شهر زیبا و تاریخی نراق، یکی از نواحی دوست‌داشتنی و بسیار دیدنی در استان مرکزی است که از سه طرف گرداگرد آن را کوه فراگرفته است. همین امر از مهم‌ترین دلایل برخورداری این شهر کهن از آب و هوایی مطلوب و دلچسب است که در کنار آثار تاریخی و دیدنی‌های طبیعی، آن را به یکی از جاذبه‌های گردشگری در مرکز کشور، تبدیل کرده است.

نراق شهر نسبتاً کوچکی است که در ۱۵ کیلومتری شرق شهر دلیجان واقع شده است. این شهر از شهرهای تاریخی استان مرکزی است و دارای پیشینه تاریخی و فرهنگی است و به لحاظ معماری و شهرسازی و برخورداری از بافت تاریخی ارزشمند از جایگاه ویژه‌ای در کشور برخوردار است. به طوری که در کنار نوش‌آباد کاشان، میمند کرمان و کندوان آذربایجان در زمره ۴ شهر دارای بافت تاریخی ارزشمند کشور محسوب می‌­شود؛ و مورد توجه پژوهشگران معماری و شهرسازی و تاریخ و فرهنگ ایران قرار دارد.

به لحاظ تاریخی نراق از قدمت طولانی برخوردار است و در دوره‌­های مختلف تاریخی گاهی در قلمرو حاکم اصفهان و گاهی در سیطره منطقه قم قرار داشته است. برخی از پژوهشگران تاریخ این شهر را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند؛ به طوری که معتقدند این شهر پیش از تشکیل بافت دوره اسلامی از هفت دهکده در اطراف تشکیل می­‌شده و مردم آن دارای دین زرتشتی بوده‌اند. امروزه در بخشی از این مناطق تپه­‌ای باستانی و کوهی به نام کوه کافران وجود دارد و بر فراز آن بقایای قلعه­‌ای تاریخی وجود داشته که در حمله افغان‌ها ویران شده است.

قدیمی‌­ترین منبع تاریخی که از نراق سخن به میان آورده کتاب تاریخ قمِ محمد بن حسن قمی، در سده چهارم هجری، است. او می‌­نویسد: «قلعه ابل: این قلعه به غرب نراق است که بر کوهی که آن را ابل می‌گویند و فرا پیش آن رودخانه است و این قلعه نیز منیع بوده است» ( قمی، ۱۳۶۱: ۷۱).

در کتاب بستان‌السیاحه در خصوص نراق نوشته شده است: «ذکر نراق بر وزن عراق، قریه‌ای قصبه مانند و محلی است خاطر پسند از توابع کاشان، آبش کم و باغاتش فراوان، آن قریه در دامن کوه اتفاق و سه طرفش فی‌الجمله گرفته و سمت مغربش به غایت گشاده است. قریت هزار خانه در اوست و چند مزرعه در اوست، مردمش شیعی مذهب» (شیروانی، ۱۳۶۳: ۵۷۳).

در باب اساس نامگذاری نراق نقل قول‌های مختلفی وجود دارد. از نظر مورخان، نراق از دو بخش نر و عراق تشکیل شده است. نر یا نره به معنای برآمدگی و بلندی زمین است و چون در منطقه عراق عجم تاریخی در بلندی واقع شده بوده است آن را نرعراق نامیده‌اند که بعداًَ به نراق تبدیل شده است.

اساس و شالوده نراق امروزی در دوره صفویه و قاجاریه بنا شده است. بافت تاریخی ارزشمند نراق مجموعه‌ای از خانه‌های مسکونی، بازار، کاروانسراها، آب انبارها، مساجد، تکایا و سایر بناهای عام المنفعه است. بازار نراق دارای ۲۲ حجره در راسته بازار، چهارسوق، کاوانسرای شمس السلطنه، کاوانسرای حاج مهدی و … است و در جهت شرقی غربی ایجاد شده است.

خانه‌های مسکونی نراق عمدتاً از سبک معماری درونگرای ایرانی تبعیت کرده و با استفاده از مصالح بوم‌آورد محیط آرام و دلنشینی برای ساکنان فراهم کرده است، به طوری که به واقع و در معنای واقعی کلمه سکونت و آرامش در این خانه­‌ها محسوس و ملموس است. سردر ورودی، هشتی و فضای ارتباطی، میانسرا، ایوان، اتاق­‌های سه دری و پنج دری با درب­‌های ارسی، مطبخ، پادیاو و سی پک، بادگیر و برج عناصر اصلی معماری خانه‌­های مسکونی نراق را تشکیل می‌دهد.

خانه­‌های فاضلین نراق (ملا احمد و ملا مهدی نراقی)، فروغی، احمدی­‌ها، اردهالی‌­ها، یوسفی، فروغی، امینیان و غیره از خانه‌های زیبا و ارزشمند شهر محسوب می­‌شوند.

مساجد تاریخی همچون مسجد جامع، مسجد محله پایین از مساجد مهم شهر نراق است و بقاع تاریخی شاه سلیمان، امامزاده یحیی و… از بناهای آرامگاهی مهم‌ این شهر است. سابقه و دیرینه برخی از آنها سده‌های هفتم و هشتن هجری است و در دوره‌­های صفوی و قاجاریه توسعه یافته­‌اند.

دو کاروانسرای شمس‌السلطنه و حاج مهدی در کنار مجموعه بازار، نقش عمده‌­ای در تجارت شهر نراق ایفا می‌کرده‌اند. مشاغل سنتی نراق شامل کارگاه­‌های عصاری، آهنگری، گیوه‌دوزی و… است. در نراق و اراضی اطراف آن ۱۵ آسیاب آبی از جمله آسیاب برج، آسیاب لاسان، آسیاب مزرعه و …  وجود داشته است که  بیانگر اهمیت و اقتصادی و کشاورزی شهر نراق در گذشته است.

جوزقند نوعی شیرینی محلی و سوغات مخصوص شهر نراق است. هلو، خاک قند، مغز گردو آسیاب شده، دارچین و هل مواد اولیه جوزقند را تشکیل می‌دهند. ابتدا پوست هلوها را می‌گیرند و سه روز در هوای باز قرار می‌دهند تا هلوها نیمه خشک شوند و سپس با جدا کردن هسته آن مخلوطی از مواد پیش‌گفته را در آن می­ریزند.

بعد از آماده‌شدن، جوزقندها را با یک رشته نخ به شکل دانه‌های تسبیح به هم متصل می‌کنند و آن را در محلی خشک و خنک برای مصرف آجیل شب عید و ایام زمستان نگهداری می‌کنند. نحوه تهیه جوزقند در فهرست میراث ملی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

امروزه که بافت تاریخی شهر نراق در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده ‌است و ضوابط معماری و شهرسازی در این شهر در دست تدوین قرار دارد. همکاری­‌های بین بخشی به ویژه مدیریت شهری می‌­تواند نراق را به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کشور تبدیل کند که لازمه آن حفظ و احیای این میراث ارزشمند به ویژه از طریق برنامه­‌ریزی لازم برای جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی خواهد بود.

منبع:میراث آریا