نقش شاه‌عباسی و سیر تکاملی آن در ایران
هنر فرش‌بافی در ایران سالیانی زیادی قدمت دارد و نقوش بافته شده در آن فرهنگ ایرانی را به هنری‌ترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد. نقش و نگارهای بافته شده در فرش‌های مختلف ایرانی نمایانگر ویژگی‌های خاص فرهنگ ماست که همین امر باعث شده این هنر مدت‌ها بین جهانیان شهرتی سحرانگیز داشته باشد.
عبدالله احراری، عضو انجمن علمی فرش ایران در گفت‌وگو با ایسنا درخصوص نقش شاه‌عباسی در فرش‌های ایرانی اظهار کرد: نقش شاه‌عباسی برگرفته از طبیعت است. گل شاه‌عباسی نقش‌مایه‌ای است که می‌تواند یادآور گل انار، گل بادام، گل حنایی، گل سرخ، نسترن، نیلوفر و کلیه گل‌هایی که شمایلی گردمانند دارند، باشد که همراه با برخی تزئینات طراحی می‌شود و این تزئینات می‌توانند در بالا، پایین و در دو سمت گل‌ها اعمال شود و به مرور زمان متنوع‌تر شده است.
وی ادامه داد: این گل می‌تواند به صورت چهارپر، هشت‌پر، تنها یا پیوسته بر روی خط ختایی تکرار شود. این نقش‌مایه برگرفته از طبیعت بوده و سیر تکاملی دارد که پایه‌ریزی و بسترسازی آن در دوره تیموری انجام شده اما در دوره صفوی رواج یافته است.
عضو انجمن علمی فرش ایران ادامه داد: این طرح در کارگاه‌های قالی‌بافی سلطنتی دوره صفویه که در شهرهای مختلف مانند تبریز، کرمان، مشهد، اصفهان، قزوین و … ایجاد شده، بافته می‌شده است و معمولا شاهزاده‌های صفوی مدیریت این کارگاه‌ها را بر عهده داشته‌اند. این قالی‌ها از آن دوران تاکنون در فرمت‌ها و فرم‌های مختلف تکرار می‌شوند.
احراری بیان کرد: گل‌های شاه‌عباسی می‌تواند به صورت نقشه‌ای افشان طراحی شود که در سراسر نقش پراکنده شده که این گل‌های شاه‌عباسی در نقشه افشان می‌تواند به وسیله ختایی به یک‌دیگر متصل باشند یا به صورت منفرد روی فرش پراکند شده باشند.
وی خاطرنشان کرد: طرح شاه‌عباسی همچنین می‌تواند به صورت لچک‌ترنج یا ترنج‌دار باشد و به شکل ترکیبی، تلفیقی و ده‌ها گونه و فرم دیگر تکرار شود.
عضو انجمن علمی فرش ایران ادامه کرد: گل‌های شاه‌عباسی متناسب با سبک فرش‌بافی هر منطقه می‌تواند به صورت ریزتر و ظریف‌تر طراحی و بافته شود که از جمله آن‌ها می‌توان به قالی‌های کرمان، تبریز و اصفهان که معمولا تراکم بالایی دارند، اشاره کرد. در برخی مناطق دیگر که فرش‌ها از تراکم کمتری برخوردار هستند مانند قالی‌های تجاری مشهد، گل‌ها درشت‌تر طراحی می‌شوند.
احراری اضافه کرد: به عنوان مثال گل‌های شاه‌عباسی در قالی‌های مشهد دو گونه هستند به شکلی که در قالی‌های نفیس هنری مانند قالی‌های دوره قاجار و پهلوی که در مشهد توسط هنرمندانی مانند صابر، مخمل‌باف، خامنه‌ای و … بافته شد با توجه به تراکم بالا، گل‌ها ریز طراحی می‌شده اما در قالی امروزی مشهد گل‌ها به صورت درشت بافته می‌شود.
وی عنوان کرد: این گل‌های شاه‌عباسی متناسب با سبک فرش‌بافی هر منطقه از رنگ‌بندی متفاوت و متمایزی برخوردار می‌شود، فرمت گل و تزئینات داخلی و بیرونی گل بسته به اینکه قالی در چند رنگ مورد استفاده قرار گیرد، متفاوت خواهد بود و معمولا در قالی‌های ریزباف در داخل گل‌های شاه‌عباسی تزئیناتی به کار می‌رود که اگر این تزئینات به درستی و با رنگ‌بندی مناسب صورت گیرد، می‌تواند بر ارزش افزوده فرش مؤثر واقع شود.