در قرن شانزده و هفده میلادی همزمان با تسلط پرتغالی­ ها بر جزایر خلیج­ فارس، به دستور دریانورد پرتغالی آلفونسو آلبرکرک، قلعه­ ها و دژهایی در جزایر هرمز، قشم و لارک ساخته شد که امروزه به جاذبه­ های زیبای گردشگری تبدیل شده­ اند. قلعه پرتغالی ها در جزیره قشم یکی از این قلعه­ هاست که در سال 1621 میلادی با چشم اندازی وسیع به منطقه و دریا، بر روی تپه­ ای در قسمت شرقی شهر قشم ساخته شد.

اروپایی­ ها با تصرف جزایر جنوب ایران کنترل راه بازرگانی هند به اروپا را در اختیار گرفتند و تا 110 سال بر آن­ها حاکم بودند. سرانجام در سال ۱۶۲۳ میلادی، آبراهه مهم خلیج ­فارس و قلعه پرتغالی ها توسط یکی از سرداران صفوی بازپس­ گیری شد.

پاییز سال 1378 خورشیدی در خلال حفاری های شرکت برق قشم در 500 متری قلعه پرتغالی­ ها، یک تونل قدیمی به طول سه کیلومتر کشف شد. بررسی­ ها نشان داد که فرماندهان و نیروهای نظامی پرتغالی از این تونل جهت فرار از قلعه و نگهداری مهمات نظامی بهره می­ بردند.

در کاوش ­های به عمل آمده در قلعه پرتغالی ها مقداری ظروف قدیمی ساخت چین، شیشه ­های ساخت ونیز و توپ­ های جنگی یافت شد.

قلعه پرتغالی ها که توسط احسان یغمایی، باستان‌شناس ایرانی، از زیر خاک کشف شد در سال 1377 خورشیدی با شماره 2202 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

پس از آسیب جدی قلعه به دلیل زلزله سال 1379 خورشیدی سازمان میراث فرهنگی منطقه آزاد قشم مسئولیت اداره، مرمت و زیباسازی این قلعه تاریخی را پذیرفت. در سال­های اخیر بنياد گولبنکيان پرتغال( Museu Calouste Gulbenkian) به عنوان نشان دوستی دو کشور، هزینه مرمت قلعه را عهده ­دار شده است.

معماری

قلعه پرتغالی ها با مساحتی نزدیک به 2 هزار متر، دیوارهای ۴ متری و برج­های 12 متری در چهارگوش قلعه از سنگ، گچ، آهک همراه با ملات محلی ساروج ساخته شده است. این قلعه با زیربنای چهارضلعی نامنظم، توپ­ ها و منجنیق­ هایی بر روی باروهای خود داشته است. طی سالها، استحکامات دیواره­ های قلعه نیز افزایش یافته و موقعیت آن تثبیت گردیده است. از این قلعه همچنین به عنوان انبار بزرگ مهمات و سلاح استفاده می­شده که در موارد ضروری به کمک دیگر قلعه­ ها از جمله قلعه پرتغالی­ های جزیره هرمز می ­رسیده است. آب باران و آب چاه منابع آب مصرفی قلعه بوده­ اند که به وسیله مجاری آب­های زیرزمینی و حوض­ های قلعه نگهداری می­شدند.

بخش­های مختلف قلعه پرتغالی­های قشم عبارتند از: انبار مهمات، آب­ انبار بزرگ، سربازخانه، زندان، مقر فرماندهی، تالار و کلیسا. کلیسای قلعه با دو ردیف ستون‌ سنگی دایره‌ای شکل که با قوس‌هایی از جنس سنگ‌های مرجانی بسیار خیره­ کننده و زیباست. سنگ­ قبرهایی در قلعه و همین­طور گورستانی نزدیک به قلعه بر جا مانده که محل دفن سربازان ایران و خارجی در سال­های دور بوده است.

گرچه معماری قلعه بر مبنای شیوه معماری قلعه‌های قرون وسطی اروپایی ساخته شده اما معماری­های الهام گرفته شده از سبک پیش از اسلام (پارتی و ساسانی) و پس از اسلام (سلجوقی و عباسی) را نیز می­توان در این قلعه مشاهده کرد. به نظر می­رسد چوب­ های به کار برده شده در سقف قلعه، متعلق به جزیره نبوده و از مکان دیگری به جزیره قشم آورده شده ­اند.

‏امکانات و تاسیسات اقامتی­ اطراف قلعه پرتغالی ها

رستوان­ های مختلفی با چشم ­انداز رو به دریا و ارائه انواع غذاهای ایرانی و محلی، به ویژه غذاهای دریایی در نزدیکی قلعه پرتغالی ها واقع شده ­اند. خوراک کوسه یکی از غذاهای محبوب این منطقه است.

برای اقامت در نزدیکی این قلعه تماشایی می­توان از هتل­ های نزدیک به آن از جمله هتل آسمان قشم، آپادانا، کاوان، آسماری، نخل هنگام، رویال، بهشت، ریحان، آرام و الوند ۲ بهره جست. همچنین امکان استفاده از اقامتگاه‌های بوم­گردی نظیر لرد سوزا، خانه دوست و خالو، خانه‌های شخصی و پارک نزدیک به قلعه جهت چادر زدن وجود دارد. بستنی‌فروشی، هایپرمارکت، مسجد، بانک و غیره نیز در فاصله چند قدمی قلعه جای خوش کرده­ اند.

بهترین زمان سفر و نحوه دسترسی

به دلیل گرما و رطوبت بالای جزیره قشم و همین­طور فضای روباز قلعه پرتغالی ها ، بهتر است در نیمه دوم سال از قلعه بازدید کرد که هم هوای خنکی دارد و هم شدت رطوبت و تابش آفتاب به مراتب کمتر است. همچنین با توجه به شلوغی­ های ایام نوروز و فصل بهار، ایام خلوتی نظیر ماه­ های دی و بهمن بهترین زمان برای بازدید از قلعه پرتغالی­ ها است. متوسط زمان بازدید از این قلعه چیزی حدود یک تا دو ساعت است و درهای قلعه از ساعت 08:00 تا 18:00 به روی گردشگران و بازدیدکنندگان باز است.

لازم به ذکر است بازدید از این قلعه به علت زمین مسطح و هموار آن به راحتی امکان­ پذیر است. با این وجود، بالا رفتن از استحکامات قلعه پرتغالی ­ها و دیدن چشم ­انداز بی­ نظیر دریا کمی توان جسمی نیاز دارد.

برای رسیدن به قلعه پرتغالی­ های قشم ابتدا باید وارد جزیره قشم شد. از سه طریق می­توان به جزیره قشم رسید: 1. فرودگاه قشم که در مرکز جزیره قشم قرار دارد 2. اسکله ذاکری که در شمال شرقی جزیره و در شهر قشم قرار دارد و 3. با استفاده از لندینگ­ کرافت­ های واقع در بندر لافت. پس از ورود به جزیره قشم خود را به شهر قشم که در شرقی­ ترین قسمت جزیره واقع شده است می­رسانیم. در ادامه از سمت میدان ولایت به خیابان باهنر وارد می­شویم تا به میدان امام خمینی برسیم. با گذر از این میدان می­توان تابلوی قلعه پرتغالی ها را در بلوار ژئوپارک قشم مشاهده کرد.

آدرس: استان هرمزگان، جزیره قشم، بلوار ژئوپارک، قلعه پرتغالی ها