اربعین حسینی نمادی از وحدت اقوام، طوایف و مذاهب در سیستان و بلوچستان
استان کهن و پهناور سیستان وبلوچستان در ایام اربعین سیاه‌پوش می‌شود و در واقع اربعین حسینی نمادی از وحدت اقوام و طوایف و مذاهب مختلف در این کهن دیار است مجموعه مراسم‌هایی که از دیر باز در این استان ویژه ایام اربعین برگزار می‌شود در طول تاریخ دست‌خوش حوادث و اتفاقات گاها با فراز و نشیب بسیار قرار گرفته لیکن هیچگاه از اهمیت و شور و ارادت مردمان این دیار در پاسداشت حریم حسینی و حفظ شعائر این حزن‌انگیزترین روزهای سال نکاسته است.
آیین عزاداری اربعین در سیستان و بلوچستان
سیستان به دارالولایه شهره است و افتخار مردمان این دیار سر به آستان حضرتش فروآوردن بوده آن‌چنان که مردان و زنان نیک‌آیین این دیار هیچگاه سب و نفرین مولا علی (ع) را نگفتند و افتخار بزرگ دیگرشان نیز اینست که نخستین قیام را در طول تاریخ در اعتراض و خون‌خواهی شهادت امام حسین(ع) حتی قبل‌تر از قیام توابین و مختار شکل دادند و در طول ایام محرم از نخستین روز آیین‌ها و مراسم مختلفی در سوگواری و عزاداری این واقعه بزرگ در استان سیستان و بلوچستان برگزار می‌شود.
از رسومی که از گذشته‌های دور تاکنون در این ایام در منطقه سیستان اجرا می‌شده میتوان به آیین مشعل‌گردانی و علم‌گردانی، سینه‌زنی شنستکا و شبی‌گردانی که در فهرست ملی نیز به‌عنوان یک آیین ملی به ثبت رسیده، اشاره کرد.
در اربعین حسینی نیز که چهل روز از سالروز غمبارترین حادثه تاریخ اسلام می‌گذرد، مردم سیستان و بلوچستان اعم شیعه و سنی همنوا با شیعیان جهان این ایام را در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام عزاداری می‌کنند.
آیین سنتی حلیم و غلورپزان بر اساس یک سنت دیرینه
غلور و یا حلیم سنتی در مراسم اربعین و نیز ۲۸ ماه صفر در سیستان از صدها سال پیش تا به حال در ماه محرم طبخ می‌شود. این نذری در مقادیر زیاد و در دیگ‌های بزرگ، توسط مردان از شب تا صبح طبخ و به عنوان نذر، توزیع می‌شود، آیین سنتی حلیم و غلورپزان بر اساس یک سنت دیرینه در استان برگزار می‌شود.
کار پخت غلور با همکاری اهالی با پاک‌کردن و خیساندن گندم، شستن و خردکردن پیاز و قربانی‌کردن گوسفندان نذری شروع می‌شود. پس از این مرحله، صبح روز بعد کار پخت غلور آغاز می‌شود و تا شب ادامه می‌یابد، غلور پخته‌شده سحرگاه روز بعد در بین اهالی توزیع می‌شود.
شووی‌خوانی(تعزیه خوانی) در سیستان
منطقه سیستان از مناطق پایه‌گذار هنر تعزیه در کشور محسوب می‌شود و این آﯾﯿﻦ ﺧﺎص و وﯾﮋه در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از شب‌های اول ﻣﺎه محرم آغاز ﻣﯽﺷﻮد. تعزیه در سیستان به صورت روزشمار اجرا می‌شود به این صورت که شبیه خوانان هر روز ماه محرم را به یکی از یاران امام حسین(ع) اختصاص می‌دهند؛ مثلاً روز چهارم محرم به نام عزاداران حر، روز پنجم به نام فرزندان حضرت زینب(س)، روز ششم تا هشتم به یاد حضرت قاسم و حضرت علی اکبر(ع)، روز نهم به نام حضرت ابوالفضل العباس(ع) و روز دهم به نام و یاد سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) تعزیه برپا می‌شود.
در شووی‌خوانی منطقه سیستان افراد بر اساس مراتب عرفانی و جایگاه اجتماعی نقش‌های مختلف تعزیه را بر عهده می‌گیرند طوری که نقش امام حسین(ع) متعلق به مومن‌ترین فرد است. دلیل زنده و پویا‌بودن واقعه عاشورا و محرم نقل سینه به سینه آن در بین مردم از طریق تعزیه یا شووی‌خوانی بوده است. در شووی خوانی‌های سیستان افراد کم سن و سالی حضور دارند که نشان‌دهنده عشق درونی آنان به قیام امام حسین(ع) است.
