تنگه‌ی«شمشه» / از زلالی «به‌ره زا» تا قلعه‌ی سفالین
تنگه «شمشه» از مکان‌های زیبای طبیعی ایران است که در استان ایلام واقع است و دارای قدمتی چند هزار ساله است.
تنگه شمشه در جنوب روستای «هلسم» در شهرستان سیروان استان ایلام واقع است، طول این دره در حدود ۳ کیلومتر است و سرشاخه آن ارتفاعات «قلارنگ» است، این دره کوه چرمین را به دو قسمت تقسیم کرده و نقطه اتصال آب‌های سطحی سیروان و چرداول است.
روستای هلسم دارای بیشترین زمین آبی و دیم شهرستان در محل تقاطع دو رودخانه چرداول و شمشه واقع شده و دارای طبیعتی بکر و زیباست که با گذشتن جاده قاضی‌خان – بدره از کنار آن دارای موقعیتی جذاب و دیدنی است.
«هلسم» به معنی رفت و آمد زیاد اسب (سم اسب) است که نام واقعی آن هوای مناسب و چمن زارهای اطراف رودخانه و آب زلالش در دو فصل بهار و تابستان برای هر بازدید کننده ای جذاب و خاطره انگیز است.
چشمه «به‌ره زا» هم چشمه آب شیرینی است که در دهانه جنوبی تنگه شمشه واقع شده و زیبایی این تنگه رو صد برابر کرده است. وجود این چشمه و رود زیبایی که از وسط تنگه می‌گذرد و بناهای تاریخی که در این منطقه وجود دارد و همچنین وجود پرندگان گوناگون در این منطقه زیبایی به‌خصوصی به آن داده است که نظر هر بیننده ای رو به خود جلب می‌کند.
این محل در محل برش عرضی کوه «لنه» که سبب خروج رودخانه زنگوان از آن به سمت زهکش رودخانه چرداول شده است به خاطر تأثیرات آب بر سنگهای آهکی بستر خود شکل‌های زیبایی به صورت استخر، رودخانه ای شکل داده که همراه با آثار قدیمی که بر دیواره‌های اطراف تنگه به جای مانده دارای جذابیت قابل توجهی است.
مردم استان ایلام و دیگر استان‌ها در روزهای تعطیل و فصول بهار و تابستان برای گردشگری و تفریح به این تنگه می‌آیند از طرفی آزانس‌های مسافرتی در استان و استان‌های مجاور گردشگران خارجی را برای گردشگری به این تنگه می‌آورند که زیبایی‌های طبیعی و تاریخی آن باعث حیرت و لذت گردشگران می‌شود.
دکتر «حبیب‌الله محمودیان» باستان شناس ایلامی در خصوص قلعه باستانی موجود در این تنگه به خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: قلعه تاریخی تنگه شمشه شامل تعدادی اتاق، دیوار و سازه‌های مختلفی است که در بخش شمالی دره و بر روی صخره‌های سنگی حاشیه‌ی غربی دره زیبای تنگه شمشه ایجاد شده است. این بنای استراتژیک در فاصله ۳۰۰ متری ارتفاعات تنگه و در فاصله ۵۰۰ متری روستای سرتنگ از دوران گذشته به جای مانده است.
وی ادامه داد: بنای قلعه سفالینه از تیغه‌های سنگی و ابزارهای ساخته شده از سنگ از جمله شواهد فرهنگی و شناسه‌های این اثر تاریخی است مصالح به کار رفته در در این بنا از سنگ و گچ است.
این استادیار دانشگاه گفت: با توجه به موقعیت مکانی آثار و شرایط منطقه، به احتمال زیاد این سازه یک قلعه نظامی است که مجموعه‌ی سازه‌های پیرامونی بخش استحکامات این قلعه محسوب می‌شود، شواهد نشان می‌دهد این اثر از دوره‌ی تاریخی تا قرون اولیه اسلامی مورد استفاده بوده و احتمالاً در دوره‌های بعدی نیز به عنوان یک مرکز نظامی مورد نظر بوده است.
محمودیان همچنین در خصوص ویژگی‌های قلعه نیز خاطرنشان کرد: دسترسی به کوهستان، منابع آب و اقلیم معتدل این محدوده‌ی جغرافیایی و خصوصاً شرایط استراتژیکی آن از عوامل سکونت و استقرار در این مکان باستانی بوده است. این آثار در محدوده‌ای کاملاً کوهستانی و صعب العبور ایجاد شده اند.