سرای کلبعلی زنجان از تاریخی‌ترین جاذبه‌های گردشگری زنجان است. خریدوفروش غلات و حبوبات کاربری تجاری این سرا است که از گذشته تاکنون نیز حفظ‌ شده است.

تاریخچه سرای کلبعلی

پیشینه تاریخی سرای کلبعلی را می‌توان با مجموعه تاریخی بازار تعیین کرد. بر این اساس سرای کلبعلی را می‌توان در ردیف آثار زمان قاجار طبقه‌بندی کرد. با وجود این‌که واحد کاشی مورخ به سال ۱۳۴۵ هجری قمری در سردر شمالی آن نصب‌ شده است این سرا به زبان محلی اسرای کلبعلی نامیده می‌شود. یکی از عناصر اصلی مجموعه بازارهای موجود امکان چندمنظوره‌ای است که امروزه به نام کاروانسرا است که به‌طور عمده در خارج از شهر و در مسیر جاده‌های مواصلاتی و بازرگانی به‌منظور بیتوته کاروانیان اعم از تجار و صاحبان کالاها و گردشگران و سفرای سیاسی و نظامی و جزایی‌ها بوده که فضاهای داخلی آن‌ها به همین منظور ایجاد شده‌اند.

اما عناصر تقریبا مشابه این فضاها در داخل شهرها و مراکز جمعیتی به‌ویژه در داخل بازارها شکل‌گرفته اجزایی متناسب با عملکرد آن داشته و در ادبیات عمومی به نام (سرا) و (خان) نامیده شده‌اند. سرای حاجی کلبعلی هم یکی از پنج سرای مجموعه بازار بالاست. کلمه در اصل (کربلایی علی) که به خاطر سرعت استعمال به کلبعلی تبدیل‌شده است. به ترتیب مرحوم حاجی کربلایی علی و حاجی یوسف بانیان و مالکان این سرا بوده‌اند.

مشخصات سرای کلبعلی

کاروانسرای حاج کربلایی علی در جبهه شمالی راسته‌بازار بالا، روبروی سرای شامی قرار گرفته است. این سرا تنها سرایی است که دارای چهار باب ورودی است. ورودی شرقی که هم‌اکنون به خیابان سعدی جنوبی مشرف است مختص ورود و خروج چهارپایان و احشام همراه با کاروانیان و تجار بوده و سه ورودی دیگر، سرا را با مجموعه بازار مرتبط می‌سازند؛ به‌عبارت‌دیگر سرای حاج کربلایی علی از طریق ورودی شمالی با راسته‌بازار امام‌زاده و از ورودی غربی با میدان مرسل و از ورودی جنوبی با راسته‌بازار عبدالعلی بیگ ارتباط دارد.

این سرا دارای یک حیاط مرکزی بوده و در گرداگرد آن جهت مقابله با شرایط اقلیمی گرما و سرما، رواق‌ها و دالان‌های مختلف ساخته‌شده است که موجب می‌شود تجار این سرا در فصل تابستان از هوای خنک و در فصل زمستان از هوای گرم بهره‌مند شوند. درواقع این سرا را می‌توان یکی از فنی‌ترین سراها در مجموعه بازار دانست که از بعد اقلیمی، کارکردهای مناسبی را از خود بروز می‌دهد و کمترین اتلاف حرارتی رو در فصل‌های زمستان و تابستان دارد و این مزیت به خاطر طراحی ویژه معماری این سرا است.

این سرا فاقد تزیینات کاشی‌کاری است. تزیینات این مجموعه محدود می‌شود به آجرکاری پیشانی رواق‌ها و سردرهای ورودی که از دو روش راسته و خفته استفاده‌ شده است و این شیوه آجرکاری علاوه بر استحکام بنا تا حدود زیادی توانسته است بنا را از حالت یکنواختی و سادگی خارج کند. تزیینات دیگر شامل نیم ستون‌های تزیینی با تزیین دسر شیری است که در کنار آجرکاری‌های که ذکر شد جلوه و نظم خاصی ازنظر بصری و دیداری به رواق‌ها بخشیده است. سقف‌هایی است که به شیوه طاق و تویزه اجراشده‌اند. سقف و بدنه ورودی‌های جنوبی و غربی سرای حاجی کلبعلی با شیوه طاق و تویزه اجراشده و نوع قوس‌ها خوزی (رومی) است.

از سراها و کاروانسراهای مهم بازار زنجان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-سرای حاج علی‌قلی. ۲-سرای حاج کربلایی علی. ۳-سرای ناصریه، ۴-سرای بهجت. ۵-سرای مشهدی علی. ۶-سرای حاج شعبان ۷-سرای حاج شامی بالا ۸-سرای حاج شامی پایین ۹-سرای دخان. ۱۰-سرای گیلک. ۱۱-سرای روغنی. ۱۲-سرای شاپوری. ۱۳-سرای تیرچیلر (انگورانی). ۱۴-یوسفعلی پناهی. بحرینی ۱۵٫–سرای قجر رضا

منبع:میراث آریا