برخی از خانواده ها در اسناد و مدارکشان هنوز سند گذشتگان و بزرگان خانواده را به یادگار نگه داشته و برخی از اسناد هم به دلیل نگهداری نامناسب از بین رفته اند. اخیراً سازمان اسناد و کتابخانه ملی با هدف شناخت هویت سبک زندگی در گذشته و حفظ هویت های اصیل ایرانی اسناد را جمع آوری کرده است و اکنون بیش از هزار و 400 سند ازدواج در گنجینه دارد. عقدنامه ها از دورانی به دوران دیگر و از شهری به شهر دیگر با هم فرق دارند. سری به سازمان اسناد و کتابخانه ملی زدیم و «حامد ایرانشاهی» مدیر کل خدمات آرشیوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از تغییر رسوم و تفاوت عقدنامه ها توضیح داد.

چشمنوازترین سند ازدواج ایرانی
برخی از نفیس ترین و منحصر به فردترین عقدنامه ها در سالن موزه کتاب و میراث فرهنگی با ظرافتی خاص داخل ویترین برای علاقه مندان به نمایش گذاشته شده است. در بین همه این سندها آنچه بیش از همه چشمنوازی می کند سندی متعلق به دوره قاجار است و با هنر تذهیب گل و مرغ و رنگ گیاهی سبز حنایی و نارنجی عنابی نقاشی و خطاطی شده و از چشمنوازترین سندهای این مجموعه به شمار می آید. دولتشاهی می گوید: «در این عقدنامه از طرح های اسلیمی، هنر تذهیب و خوشنویسی بهره برده شده است. در زمان های افشار و قاجار برای نوشتن سند ازدواج از رنگ گیاهان استفاده می کردند. مثل همین عقدنامه که رنگ های طبیعی کنار هنر تذهیب به سند جلا بخشیده است. اما استفاده از این رنگ ها موجب شده تا نوع حفاظت و مرمت آن مهم و سخت باشد و اگر مانند این عقدنامه دیرتر به سازمان سپرده شود از بین می روند. خوشبختانه خانواده صاحب این سند، آن را پیش از آنکه آسیب ببیند برای نگهداری به ما واگذار کرده اند و ما آنها را در مخازن آرشیوی در دما و رطوبت استاندارد نگهداری می کنیم. یکی از دلایلی که برای واگذاری سند ازدواج فراخوان دادیم همین بود که با هدیه یا فروش آنها به سازمان، این اسناد نفیس سالم به یادگار باقی بمانند.»

گرانقیمت ترین عقدنامه ایرانی
عقدنامه طلاکوب دیگری در ابعاد بزرگتر از عقدنامه قبلی با حاشیه ای زیبا داخل ویترین خودنمایی می کند. ایرانشاهی درباره تفاوت عقدنامه ها با یکدیگر می گوید: «طبق بررسی ها، کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که نوع عقدنامه ها بستگی به تمکن مالی خانواده داماد داشته است. مانند عقدنامه میرزا احمد خان و شاهزاده گوهرشاد خانم، دختر حاکم آذربایجان. همه نقوش این سند با آب طلا تزئین شده و ارزش آن را چند برابر کرده است. یکی دیگر از نکات مهم در بررسی ها نشان می دهد که عقدنامه توده مردم عادی با سند ازدواج حاکمان تفاوت زیادی داشته است. عقدنامه ای داریم که در یک برگه خیلی معمولی و بدون هیچ نقش و نگاری نوشته شده است. سایز عقدنامه ها در دوران قدیم با هم فرق داشت. در این گنجینه بزرگترین، کوچکترین، قدیمی ترین و با ارزش ترین عقدنامه شناخته شده است و این از سندهای باارزش گنجینه به شمار می آید. »

کوچکترین و بزرگترین سند ازدواج
بین همه عقدنامه های چشمنواز در یکی از ویترین ها یک تک برگ خیلی کوچک در سایز برگه دفترچه یادداشت عاری از نقش و نگار در معرض نمایش گذاشته شده است.

مدیر کل خدمات آرشیوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران عقدنامه را نشان می دهد و می گوید: «ابعاد این  عقدنامه 10 در 3 سانتیمتری و بسیار ساده است. اما سایز بزرگترین عقدنامه مجموعه 100 در 70 سانتیمتر و طوماری بلند است. در مجموع طبق مطالعه کارشناسان، هر یک از این سندها به ما در شناخت وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سبک زندگی مردم دوران افشاریه و قاجار کمک بزرگی کرد. چون در نوع و میزان مهریه ها در گذر تاریخی 280 سال پیش ازدواج های ایرانی نشان می دهد که مهریه ها بیشتر شامل زمین، احشام، وجه نقد و سکه طلا بود. همچنین یکی دیگر از شاخص های مهم سندشناسی مربوط به اسامی شاهدهای عقد است. هر چه نام این شاهدان از چهره های برجسته بوده به معنای این است که خانواده عروس و داماد از طبقه بالای جامعه بوده اند.»

نگهداری از اسناد ازدواج را به ما بسپارید
هر چه ساعت به وسط روز می رسد بر تعداد مراجعه کنندگان افزوده می شود. دولتشاهی می گوید: «بیشتر مراجعه کنندگان از اهالی منطقه 3 هستند که برای پیاده روی به مجموعه گردشگری عباس آباد می آیند و سری هم به این سالن می زنند و معمولاً در گروه های 3، 4 نفره هستند. سایر مراجعه کنندگان هم از پژوهشگران و دانشجویان برای تحقیقات و کارهای پژوهشی می آیند و ما انتظار داریم سایر شهروندان از مناطق دیگر تهران برای بازدید از مجموعه به سازمان اسناد و کتابخانه ملی بیایند و از مجموعه دیدن کنند. همچنین اگر سندهای با ارزشی در منزل نگهداری می کنند ما برای حفاظت و نگهداری از آن اعلام آمادگی می کنیم.»

منبع:همشهری