پس از وفات ابوسعید ابی‌الخیر، اولین‌بار آرامگاهی توسط شاهان سلجوقی در ‪سال ۱۰۴۹‬میلادی بر مزار وی در 5 کیلومتری مهنه احداث شد.

بنای این آرامگاه که مطابق پلان، یک ساختمان واحد مربع شکل با اضلاع ‪ 10/3‬ متر در ‪ 10/5‬ متر است، پس از فوت این عارف ایرانی به سبک بناهای تاریخی دوران سلجوقی و اسلامی احداث شده است.

ضخامت دیوار این عمارت 2/5‬ تا ‪ ۳‬ متر بوده و از درون آنها راهروهایی می‌گذرند. آجرهای به کار رفته در بنای مذکور نیز به ابعاد 22/5‬ در ‪24/5‬ سانتی متر است.

بنای بیرونی آرامگاه ابوسعید ابوالخیر به دلیل گلی بودن در حال فرو ریختن است. مقبره‌های بیرون بنا که اشعاری به زبان فارسی روی سنگ نوشته‌های آن حک شده، بخشی از تاریخ ارزشمند دوران اسلامی به شمار می‌رود.

ابوسعید ابی‌الخیر جایگاهی ویژه در افکار عمومی کشور ترکمنستان داشته و این مسئله به گونه‌ای است که طواف آرامگاه او و زیارت آن از سوی زنان و دختران ترکمن جلوه‌های از اعتقادات و معنویات ترکمن‌ها به منه بابا (ابوسعید) را نشان می‌دهد.

از سوی دیگر، خواندن ادعیه و نماز در کنار آرامگاه این عارف نامدار ایرانی و احترام ویژه به شخصیت او نشانی دیگر از جایگاه والای او نزد مردم این همسایه شمالی کشورمان دارد.

در سال‌های ابتدای استقلال ترکمنستان هیئت‌های باستان‌شناسی از ایران ضمن بازدید از آرامگاه ابوسعید ابوالخیر راه‌های همکاری‌های دو کشور ایران و ترکمنستان را در امور مربوط به حفظ و احیای میراث فرهنگی بررسی کرده‌اند.

در این بازدیدها در زمینه شناخت اثر، آسیب شناسی ضایعات وارده و ارایه برنامه برای مرمت و بازسازی آرامگاه ابوسعید به مقامات ترکمن ارایه شده است.

این بنای تاریخی توسط کارشناسان و باستان‌شناسان آمریکایی در سال ‪ ۱۳۸۴‬ شمسی مرمت و بازسازی شده است.

آرامگاه ابوسعید ابی‌الخیر توسط دولت ترکمنستان به عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی به ثبت رسیده و مورد حفاظت قرار دارد.

آرامگاه دیگری منسوب به ابوسعید ابی‌الخیر، در استان خراسان رضوی، 55 کیلومتری شهرستان تربت حیدریه، شهرستان مه‌ولات، روستای مهنه قرار دارد.

این آرامگاه در سال 1384 توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره 11924 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منبع:همشهری