مراسم سمنوپزان در خراسان شمالی از ديرباز هرساله در اواخر فصل زمستان برگزار می‌شده است. تهيه سمنو اغلب با همياری زنان فاميل و يا محله انجام می‌شود، این آیین تا سال‌های گذشته و پیش از شیوع ویروس کرونا جمع کثیری از مردم را به خود جلب می‌کرد.
برای تهیه سمنو، گندم را دو سه روز در آب خیس می‌کنند و سپس آن را در مجمعه (سينی) قرار می‌دهند تا جوانه بزند، سپس جوانه‌ها را هر روز خیس می‌کنند تا کاملاً در هم فرو برود، در مرحله بعد جوانه‌های درهم تنیده شده را فشرده و آب آن را می‌گیرند و با آن سمنو می‌پزند.
با گذشت زمان و ماشینی شدن کارها، هنوز هستند زنان عشاير و روستایی که با دست پرمهر خودشان برای خانواده، دوستان و آشنایان سمنو درست می‌کنند. در گذشته سعی می‌شد تا از آب باران برای تهیه سمنو استفاده شود. کار پختن سمنو عموماً در شب انجام می‌شد، همچنين، تنورهای گازی خانگی سیّار، در بسیاری از موارد، جای تنورهای گِلی را گرفته است. مراسم سمنوپزان یکی از مظاهر فرهنگی با ارزش ايران است.
حفظ و شناساندن مراسم سمنوپزان مانند هر کار فرهنگی و تاریخی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. به همین دلیل تا سال‌های گذشته هرساله در اواخر اسفندماه و در آستانه عید نوروز جشنواره‌های متعدد سمنو در استان خراسان شمالی برپا بود و همین پایبندی به سنت‌ها سبب ثبت ملی آیین سمنوپزان درق در خراسان شمالی شد. مردم این دیار با حفظ فرهنگ‌های بومی، هر ساله سفره‌های هفت‌سین خود را با عطر خوش‌طعم سمنوی تهیه‌شده با دستانشان، تلفیق می‌کنند.
سمنو به‌عنوان نماد زاییدن و باروری گیاهان و سمبل برکت، فراوانی و نیرومندی است که یکی از سین‌های سفره هفت‌سین نوروزی ایرانیان از روزگار قدیم تاکنون بوده است، سمنو به‌واقع خوراکی شیرین است که از جوانه گندم و آرد تهیه می‌شود. از زمان گذشته تاکنون مراسم سمنوپزان به وسیله زنان با تجربه انجام می‌شود.
آیین و آداب‌های تهیه سمنو
قبل از فرارسیدن نوروز یکی از اعمالی که کم‌وبیش در گوشه و کنار ايران انجام می‌شد مراسم سمنوپزان بوده و هست. پختن سمنو با آداب خاصی انجام می‌شود و این سمنوپزان نه‌تنها قصدی بود برای درست کردن یکی از اجزای سفره هفت‌سین، بلکه نذری برای برآورده شدن حاجات نیز بوده است.
پخت سمنو در تمام شهرستان‌های استان خراسان شمالی رایج است به‌گونه‌ای که مواد اولیه سمنو در همه‌جا یکسان است و فقط بر اساس سلیقه از مواد افزودنی استفاده می‌کنند. معمولاً در نیمه دوم اسفندماه هر خانواده به‌تنهایی و یا با کمک تعدادی از خانواده‌های فامیل اقدام به تهیه سمنو می‌کند. تهیه سمنو فعالیتی زمان‌بر است. به‌این‌ترتیب که ممکن است فرآیند تولید سمنو، یک هفته تا ده روز به طول انجامد.
پس از پختن سمنو روی دیگ مسی، یک سینی بزرگ قرار می‌دهند و روی آن آیینه، شانه و سرمه، مهر، جانماز و تسبیح می‌گذارند و معتقدند نباید آدم ناپاک از روی آن گذر کند.
کسانی که سمنوپزان می‌گیرند به همه تأکید می‌کنند که پاک و با وضو در پای دیگ حاضر شوند و معتقد هستند چشم ناپاک سمنو را خراب و تلخ می‌کند و در صورت ترش شدن و تلخ شدن و سر رفتن سمنو از دیگ، می‌گویند سمنو برگشته است.
گندم سمنو را سه باز زیر آب روان، مطهر و یا کر می‌گرفتند یا به عبارتی غسل می‌دادند.
در حین پختن سمنو ذکر و تسبیحات خوانده می‌شود.
اهداف ثبت این آیین
از مهم‌ترین اهداف ثبت این آیین می‌توان به این مطلب اشاره کرد که پخت سمنو بخشی از آداب‌ورسوم مردم خراسان طی قرن‌های گذشته بوده است و اهمیت سمنوپزان در حفظ میراث ناملموس فرهنگی و از آن مهم‌تر پاسداشت یك آیین در حوزه خوراك، است.
هرساله عید نوروز که می‌شود مردم خراسان شمالی همراه با آمدن بهار سعی در نو شدن دارند. بسیاری نوروز را نمادی می‌دانند که علاوه بر همه مفاهیم طبیعی، ریشه‌های مقدسی از امید و برکت را نیز دارد. عید مقدس ایرانیان همواره در نقاط مختلف کشور دارای مراسم و آداب ویژه خود بوده است. یکی از رسومی که مردم بسیاری از استان‌های ایران با فرارسیدن نوروز به آن توجهی ویژه دارند پخت غذاهایی است که آن را برآمده از تجلی حیات انسان می‌دانند. یکی از این غذاها سمنو است.
از آنجایی‌که این ماده غذایی در سفره هفت‌سین و در نوروز استفاده می‌شود می‌توان گفت سمنوپزان، مراسمی با قدمت نوروز است.
در خراسان شمالی پخت و فروش سمنو در روزهای آخر سال به‌نوعی تجارت فصلی تبدیل شده است و با توجه به تنوع مناسبی كه دارد به‌عنوان سوغات شهر درق معرفی می‌شود.
ارزش‌های شاخص و منحصربه‌فرد آیین سمنوپزان
رسم پختن سمنو که تقریباً رسمی زنانه است در نزدیکی بهار اجرا می‌شود که با خود باورها و اعتقاداتی مذهبی را همراه دارد.
مراسم سمنوپزان، نشانگر ذوق، استعداد و توانمندی زنان است که به‌عنوان هنر خانگی از نسل‌های قبل به میراث برده‌اند. اقوام موجود، سمنو را مایه برکت، خیر، روزی و بخشندگی می‌دانستند به همین دلیل، سمنو در این مناطق از اهمیت خاصی برخوردار است.
معرفی سنت‌های اسلامی ایرانی، ایجاد شور و نشاط بهاری از نقاط قوت اين مراسم است.
مراسم سمنوپزان یکی از مظاهر فرهنگی با ارزش کشورمان است. حفظ و شناساندن مراسم سمنو مانند هر کار فرهنگی و تاریخی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
پختن سمنو يك كار حرفه‌ای است و بايد شخص سال‌ها تجربه داشته باشد.
سمنو، تنها غذایی است که از آب و آرد تهیه می‌شود و در آن هیچ ماده افزودنی دیگر مانند نمک و شکر استفاده نمی‌شود.
سمنوپزان نمادی از وفاق و همدلی خانواده‌های ایرانی است، زیرا خانواده‌ها باید ساعت‌های طولانی کمک کنند تا پخت سمنو به پایان برسد.
منبع:میراث آریا
