ۱۹۱۷ که حکومت تزارها در روسیه به پایان رسید، محل اقامت تزارها بود.

موزه مشهور مادام تیسو در لندن هم این فاجعه را به خود دیده است، در ۱۹۲۵ بخش‌هایی از این موزه در آتش سوخت که بازسازی شد.

کتابخانه ملی پرو که آن را قدیمی‌ترین و مهمترین کتابخانه کشور می‌دانند، در ماه می ۱۹۴۳ به طور کامل در آتش سوخت، در آن اتفاق ۱۰۰ هزار جلد و ۴۰ هزار نسخه خطی از دست رفت.

کاخ «همپتون کورت» لندن در ۱۵۱۵ میلادی توسط تامس وولسی ساخته شد. این کاخ که در کنار کاخ سنت جیمز از تنها کاخ‌های به جا مانده از دوران حکومت هنری هشتم است، در ۱۹۸۶ در آتش سوخت.

در کنار هُرمِ آتشی که بخشی از تاریخ را از حافظه دنیا پاک کرده، می توان به آتشی که گریبان بناهای تاریخی کشورمان را گرفته نیز اشاره کرد.

فاجعه پلاسکو، توجه ها را به سمت آتش سوزی هایی که بعدا گریبان هر ساختمان یا بنای تاریخی را می گرفت، جلب کرد، شاید به همین دلیل هم آمار زیادی از سرخی آتش در بناهای تاریخی تا قبل از پلاسکو بیرون نیامده، اما لیستی که بعد از پلاسکو در ذهن ها نقش بسته هر روز قطورتر می شود.

مسجد جامع ساری نیز به واسطه‌ سوختن بیش از ۷۰ درصدی‌اش در این لیست قرار می‌گیرد که تقریباً به جز چهارچوب اصلی‌اش، چیزی از بنای تاریخی آن باقی نماند.

آتش سوزی بازار جهانی تبریز برای دومین بار در سال گذشته، آتش سوزی ضلع شمال غربی میدان حسن آباد، خسارت ۱۰۰ میلیونی آتش به مسجد جامع قزوین در سال ۱۳۹۱، آتش سوزی های گاه و بیگاه در بازار تهران مانند آتش بازار کفاش ها در  دو روز جمعه ۲۷ تیر، یا آتش سوزی«کاروانسرا و سرای ملاحسین بازار کهنه قم» در سال گذشته که برای خاموش کردن آن بخش دیگری از کاروانسرا را تخریب کردند، فقط بخشی از آسیبی است که به بناهای تاریخی در کشور وارد شده، هر چند میراث فرهنگی بارها از برگزاری جلساتی خبر داده که قرار است به موقع و در زمان وقوع بحران ها وارد کار شوند.

منبع:ایسنا