قلعه گژدم یکی از جاذبه های توریستی در شهرستان ایذه است. این قلعه تاریخی که پیشینه آن به تمدن ایلام قدیم بر می گردد، در روستای تاریخی قلعه گژدهم قرار گرفته است. در این مقاله قصد داریم درباره این روستا و جاذبه های تاریخی و توریستی آن صحبت کنیم.

آشنایی با روستای قلعه گژدم
صحبت مان را از آشنایی با روستای قلعه گژدم آغاز کنیم. روستای قلعه گژدم که برخی از محلی ها آن را روستای فارم نیز می خوانند، یکی از روستاهای استان خوزستان است. این روستا در بخش مرکزی شهرستان ایذه قرار داشته و با شهرستان ایذه نزدیک به ده کیلومتر فاصله دارد. اگر بخواهید به روستای فارم بروید، باید از شهرستان ایذه حدود ده کیلومتر به سمت شمال این شهر بروید.

روستای گژدم در بین رشته کوه های زاگرس قرار گرفته و دارای آب و هوایی خوب و مساعد است. به طوری که دور تا دور روستا را کوه های مرتفع زاگرس در بر گرفته و این روستا از سمت شمال و غرب در سیطره رشته کوه زاگرس است. همسایگان دیگر این روستا دو روستای پرچستان و خنگ اژدر است. برچستان در همسایگی شرق روستای فارم بوده و خنگ اژدر نیز از سمت غرب در همسایگی روستای قلعه گژدم قرار گرفته است.

آشنایی با زیست بوم روستای گژدم
اگر قرار باشد به بررسی زیست بوم روستای قلعه گژدم بپردازیم، باید به سراغ زیست بوم کل منطقه برویم. بخش جنوبی زاگرس را کوه های مرتفعی در بر گرفته اند که هرچه به بخش مرکزی آن نزدیک تر شویم، ارتفاع کوه ها بالاتر رفته و بر آب و هوای منطقه نیز تأثیر می گذارد. به طوری که در بخش های مرکزی زاگرس میزان بارش بیشتر بوده و به شکل بارش برف است.

در صورتی که هرچه به سمت جنوبی رشته کوه زاگرس بیایید، به خاطر نزدیکی با بخش جلگه ای خوزستان و نزدیکی به دریای جنوب، آب و هوا تعدیل یافته و رو به گرما پیش می رود. به همین خاطر است که در این بخش ها به ندرت برف می بارد و اغلب موارد بارش ها به صورت باران است. پوشش گیاهی روستای قلعه گژدم نیز یکی از جاذبه های گردشگری و توریستی آن به شمار می رود.

زیرا بخشی از کوه های روستا را درخت های جنگلی بلوط و انجیر وحشی در بر گرفته و زیبایی دو چندانی به این منطقه داده است. آنچه کوه های گژدم را خاص می کند، چشمه های آبی است که در جای جای این کوه ها به چشم می خورد. و سابقاً اهالی روستا آب آشامیدنی خود و حیوانات شان را از این چشمه ها تأمین می کردند. آب و هوای مناسب و بارش های باران در فصل های پاییز و بهار سبب شده تا اغلب مردم روستای گژدم زندگی خود را از راه کشاورزی بگذرانند.

مردم شناسی روستای گژدم
وقتی صحبت از زیبایی های یک منطقه می شود، بخشی از این زیبایی ها و جاذبه های گردشگری نیز شامل فرهنگ و آداب و رسوم مردم محلی آن منطقه است. از نظر مردم شناسی اهالی روستای قلعه گژدم بیشتر ریشه در ایل بختیاری دارد. به طوری که گویش اصلی مردم منطقه شبیه به گویش بختیاری بوده و اغلب به این شکل صحبت می کنند. آداب و رسوم مردم نیز سرچشمه گرفته از این ایل بوده؛ و البته اگر بخواهیم بیشتر دقیق شویم، به تمدن ایلام قدیم بر می گردد.

یکی از رسم های مردم قدیم آیین سیاوش خوانی بوده که طبق اظهار نظر پیرمردها و پیرزن ها، در گذشته این آیین در روستاهای ایذه انجام شده، و مردم بر این باور بودند که با انجام آیین سیاوش خوانی بهار از راه رسیده و زمین سر سبز می گردد. برخی از این نشانه ها را در مراسم های آیینی و دینی منطقه همچنان می توان دید. آیین نخل گردانی در روزهای عزاداری و … از جمله همین نشانه هاست.

جمعیت شناسی روستای فارم
روستای فارم یکی از روستاهای منطقه است که در این سال ها همچنان توانسته به حیات خود ادامه داده و از مهاجرت اهالی خود به مناطق شهری جلوگیری کند. البته جمعیت روستا نسبت به قبل کمتر شده است. به طوری که طبق آخرین سرشماری کشوری جمعیت این روستا دویست و هفتاد و شش نفر برآورد شده است.

