چشمه سورت جان گرفت
چشمه سورت مازندران پس از چند دهه بی‌توجهی و قرار گرفتن در آستانه نابودی، با اجرای طرح‌های حفاظتی توسط بهره‌بردار یک بار دیگر احیا شده است.
چشمه کم‌نظیر پلکانی و گوگردی باداب‌سورت مازندران در ارتفاعات ساری که تا سه سال پیش در مسیر نابودی و تخریب کامل قرار گرفته بود، این روزها شرایط مناسبی دارد و بسیاری از حوضچه‌های آن به دلیل محافظت مناسب از سوی سرمایه‌گذار و بهره‌بردار بخش خصوصی، احیا شده است. چشمه سورت از نگاه برخی کارشناسان زمین‌شناسی، بین نمونه‌های معدود این نوع چشمه در دنیا که تعدادشان از انگشتان دو دست کمتر است، به دلیل برخی ویژگی‌ها، متفاوت‌ترین نمونه چشمه‌های گوگردی پلکانی دنیا محسوب می‌شود. اما با این که از سال ۱۳۸۷ نام چشمه سورت به عنوان دومین اثر طبیعی ایران پس از دماوند در فهرست آثار ملی ثبت شد، حال و روزش به دلیل بی‌توجهی و ورود گردشگران به حوضچه‌ها، خوب نبود. حتی بخش زیادی از چشمه به طور کامل خشک شد و مقدار باقیمانده هم در حال نابودی بود. ولی حالا بازدید کنندگان از این چشمه با سیمایی متفاوت و احیا شده از آن مواجه خواهند شد.
حال خوش حوضچه‌ها
«مهدی یوسفی» شهروند ساکن ساری که چند روز پیش به چشمه سورت رفته بود به همشهری می‌گوید: من یک سال پیش هم به چشمه رفتم. وضعیت چندان مساعدی نداشت. اما اکنون شرایط کاملا متفاوت است. چشمه‌ها و حوضچه‌ها کاملا احیا شده و کسی هم وارد حوضچه‌ها نمی‌شود. این تفاوت را شهروندان و مسافران دیگر که اخیرا به سورت رفته باشند هم دریافته‌اند. «فریبا خدیور» نیز یکی دیگر از گردشگرانی است که در ماه جاری چشمه سورت را برای سفر انتخاب کرده و ضمن ابراز خوشحالی از وضعیت این جاذبه طبیعی، می‌گوید: کاش ۱۰ سال پیش این اقدامات برای چشمه سورت انجام می‌شد تا آن همه خسارت به این جاذبه زیبا وارد نمی‌شد. من قبلا هم آمده بودم. زحمات زیادی برای حفظ این میراث طبیعی خاص کشیده شده که خوشحال کننده است.
تفاوتی که در چشمه سورت امروزی نسبت به چشمه سورت تا یک سال پیش دیده می‌شود، حاصل واگذاری این جاذبه طبیعی به بخش خصوصی برای ایجاد مدیریت یکپارچه و خارج کردن آن از بلاتکلیفی مدیریتی بین میراث فرهنگی، منابع طبیعی و آب منطقه‌ای است. از ۲۰ فروردین پارسال چشمه سورت با تعیین دستورالعمل و کتابچه طرح احیا و توسعه، به مدت ۱۵ سال در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت و سرمایه‌گذار نیز به سرعت فعالیت‌های احیاگرانه خود را زیر نظر کارشناسان نهادهای متولی به ویژه میراث فرهنگی و منابع طبیعی آغاز کرد.
آغاز فرآیند احیا
«عرفان خشته» سرمایه‌گذار اهل همین منطقه طی یک سال اخیر با وجود همه سنگ‌اندازی‌ها و موانعی که پیش پای او ایجاد شده بود، توانست اقدامات مناسبی را برای احیای این اثر کم‌نظیر طبیعی جهان انجام دهد. او به همشهری می‌گوید: نخستین اولویت ما ممنوعیت ورود خودرو به محدوده چشمه و داخل شدن مسافران به حوضچه‌ها بود. قبلا مسافران با وانت نیسان و تراکتور محلی‌ها و پرداخت کرایه به چشمه می‌آمدند. اما برای جلوگیری از آسیبی که تردد این خودروها به حوضچه‌ها وارد می‌کرد، این روند متوقف شد و اکنون مسافران با خودروی خود تا فاصله ۷۰۰ متری چشمه می‌آیند و بقیه مسیر را پیاده طی می‌کنند.
وی احیاء حوضچه‌ها طی یک سال اخیر را اتفاقی مهم برای گردشگری منطقه می‌داند و می‌افزاید: چشمه سورت یک ظرفیت بین‌المللی در گردشگری است که رو به نابودی بود. مزیت مهم این چشمه همین حوضچه‌هاست که اگر از بین می‌رفت یک جاذبه مهم بین‌المللی را از دست می‌دادیم. پس از در اختیار گرفتن چشمه بلافاصله کار احیا را زیر نظر کارشناسان با بازسازی آبراهه‌ها و هدایت آب چشمه به سمت حوضچه‌ها آغاز کردیم.
