ایراج از مهم‌ترین مراکز گردشگری طبیعت در استان اصفهان
شهرستان تاریخی خوروبیابانک در دل کویر مرکزی ایران واقع شده، این شهرستان با ۱۴۰۰۰ نفر جمعت، یکی از کم جمعیت‌ترین شهرستان‌های استان اصفهان است، اما به دلیل وجود جذابیت‌های تاریخی و همچنین جذابیت‌های طبیعی از جمله وجود کویر مرکزی ایران از یک‌سو و پوشش گیاهی متفاوت با سایر مناطق استان از سوی دیگر مقصدی مناسب برای گردشگران فرهنگی و طبیعی به شمار می‌رود.
توسعه متوازن گردشگری در این شهرستان از دو دهه قبل، از روستاهای خوروبیابانک آغاز و به شهرهای آن از جمله شهر خور مرکز شهرستان رسید، لذا خوروبیابانک یکی از منحصربه فردترین شهرستان‌های استان اصفهان و حتی کشور است که توسعه گردشگری در آن از روستاها آغاز شده و سپس شهرها از منافع حاصل از گردشگری بهره‌مند شده‌اند.
امروزه به‌واسطه توسعه گردشگری بیش از ۷۰ اقامتگاه بومگردی در روستاهای این شهرستان از جمله گرمه، عروسان، مصر و ایراج وجود دارد که در فصول مختلف سال به‌ویژه بهار و زمستان مقصد گردشگران داخلی و به‌ویژه گردشگران خارجی علاقه‌مند به کویر نوردی است.
روستای کوهپایه‌ای ایراج با ساختار معماری خشت و گل و سنگ، به روستای سی‌وسه چشمه معروف است، از این روستا در متون قرون سوم و چهارم هجری با نام «ارا» و «ارابه» یاد شده است.
این روستا دارای قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال است و ساکنان قدیم آن دین زرتشتی داشتند که بقایای قبرستان‌های گبری و همچنین دخمه‌های ساده و ابتدایی از گبرها، گواه بر این ادعا است. این روستا در گذشته‌های نه چندان دور، بارها مورد تهاجم یاغیان و دزدان قرار گرفته که از آن جمله می‌توان به گروهی از ایل باصری به سرکردگی «رمضان خان باصری» اشاره کرد که توانست با درهم شکستن مقاومت مردم این روستا، قلعه ایراج را تصرف کند و تا مدت‌ها در این روستا به غارت مشغول باشد.
فراوانی چشمه‌های کوچک و بزرگ و شکل‌گیری معماری روستا با ساختار طاق و قوس، دارای حیاط مرکزی با ایوان‌های رفیع بر روی بستر غیرمسطح و تپه مانند مشرف به دشت که از مزارع و باغات متنوع و سرسبز تشکیل شده با تنوع پوشش گیاهی و باغی، زمستان‌های برفی، تابستان ملایم و بهار پر از شکوفه‌های آلو و بادام با اقتدار درخت سرو چند صدساله و قلعه‌ای کهن با مردمانی زحمت‌کش با شغل دامداری و کشاورزی، همگی از ویژگی‌های خاص روستا بوده که این امر باعث شده تا محدوده بافت تاریخی روستای ایراج واقع در استان اصفهان، شهرستان خوروبیابانک، بخش مرکزی، دهستان نخلستان روستای ایراج در مورخ دهم آذرماه سال ۱۴۰۰ به شماره ۳۳۴۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد.
در مرکز محدوده بافت تاریخی روستای ایراج، بر روی یک تپه صخره‌ای، قلعه تاریخی و کهن با قدمت حدود اوایل اسلامی واقع شده که زیبایی بافت تاریخی روستا را دو چندان کرده است.
ساختار معماری این قلعه به‌صورت حیاط مرکزی و چهار ایوانی در چند طبقه با اتاق‌های در اطراف و چهار برج دیده‌بانی در گوشه‌هاست و نشان دهنده این است که این بنا یک دژ نظامی بوده است، همچنین این قلعه تاریخی دارای دیوارهای قطور سنگی و خشت و گلی است و چاه آب و گریزی در درون قلعه که از آن در مواقع خطر بهره می‌بردند.
اشراف قلعه به دشت و دور دست‌ها و ارتباط و دیدبانی برج‌های نگهبانی در اطراف روستا با قلعه از ویژگی‌های این قلعه‌ی تاریخی است. قلعه ایراج نیز در تاریخ دهم آذرماه سال ۱۴۰۰ به شماره ۳۳۴۹۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از دیگر زیبایی‌های این روستا می‌توان به درخت سرو ۱۰۰۰ساله آن اشاره کرد که یادگاری است از نیاکان و ساکنان قدیم این روستا، که گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند.
محصولات باغی این روستا انار، آلو، سیب، گلابی، زردآلو، هلو، گردو، توت سیاه و سفید و انواع انگور و آلبالو و گیلاس و خرما و انجیر سبز و سیاه و زیتون است و محصولات زراعی آن گندم، جو، لوبیا، عدس و کنجد است.
اهالی روستا به کار کشاورزی و مشاغلی همچون دامداری و کار در معادن اطراف مشغول هستند. جمع‌آوری گیاهان کوهی نیز در کنار امور دیگر به آنان کمک می‌کند. سیستم آبیاری مزارع از طریق چند استخر آب و جوی‌های سیمانی تامین می‌شود.
کوه‌های اطراف این روستا به‌شدت مورد حفاظت محیط‌زیست قرار دارد، که دلیل آن وجود صیادان و صید بی‌رویه در این منطقه بسیار زیباست. جانوران وحشی در حاشیه این روستا عبارتند از یوز، گرگ، شغال و روباه و پرندگانی چون باز، عقاب، زاغ، کلاغ، و همچنین حیوانات همچون کل، بز کویی، آهو، بره، کبک و طیهو که در این منطقه محافظت می‌شوند.
امروزه روستای ایراج با همیاری جامعه محلی، یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری شهرستان خوروبیابانک است، به گونه‌ای که مردم محلی با ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی متنوع و همچنین تربیت راهنما، توانسته‌اند به یکی از نمونه‌های موفق همیاری جوامع محلی در توسعه گردشگری بدل شوند.