در صورتی که در گذشته جمعیت روستا حدود چهارصد نفر بوده است. ضمن اینکه نزدیک به پنجاه درصد اهالی روستا را زن ها و مردانی تشکیل می دهند که بالای چهل سال سن دارند. پیشه اغلب مردم قلعه گژدم کشاورزی است. روستاییان بیشتر به پرورش گندم و جو مشغول هستند و در برخی از فصل های سال نیز انجیر و یا بلوط کوهی جمع آوری می کنند. کشت اغلب در بهار و پاییز انجام شده و به صورت کشت دیمی یا کشت بهارانه صورت می گیرد.

آشنایی با آثار باستانی قلعه گژدم
یکی از جاذبه های گردشگری روستای قلعه گژدم که باعث معروف شدن آن شده است، آثار به جا مانده از دوران ایلام باستان و همچنین پس از ورود اسلام به ایران است. پس از ورود اسلام به ایلام، با اینکه حکومت مرکزی در دست اعراب بود، ولی فرهنگ غنی ایرانیان نیز باعث شد تا پا پس نکشیده و بتوانند دست به کارهای بزرگی بزنند. از جمله این آثار به جا مانده در قلعه گژدم که در بالای کوه های بلند منطقه ساخته شده اند. قلعه هایی که به نظر می رسد به این خاطر در بالای کوه ساخته شده اند، که از دسترس مهاجم ها و حمله های قبایل نزدیک در امان باشد. ضمن اینکه در آن منطقه چشمه های آب پرشماری بوده که میزان آب دهی آن ها برای زندگی عادی کافی به نظر می رسیده است. در ادامه با بخشی از این زیبایی ها آشنا خواهیم شد.

سنگ چین های قلعه گژدم
همان طور که گفته شد، یکی از آثار تاریخی به جا مانده در روستای گژدم، قلعه ها و ساختمان هایی است که در بالای کوه ها ساخته شده است. در ساختن این ساختمان ها بیشتر از مصالحی مثل سنگ، کاهگل و در برخی از جاها گچ و ساروج استفاده شده است. به همین خاطر مردم محلی به آن ها سنگ چین می گویند و آن را به این نام می خوانند. نکته جالب درباره این سنگ چین ها اینجاست که برخی از قطعات سنگی آن به قدری بزرگ است، که به نظر می رسد حتی ده مرد جنگی هم از عهده تکان دادن و جا به جایی آن بر نیایند.

این بناها که ساخت آن ها به دوره ساسانیان بر می گردد، به شکل اتاقک های جدا از هم ساخته شده و هر اتاقک با استفاده از یک دالان هلالی شکل به اتاقک دیگر راه داشته است. امروزه بخشی از این ساختمان ها همچنان سالم مانده و سالانه مسافران بسیاری را به قلعه گژدم می کشاند. این اثر تاریخی در سال هشتاد و هفت به ثبت ملی نیز رسیده و یکی از میراث ملی به شمار می رود.

راه پله های بِس بِس
در گذشته دلیل اینکه قلعه ها را در نوک کوه ها می ساخته اند این بوده که در برابر تهاجم های احتمالی توانایی دفاعی بالاتری داشته باشند. ولی برای عبور و مرور مردم خود روستا نیز باید فکری می شده است. در قسمت غربی کوه های قلعه گژدم راه پله ای سنگی به چشم می خورد که مردم محلی آن را بس بس (با حرف کسره در زیر ب) می خوانند. از این مسیر پله مانند در گذشته برای حمل و نقل با اسب و قاطر استفاده می شده است.

دلیل اینکه بخش غربی را برای رفت و آمد در نظر گرفته بودند نیز به خاطر وجود تالاب در بخش غربی قلعه کژدم است. این تالاب مسیر روستا را مسدود کرده و تنها راهی که باقی می ماند تنها همین مسیر بود؛ که کار محافظت از روستا را ساده تر می کرد. در حال حاضر اگر بخواهید از این مسیر دیدن کنید، باید به بخش قرقری روستای قلعه کژدم بروید.

راه آب قرنو
اهالی روستای گژدم در گذشته های دور نیز به خاطر آب و هوای مناسب و خاک مساعد، از راه کشاورزی و پرورش حیوانات امرار معاش می کردند. یکی از جاذبه های کشاورزی در روستا، راه آبی است که آن را به زبان محلی قرنو می خوانند. یک سر قرنو به تالاب روستا ختم شده و سر دیگر آن به زمین های کشاورزی می رسیده است. این تونل نزدیک به بیست کیلومتر طول داشته و آب را از دل کوه به زمین های کشاورزی روستا می رسانده است. به همین خاطر تونل قرنو یک شاهکار مهندسی در دوران قدیم به شمار می رفته است.

تالاب قلعه گژدم
یکی دیگر از جاذبه های توریستی و گردشگری روستای فارم، تالاب پر آب آن بوده است. در سال های اخیر متأسفانه مشکل کم آبی در منطقه باعث شده تا آب این تالاب فرو نشسته و تنها در برخی از ماه های سال پر آب باشد. تالاب قلعه گژدم در بخش جنوبی روستا قرار گرفته و زیست بوم منطقه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. به گونه ای که در بخش هایی از این تالاب می توانید به تماشای حیوانات و پرنده های مهاجر بنشینید و از دیدن آن ها لذت ببرید.

منبع:بیتوته