مسجد ۸۰۰ ساله‌ی اتابکشاه در انحصار دوران قجر
مسجد تاریخی «ملاعبدالخالق» در محله یوزداران شهر یزد قدمتی حدوداً ۸۰۰ ساله دارد ولی اسناد می‌گوید که «ملا عبدالخالق» فردی متعلق به دوران قاجار است که نام وی بر این مسجد نهاده شده است.
بنایی تاریخی در محله تاریخی یوزداران(فهادان کنونی) در قلب بافت جهانی شهر یزد و در کوچه‌ای موسوم به حمام بکشاه(بخشاه) واقع شده که به مسجد «ملا عبدالخالق» معروف است ولی هر چند با درهای چوبین خود به ظاهر ساده است اما قدمتی دیرین یعنی مربوط به دوران اتابکان دارد.
این مسجد کهن و قدیمی نهان مانده در زیر ساباط این محله که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است، کمتر مورد بازدید عموم بوده و همیشه با یک قفل بزرگ، دست رد به سینه گردشگران زده است.
البته به گفته‌ی خادم این بنای تاریخی که برخلاف برخی ابنیه تاریخی مرمت هم شده و قابلیت بازدید عمومی دارد، درهای این مسجد تنها در ماه رمضان به روی مردم گشوده میشود و در سایر فصول و ایام به روی عموم، بسته است.
براساس اسناد تاریخی، مسجد تاریخی ملاعبدالخالق که از معماری ایرانی اسلامی برخوردار است، در قرون گذشته و در دوران اتابکان ایجاد شده اما اولین مرمت آن مربوط به دوره زندیه است. البته بنا به گفته‌ی برخی از مطلعین قدیمی محله، نام این مسجد که در کوچه‌ی بخشاه واقع شده، در حقیقت نام تحریف شده یک شاه به نام «اتابکشاه» است که بر در مسجد هم به همین نحو کتیبه شده و علاوه بر مسجد، دیوان‌خانه، حمام و کوچه نیز به نام وی بوده است.
«محمد کریم پیرنیا» پدر معماری سنتی ایران نیز معتقد است که اساس این مسجد از دوران اتابکان بنا شده و در عهد زندیه مرمت شده و روی در ورودی آن آلت‌سازی شده و به خط نسخ عبارت «هوالله واقف. وقف نمود عالیشان آقا محمدحاجی حسین لاری معمر مسجد مقابل حمام داخل بکشاه اصل این زوج در برابر مسجد و استدعا نمود از مومنین که والدش را به طلب مغفرت یاد نمایند» نقر شده است. بالای آن در نیز دو کتیبه‌ی چوبی به قلم دوازده امام و عجلوابالصلاه و عجلوابالتوبه به خط نسخ نوشته شده است.
اما شاید جالب باشد که بدانیم «ملا عبدالخالق» که نام وی بر این مسجد نهاده شده، فردی متعلق به دوران قاجار است، پس چگونه نام وی بر این مسجد نهاده شده است؟
در کتب تاریخی در خصوص این عالم متعلق به عصر قاجار، این گونه آمده است که «ملاعبدالخالق بن عبدالرحیم» از علمای مشهور یزد است که در سال ۱۲۳۸ از شیخ احمد احسایی اجازه اجتهاد گرفت و از تالیفاتش می‌توان به مصائب المعصومین اشاره کرد. پس از مرمت این مسجد توسط این عالم فرهیخته، مسجد نیز به همین نام شهره شد، چرا که قدمت بنا بسیار قدیمی‌تر است.
درون مسجد ملاعبدالخالق پس از مرمت، حفظ شده ولی به دلیل این که کمتر از این مسجد استفاده میشود، درون نامرتب و آشفته‌ای دارد؛ مسجدی که وسایل درون آن نیز خبر از قدیمی بودن آن می‌دهد؛ سماور، منبر و سینی و سایر وسایل قدیمی داخل بنا، برخی از کتب قدیمی که به سختی ورق می‌خورند و تصاویر شهدای محله و بانیان از ویژگی‌های خوب مسجد ملاعبدالخالق است.
این مسجد که با زیلوهای قدیمی مفروش شده و روی آن‌ها قالی پهن شده است، دارای دو بخش زنانه و مردانه جداگانه است که هر کدام ورودی‌های جداگانه‌ای دارند اما در چوبی زنانه، در فاصله‌ی کمی از در بزرگتر مردانه قرار گرفته و با پله‌ای زنان را به قسمت بالا خانه‌ی مسجد هدایت می‌کند.
خادم این مسجد قدیمی و کوچک اما زیبا، معتقد است که می‌توان از وسایل قدیمی مسجد، موزه‌ای را در دورن آن ایجاد کرد.