نیمور در ۲۵۰ کیلومتری جنوب تهران و مابین راه مواصلاتی شهرهای دلیجان و محلات قرار گرفته و قدمت آن به دوران ساسانیان و اشکانیان باز می‌گردد.

شواهد و مدارکی با قدمتی که به 2300 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد نیز در این منطقه کشف شده‌است.

ابن فقیه همدانی در کتاب مختصرالبلدان مربوط به سال 290 هجری، این شهر را که از مراکز مهم مذهبی فلات ایران در روزگار باستان به شمار می‌رفته را هم تراز با ایوان کسری، قصر شیرین و معبد کنگاور دانسته‌است.

در کتاب نزهه‌القلوب نوشته حمدالله مستوفی درباره نیمور آمده‌است: نیم‌ور از اقلیم چهارم است جمشید پیشدادی ساخت و در آنجا جهت خود قصری عالی کرده بود. افعال و آثار آن هنوز باقی است و گشتاسف در او آتشخانه ساخت و هوایش خوب و معتدل است و در محصول و ارتفاعات مانند نطنز.

در کتاب بستان‌السیاحه مربوط به سال 1248 قمری نیز، نیمور این‌طور توصیف شده ‌است: قریه‌ای است خجسته اثر در زمین فرح‌انگیز و قرب رود (گهرخیز) واقع و اطرافش واسع از توابع محلات، آبش خوش و خاکش مرغوب است قدیم الایام شهری بوده که باغات فراوان دارد و مردمی همگی شیعی مذهب مکرر مشاهده شده‌است.

فتحعلی شاه قاجار قریه نیمور، محلات و مناطق اطراف را به حسن‌علی شاه محلاتی که داماد وی بود، واگذار کرد و تا زمان ناصرالدین شاه از آبادی‌های خوب به شمار می‌رفت.

تاریخ در مورد نیمور می‌گوید: در زمان حکومت مسعود میرزا ظل‌السلطان در اصفهان، نیمور همراه با 600 آبادی دیگر در حوزه اصفهان به اجاره او واگذار شد اما پس از آغاز فروش خالصه‌ها در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و در دوران مظفرالدین شاه نیمور به مالکیت دائمی ظل‌السلطان درآمد.

در فرهنگ جغرافیای ایران مربوط به قرن معاصر نیز درباره نیمور آمده است: نیمور، قصبه مرکزی دهستان نیمور بخش حومه شهرستان محلات و در دامنه سردسیری واقع است و 1700 سکنه دارد، آبش از رودخانه لعل بار، محصولش غلات، پنبه، کنجد، صیفی، میوه جات، قیسی، بادام، انگور، شغل اهالی، زراعت و صنایع دستی کرباس بافی است.

در کتاب تاریخ قم که تخصصی‌ترین کتاب جغرافیایی درباره منطقه فعلی شمال استان‌های قم و مرکزی است و بیش از هزار سال از تاریخ نگارش آن می‌گذرد، از نیمور (نیمه‌ور) به عنوان منطقه‌ای با بیش از هزار سال قدمت نام برده شده‌است که در منطقه استاق انار (نام قدیم شهرستان محلات) قرار دارد.

در لغتنامه دهخدا در مورد نیمور آمده است: قصبهٔ مرکزی دهستان نیمور بخش حومهٔ شهرستان محلات در 11000 گزی جنوب محلات، متصل به جادهٔ دلیجان به محلات و در دامنهٔ سردسیری واقع است و 7100 تن سکنه دارد. آبش از رودخانهٔ لعل‌بار (رود قم)، محصولش غلات، پنبه، کنجد، صیفی، میوه‌جات، قیسی، بادام، انگور و شغل اهالی زراعت و صنایع‌دستی کرباس‌بافی است. این ده سر راه شوسهٔ دلیجان به خمین واقع است. مزرعه و چشمه‌سارهای آب‌رباط که یک خانوار دارد و سر راه گلپایگان است، آب‌بالا که دارای دو قنات است، یکی متعلق به خود مزرعه و دیگری به نیمور می‌رسد، و آب‌نوده در جنوب قصبه و مهدی‌آباد و حسین‌آباد آب قمرود جزء نیمور می‌باشند. این قصبه از قراء بسیار قدیمی است. قبرستانی در کنار آبادی وجود دارد که معروف به قبرستان بیت‌المقدس بوده و در گذشته اکتشافاتی شده و انواع ظروف سفالی در آن کشف گردیده که مورد توجه عتیقه‌شناسان واقع شده است.

علیرغم تبدیل روستای نیمور به شهر نیمور، هنوز قسمت‌های شمالی این شهر بافت قدیمی خود را حفظ کرده است و خانه‌ها، مسجد جامع قدیمی، حمام عمومی و… نمونه‌هایی هستند که از خشت و گل ساخته شده‌اند و هنوز پابرجا هستند.

این شهر دارای آثار تاریخی متعدد و کوه‌های سنگی دارای معادن سنگ غنی تراورتن، فلوئورین و سنگ‌های تزیینی است. از این رو صنعت غالب در این شهر مربوط به سنگ است.

در شمال این شهر قم‌رود و در جنوب آن کوه‌های آتشکوه قرار دارند. نام نیمور در کتاب‌ها و اسناد تاریخی تحت نام‌های مختلفی نظیر آوَرد، نیم‌آوَرد، مَمنور، نَیسور و تَیمور به ثبت رسیده‌است.

اوج شکوفایی نیمور در دوران ساسانیان و بعد از احداث سدی روی رودخانه قم‌رود بوده است که امروزه بقایای این سد قدیمی با نام بند نیمور در کنار شهر قرار دارد.

بیشتر مردم این شهر به زبان فارسی صحبت می‌کنند. زبان راجی نیز در بخش‌هایی از منطقه استفاده می‌شود که ریشه واژه‌های آن از زبان مادی است.

از مهم‌ترین بناهای تاریخی داخل شهر می‌توان به قلعه جمشیدی منتصب به جمشید پیشدادی، قلعه نایبی، مسجد جامع شهر منتصب به دوران صفویه، پل تاریخی باقرآباد و ستون‌های تاریخی میل میلونه اشاره کرد.

همچنین از مهم‌ترین بناهای قدیمی و تاریخی خارج شهر نیز می‌توان به سنگ‌نبشته خورهه و آتشکده آتشکوه اشاره کرد که در ۱۰ کیلومتری شهر و در دامنه کوه آتشکوه قرار دارد.

بازمانده‌های بنای میل میلونه باقیمانده بنایی عجیب در شهر نیم‌ور است، که باقیمانده یک بنای سنگی بسیار عظیم و باستانی است که از سنگ و ساروج ساخته شده‌است.

با توجه به قدمت بسیار زیاد این شهر، مردم این منطقه دارای آداب و رسوم ویژه هستند که از جمله آنها می‌توان به لایروبی رود قم‌رود و مراسم بیل‌گردانی اشاره کرد.

منبع:همشهری