در ﺗﻌﺰﯾﻪﺧﻮاﻧﯽ یک ﻧﻔﺮ از ﮔﺮوه ﺗﻌﺰﯾﻪ ﺑﺎ ﺻﺪای ﻃﺒﻞ آغاز ﺷﺪن ﺗﻌﺰﯾﻪ را به اﻃﻼع ﻣﺮدم ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از اﯾﻦ که ﻣﺮدم ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ در ﺻﺤﻨﯽ که به اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻌﺰﯾﻪ ﺧﻮانﻫﺎ ﻣﺮﺛﯿﻪﻫﺎی ﺧﻮد را اﺟﺮا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﻣﺮدم زاﺑﻞ ﻇﻬﺮ روز ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ و ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ غذای ﺧﻮد را ﺗﻬﯿﻪ و آن را ﭘﺲ از ﻗﺮار دادن در سینی‌های ﺑﺰرگ و روی ﺳﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ و به ﭘﺸﺖ در ﺣﺴﯿﻨﯿﻪای که ﺳﯿﻨﻪزﻧﺎن و زنجیر‌زن‌ها ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺮﮔﺰاری ﻣﺮاﺳﻢ هستند، ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ.
پردهخوانی
هنرهای معرکه‌گیری در گذشته در استان به‌ویژه در منطقه سیستان بیشتر در قهوه‌خانه‌ها، بازار، گورستان‌ها و میادین در ایام اربعین و صفر انجام می‌شد و ترکیبی از فنون قصه‌گویی و نقالی بوده که به این هنرها پردهخوانی یا شمایل گردانی، پرده‌داری و پرده‌گردانی می‌‌گویند.
از مشهورترین پردههای مذهبی، پردههای درویشی است که معمولا از جنس کرباس و مانند طومار است که در حدود سه یا چهار متر طول و یک و نیم تا ۲ متر عرض دارد.
چهره اولیاء و معصومان به‌ویژه حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت امام حسین (ع) و علی‌‌اکبر، زیبا و متناسب و اندامشان بزرگتر از دیگران است و اغلب در مرکز پرده قرار دارد و چهره اشقیاء بزرگ، زشت، خشن، ستیزه جو و بی‌‌شرم است.
روی این پرده‌ها که پردههای نقل خوانده می‌شوند، مجالسی از وقایع زندگانی پیامبر(ص) و برخی غزوات ایشان و حضرت علی (ع)، حوادث زندگانی ائمه و وقایع کربلا، صحنه‌‌های از بهشت و جهنم و برخی واقعه‌های برگرفته از قصص، احادیث و باورهای عامه درباره روز قیامت و کیفر و پاداش گناهکاران و مومنان به تصویر درآمده است.
سینه‌زنی شنستکاس
ینه‌زنی در سیستان معمولا به ۲ صورت شامل سینه‌زنی ایستاده که گروه عزادار ثابت و در صف‌های ۲ ستونه مقابل نوحه‌خوان ایستاده و متناسب با نوع مداحی آرام سینه می‌زدند و یا در حالت دایره‌وار حلقه زده و در حالی‌که دست روی شانه یکدیگر داشتند، عقب و جلو رفته و دور نوحه‌خوان می‌چرخند و با حرارت بیشتری برسینه ضربه می‌زنند و یا سینه‌زنی به صورت نشسته انجام می‌شود که در سیستان به «سینه شٌنَسٌتَکا یا سینه سه‌ضرب» (به زانو نشسته و سینه می‌زنند) معروف است و قدمتی دیرینه دارد.
انواع مداحی و نوحه‌سرایی در سیستان مرسوم بوده و نواها و آواهایی از بعضی از کتب شعر و دیوان اشعار معروف گرفته شده و پاره‌ای نیز از ذهن مدیحه‌سرایان و شعرای معروف سیستانی و تعدادی نیز بداهه از دل مردمانی در می‌آید که در فراغ یاد و نام ائمه و داغ شهادت امام حسین (ع) داغدار بودند.
اشعار مراثی سیستان در قالب‌های شعری مثنوی، قصیده، ترجیع‌بند، روایی، بحر طویل، مستزاد، ترکیب‌بند، قطعه و غیره در وزن‌های عروضی متفاوت و متنوع سروده شده و تنوع و گستردگی مضمون نیز در این اشعار( نوحه) به خوبی دیده می‌شود، در سیستان از عصر صفویه و قاجار تاکنون شاعران مرثیه‌گوی و نوحه‌خوان زیادی ظهور کردند.
استفاده از لهجه خاص محلی در نوحه‌خوانی‌ها، نوحه‌های قدیمی و سبک‌های کهن در عزاداری‌ها در این مناطق نشان‌دهنده حفظ سنت‌های آبا و اجدادی و عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت (ع) است که باعث شده این سرزمین را “دارالولایه” بنامند.
البته در سیستان و بلوچستان اقوام و طوایف متعددی وجود دارند و هرکدام نیز طبق رسوم خود در مساجد و تکایای مخصوص از جمله حسینیه یزدی‌ها، خراسانی‌ها، بیرجندی‌ها، آذری‌ها، افغان‌ها و غیره در این ایام عزاداری می‌کنند.
مردم اهل سنت این خطه از کشور نیز در احترام به ماه محرم و ایام شهادت حضرت حسین (ع) همانند شیعیان از برگزاری مراسم ازدواج و جشن‌های شادی خودداری می‌کنند و با آغاز اولین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش نمازان مساجد و مولوی‌های اهل تسنن با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‌سازند و با روایت احادیث مختلف سعی دارند مظلومیت امام حسین (ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه پربرکت را به نمازگزاران منتقل کنند.