یکی از اتفاقات مهم که در چشمه سورت دیده می‌شود نیز وارد نشدن مسافران به حوضچه‌هاست. بهره‌بردار چشمه خاطرنشان می‌کند: با محصور کردن حوضچه‌ها به وسیله زنجیر و استقرار نیروهای حفاظت از ورود افراد به حوضچه‌ها جلوگیری شد. خوشبختانه اکنون هیچ کسی وارد حوضچه‌ها نمی‌شود. با فنس‌کشی محوطه از ورود دام نیز به محوطه جلوگیری شد. این اقدامات در کنار هدایت آب چشمه به سمت حوضچه‌های خشک شده، چشمه را در مسیر احیا قرار داد و حتی در ضلع غربی بر تعداد پلکان‌ها نیز اضافه شد.
نیاز به زیرساخت‌ها
البته برخی گردشگران نیز از نبود سرویس بهداشتی و برخی زیرساخت‌های رفاهی در این محوطه گلایه‌هایی دارند. موضوعی که به گفته بهره‌بردار و مدیر مجموعه چشمه‌سورت ریشه در برخی مشکلات کتابچه طرح بهره‌برداری دارد. خشته می‌گوید: از ابتدای تحویل گرفتن محوطه چشمه پیگیری‌های زیادی برای ایجاد برخی زیرساخت‌ها مانند کافه و سرویس بهداشتی کردم. اما هنوز مجوز این اقدام صادر نشد. با رایزنی‌هایی که انجام شد قرار است به زودی این مجوز صادر شود. البته در این مدت اقداماتی مانند محصور کردن محوطه، پوشش اینترنت ۴G، تأمین ژنراتور برق برای محوطه بدون اتصال به شبکه برق سراسری و حتی تأمین آب شیرین انجام شد. اما زیرساخت‌هایی مانند سرویس بهداشتی و کافه نیز برای مسافری که کیلومترها مسیر را برای رسیدن به چشمه سورت طی می‌کند ضروری است.
خشته در عین حال که از حمایت مسئولان میراث فرهنگی و منابع طبیعی و برخی مدیران شهرستانی و منطقه‌ای قدردانی می‌کند، گلایه‌هایی هم از برخی دستگاه‌ها دارد. او تصریح می‌کند: طبق کتابچه طرح، بهره‌بردار موظف به احیای محوطه چشمه است و ارائه خدماتی مانند آب، برق، گاز و ایجاد راه دسترسی مناسب توسط بخش دولتی باید انجام شود. اما این موارد تا کنون محقق نشد. با این حال تلاش کردم که جلوتر از برنامه زمان‌بندی در احیای این چشمه و ایجاد زیرساخت‌ها عمل کنم.
در مسیر ثبت جهانی
صرف‌نظر از اهمیت طبیعی و محیط زیستی اقدام انجام شده برای سورت، نکته مهمی که احیای این مجموعه می‌تواند به دنبال داشته باشد، هموارسازی مسیر ثبت جهانی آن است. پرونده ثبت جهانی چشمه‌سورت به عنوان یکی از چهار اثر طبیعی مازندران که نامزد ثبت جهانی هستند از حدود چهار سال پیش باز شد. اما شرایط نابسامان این چشمه تا پارسال سبب شده بود که امیدی به پذیرش این اثر منحصربه‌فرد وجود نداشته باشد. حالا با این اقدامات انجام شده می‌توان امیدوار بود که چشمه سورت یک بار دیگر شانس ثبت جهانی داشته باشد. معاون میراث فرهنگی مازندران با بیان این که ثبت جهانی توسط خود وزارتخانه پیگیری می‌شود به همشهری اظهار می‌کند: ثبت جهانی فرآیندی طولانی است که معیارهای مختلفی دارد. اقداماتی در این چشمه توسط بهره‌بردار و با نظارت کارشناسان انجام شده که سبب احیای آن شد. سرمایه‌گذار هنوز به درآمد نرسیده، اما هزینه زیادی کرده و اقدامات خوبی انجام داده است. با استمرار این روند به ثبت جهانی چشمه سورت کاملا امیدوار هستیم که نقش زیادی در تحول گردشگری منطقه خواهد داشت.
«مهدی ایزدی» می‌افزاید: چشمه سورت طی سال‌های اخیر موقعیت طبیعی خود را از دست داده بود. اما پروژه احیاء آن یکی از تجربه‌های موفق واگذاری به بخش خصوصی در حوزه میراث طبیعی محسوب می‌شود.
با توجه به احتمال عادی شدن شرایط جامعه پس از واکسیناسیون سراسری و همچنین در پیش بودن رویداد بین‌المللی ساری ۲۰۲۲ و میزبانی از گردشگران کشورهای عضو اکو در سال آتی میلادی، این امکان وجود دارد که طی دو سال آینده چشمه سورت به عنوان یک جاذبه بین‌المللی در منطقه مطرح شود. مشروط بر این که حمایت از بهره‌بردار چشمه سورت با تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز مانند آب، برق، راه و حتی گاز به درستی انجام شود.