قدمت ۱۵۰ ساله قالی‌های اراک
فرش ایرانی آینه تمام‌نمای فرهنگ، اصالت و هنر ایرانی است. این هنر اصیل طی اعصار پیشین با هنر دست بافندگان و به وسیله فرهنگ ایرانی زنده نگاه داشته شده است و یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین هنرها در میان ایرانیان است.عبدالله احراری، عضو انجمن علمی فرش ایران در گفت‌وگو با ایسنا به ارزش قالی‌های اراکی پرداخت و اظهار کرد: در استان مرکزی شهرهایی چون اراک، محلات، خمین، ساوه مهمترین مراکز بافت قالی هستند و سابقه قالی‌بافی در این استان به دوره قاجار بازمی‌گردد .
وی افزود: حدود سال ۱۲۶۶ به دنبال انقلاب صنعتی که در اروپا رخ داد و واردات کشورهای اروپایی به ایران شروع شد، اروپایی‌ها تصمیم گرفتند در قبال واردات زیادی که به ایران داشتند اجناس ارزشمندی از ایران به اروپا صادر کنند.
عضو انجمن علمی فرش ایران ادامه داد: با توجه به مزیت نسبی قالی در بین تمام کالاها تصمیم بر آن شد که به جای طلا که خطراتی همچون راهزنان حمل‌ونقل آن را تهدید می‌کرد به صادرات قالی بپردازند. به دنبال همین تصمیم کمپانی زیگلر در اراک تاسیس شد و قالی‌هایی باب کشورهای اروپایی و آمریکا تولید می‌شد و این شرکت‌ها به نوعی به تولیدکنندگان این قالی تبدیل شده بودند. علاوه بر کمپانی زیگلر کمپانی‌های دیگری همچون شرکت ایتالیایی برادران کارزلی، شاهانیان، سلیم و شرکت قالی شرق در استان مرکزی و به ویژه در شهر اراک که همان سلطان‌آباد قبلی باشد شروع به فعالیت کردند.
نقشه مرغ و ماهی از طرح‌های مشهور قالی اراک
احراری خاطرنشان کرد: قالی‌بافی در شهر اراک و روستاهای اطرافش از حدود ۱۵۰ سال قبل رایج شد. از طرح‌های مشهور قالی‌بافی در این شهر می‌توان به نقشه مرغ و ماهی که تا حدود زیادی شبیه ماهی درهم قالی خراسان است نام برد، نقشه مستفی که مشابه آن را در خوزستان می‌بینیم نیز از طرح‌های مشهور قالی اراک است.
وی تصریح کرد: نقشه ماهی‌درهم در قالی‌های اراک با عنوان ماهی‌زنبوری و ماهی‌فراهان نیز شهرت دارند. طرح گل‌حنایی که در حال حاضر آنطور رایج نیست و طرح‌های همچون زیرخاکی، دسته‌گلی، گلدانی از مشهورترین نقشه‌های قالی اراک هستند.
عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص رنگ‌های کاربردی این قالی گفت: اصولا برخی از رنگ‌هایی که در قالی اراک استفاده می‌شوند اصطلاحات خاص خود را دارند، به عنوان مثال رنگ دوغی که در قالی خراسان معمولا به آبی کم‌رنگ گفته می‌شود در قالی اراک به قرمز روناسی می‌گویند؛ چراکه وقتی قالی را با روناس رنگ می‌کنند سپس آن را در دوغ می‌خوابانند تا رنگ شفافی به خود گیرد.
احراری اضافه کرد: رنگ‌هایی از جمله سرمه‌ای، سبز، بژ، حنایی، انواع آبی، قهوه‌ای‌های مختلف و رنگ‌های دیگر از رنگ‌هایی هستند که در قالی‌های اراک به وفور استفاده می‌شود.
وی عنوان کرد: در گذشته از رنگ‌های طبیعی برای بافت قالی‌ها استفاده می‌شد، اما امروزه به جز قالی‌های مشهوری همچون قالی فراهان که از برندهای قالی اراک است اکثر تولیدکنندگان قالی اراک از رنگ شیمیایی استفاده می‌کنند.
عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص ویژگی‌های دیگر قالی‌های اراک تشریح کرد: مواد اولیه که در قالی اراک استفاده می‌شود بیشتر پشم و پنبه است. ابعاد رایج این قالی اراک به ۱۲ متر نیز می‌رسد، البته در ابعاد ۶ متر و ۹ متر نیز این فرش‌ها بافته می‌شوند.
احراری تصریح کرد: از نظر رج‌شمار آن دسته از روستاها و شهرهایی که به منطقه قم و کاشان نزدیک‌تر هستند رج‌شمارشان ۴۰ و ۴۵ است و تراکم قالی‌هایی که به منطقه شرق و جنوب اراک نزدیک‌تر هستند رج شمارشان از۳۰ و ۲۵ بیشتر نمی‌شود.
قالی‌های اراک بیشتر با گروه پارسی بافته می‌شوند
وی افزود: قالی‌های اراک، بیشتر با گره پارسی بافته می‌شوند و شیرازه آنها هنگام بافت و پرداخت و روگیری آن نیز بعد از بافت انجام می‌شود. دارهای قالی‌بافی که در اراک بافته می‌شوند بیشتر دارهای عمودی ثابت هستند و سبک چله‌کشی آن نیز به صورت چله‌کشی پارسی است. بیشتر قالی‌های اراک از نوع دوپود هستند و اگر بخواهیم از طراحان آن نام ببریم می‌توان از کسانی همچون «اسدالله دقیقی»، «عبدالکریم رجحی»، «عزت‌الله ابراهیمی» نام برد.
عضو انجمن علمی فرش ایران ابراز کرد: همانطور که ذکر شد به خصوص در دوره قاجار تا ظهور پهلوی اول و تاسیس شرکت سهامی فرش ایران در سال ۱۳۱۴ تولید و تجارت این قالی عمدتا در دست شرکت‌های خارجی و چند ملیتی بود.
احراری در این خصوص به شرح داستانی از دوره ناصرالدین شاه پرداخت و اظهار کرد: در زمان ناصرالدین شاه شرکت زیگلر تعدادی از تولیدکنندگان فرشی که قالی را پس از بافت تحویل شرکت نداده بودند و به نفع خود فروخته بودند زندانی کرده بود. قالیبافان نیز به شاه می‌نویسند و ناصرالدین شاه در این زمان اقدامی نمی‌کند و تنها نامه‌ای به والی اراک می‌نویسد و در آن به نوعی خواهان پادرمیانی و وساطت بین این شرکت‌های خارجی و قالیبافان می‌شود. از طرفی با گذشت زمان ناصرالدین شاه که از سفر اروپایی به ایران باز می‌گشت در مسیر عراق با عده‌ای از قالیبافان برخورد می‌کند که شکایت‌نامه‌ای از شرکت‌های چند ملیتی فروش این فرش داشتند و ایشان در پاسخ به آنها فقط با نشان دادن پنج انگشت دست خود به نشانه اتحاد خواستار بازگشت آنها به کارشان می‌شود.
وی ادامه داد: البته باید گفت که این شرکت‌های چند ملیتی بعد مثبتی نیز داشتند و گسترش قالی‌بافی در منطقه یکی از این ابعاد مثبت بود. اما متاسفانه نیاز فراوان آن وقت اروپا و آمریکا به قالی‌های ایرانی و از طرفی سودجویی این شرکت‌ها آنها را واداشت تا نقشه‌ها را مختصر کنند. به همین دلیل بخش‌هایی از نقشه را حذف کردند تا قالی‌ها زودتر تولید شوند.
عضو انجمن علمی فرش ایران اضافه کرد: از جمله نقشهای که بسیار مورد دستکاری قرار گرفت نقشهای تحت عنوان ساروق بود که نامش از روستایی به همین نام در حوالی اراک گرفته می‌شد. این منطقه در زمانی یکی از بهترین تولیدکنندگان قالی اراکی بود. این قالی‌ها از آنجا که تا حدودی مختصر شدند بعدها به نام ساروق آمریکایی شهرت یافتند.