جاروی دستی قراملک، جاروی زودودن گرد از دل تاریخ
جارو دستی که آذربایجانی‌ها به آن «سوپورگه» می‌گویند از دیرباز در خانه‌های مردم جا بازکرده و وسیله‌ای برای تمیز کردن منازل بوده است.
کدبانوهای خانه در انتخاب جارو، وسواس ویژه‌ای به خرج می‌دانند؛ جاروهای دستی انواع مختلفی داشت و از آن‌ها برای نظافت اتاق‌ها، حیاط منزل، کوچه و جمع‌آوری خاک و خاشاک استفاده می‌شد.
اگرچه این روزها در منازل شهری و حتی روستایی، دیگر صدایی از نوستالژی ایام نه‌چندان دور شنیده نمی‌شود، ولی هنوز هم جاروی دستی طرفدارانی در برخی نقاط دارد.
هنوز هم باوجود هجوم تکنولوژی به خانه‌های مردم، برخی زنان خانه‌دار ترجیح می‌دهند از جاروهای دستی در کنار جاروهای برقی برای نظافت استفاده کنند.
جارو، گیاهی است که در مناطق کوهستانی مانند تبریز و میانه می‌روید، جاروبندی یا جارو بافی نیز یکی از هنرهای دستی بسیار کمیابی در آذربایجان است که افراد کمی در این هنر فعال هستند.
قَرامَلِک (قَره مَلیک) یکی از محله‌های تاریخی و قدیمی شهر تبریز است که با دارا بودن صنایع‌دستی و سنتی خود، همواره یکی از قطب‌های تولید جارو دستی بوده است.
قراملکی‌ها با دستان پرذوق و هنرمندشان جاروهایی خلق می‌کنند که در سال‌های اخیر با صادرات آن به کشورهای هم‌جوار موجب واردکردن ارز به کشور ایفا کرده‌اند.
مغازه‌ای در اولین چهارراه قراملک توجه‌مان را به خود جلب می‌کند؛ وارد مغازه می‌شویم؛ مغازه‌ای سه در چهار متر که دو پله برای ورود آن می‌خورد.
حسین حقی، صاحب مغازه نزدیک ۴۰ سالی می‌شود که در این کار مشغول است، خودش که می‌گوید طی این مدت، جاروی مؤسسات، کارخانه‌ها، شهرداری و کدبانوهای زیادی را تأمین کرده است.
از او نحوه تهیه یک جارو را می‌پرسم، که می‌گوید: «ابتدا جاروها از مزرعه چیده شده و یک‌هفته‌ای جلوی خورشید می‌مانند تا کاملاً خشک شوند و بعد به کارگاه‌های کوچک ما جاروسازها می‌آورند.»
حاج حسین درحالی‌که چندین دسته از جاروها را در دست گرفته، ادامه می‌دهد: «این دسته‌ها را دست‌چین می‌کنیم و داخل چین و منگنه می‌گذاریم تا کامل فشرده شود و سپس سیم را دور آن می‌گیریم و نایلون رنگی را نیز زیر سیم قرار می‌دهیم و درنهایت جاروی ما آماده است.»
به گفته آقای حقی، درست کردن یک جارو، ۳ دقیقه طول می‌کشد و حتی اگر جدیدترین تکنولوژی برای تمیز کردن هم بیاید باز جای جاروهای دستی را نخواهد داد.
در همین حین، خانم میان‌سالی وارد مغازه شده و قیمت جاروها را می‌پرسد. آقای حقی به جاروهای چیده شده در داخل مغازه اشاره‌کرده و می‌گوید: «این جاروهای کنار پنجره ۱۵هزار تومان و جاروهای روی زمین ۶هزار تومان.»
از خانم میان‌سالی که از تبریز برای خرید جاروی دستی به قراملک آمده، علت خرید جارو را می‌پرسم. او معتقد است: «هیچ‌چیزی نمی‌تواند جای جارو را بگیرد و ریزترین گردوغبار را هم از روی فرش تمیز کند.»
آن‌گونه که آقای حقی می‌گوید، جاروها به سه دسته بازاری، میانه و ویژه تقسیم می‌شوند که جاروی ویژه برای خانه‌ها مناسب است. حرف‌های جارو ساز قدیمی که به اینجا می‌رسد از جایش بلند شده و نوه خردسالش را به داخل مغازه می‌آورد و با خنده می‌گوید: «هیچ‌کدام از سه فرزندم علاقه‌ای به شغل من ندارند و معتقدند که پولی در این کار نیست ولی خدا را شکر که همسرم همیشه مشوق من بوده و با همه کم‌وکاستی‌ها همراهی‌ام کرده است.»
او اضافه می‌کند: «همه فصل را کار می‌کنیم ولی این روزها اوج کاری ماست و مابقی ماه‌ها روزی چند عدد جارو درست کرده و می‌فروشیم.»
آقای حقی شرایط یک جارو را این‌گونه توصیف می‌کند: «جاروی خوب ابتدا باید از آب سیراب شود و تخمه‌های روی آن قرمز باشد و ساقه‌هایش نیز نرم و نازک بوده و خردشدگی نداشته باشد.»
محمدعلی حاجی، دیگر جارو ساز قراملکی است که ۳۰ سالی می‌شود در این حرفه فعالیت می‌کند. او نیز یک شاگرد دارد که کارهای سیم‌پیچی دور جارو را انجام می‌دهد.
آقای حاجی بیمه کشاورزی داشته و گاهی زمین اجاره کرده و جارو می‌کارد ولی گاهی نیز به‌صورت آزاد می‌خرد.
او می‌گوید: «جارو بین زنان قدیمی مانده و دختران و زنان امروزی بیشتر جاروبرقی را ترجیح می‌دهند.»
آن‌طور که خودش می‌گوید به همراه شاگردش روزی ۱۵۰ جارو درست می‌کنند که اکثر این جاروها در آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، زنجان و اردبیل و حتی گاها تهران به فروش می‌رسد.
به مغازه دیگری می‌رویم؛ آقای مقصود ذاکر، ۵۲ساله و از جانبازان هشت سال دفاع مقدس که در کربلای ۶ مجروح شده است.
او می‌گوید: «این شغل جدوآبادی ماست و من نیز از بچگی به همراه پدرم این کار را انجام و بعد از دفاع مقدس نیز این کار را ادامه دادم.»
حاج مقصود ادامه می‌دهد: «رقبای قراملک در جارو، شهرهای همدان و سبزوار و نهاوند است ولی قراملک قدمت زیادی در ساخت جارو دارد و جاروهای این منطقه نیز شکل و شمایل مخصوص به خود را دارد.»
آقای ذاکر اضافه می‌کند: «الان چند سالی است که کشور عراق نیز خریدار جاروهای قراملک است.»
آقا محمد یکی از کشاورزان باسابقه جاروست که هنوز پیری جلوی فعالیتش را نگرفته است. با دست‌های پینه‌بسته‌اش، کلاه حصیری‌اش را جابجا کرده و آب‌خنکی را سر می‌کشد.
او می‌گوید: «اکثر جمعیت قراملک در کار کشاورزی و اغلب جارو هستند و پول خوبی در این کار نیست ولی چاره‌ای نیست و خدا را شاکریم.»
این کشاورز افزود: «از اردیبهشت‌ماه شروع به کاشت جارو می‌کنیم و تا اواخر خردادماه ادامه دارد و هر ۱۵ روز یک‌بار نیز آبیاری می‌کنیم و سپس از اواخر شهریور زمان برداشت جارو فرامی‌رسد به طوریکه تا قبل از بارش اولین باران پاییزی باید محصول را برداریم زیرا اگر دیر کنیم، سیاه خواهد شد.»
جارو بافی، یکی از صنایع کهن و بومی خطه آذربایجان نیازمند احیا، بازاریابی و حمایت بیشتر است و می‌طلبد تا مسئولان نسبت به احیا فرهنگ‌های بومی و محلی اقدام کنند.