از جنگ چالدران تا طراحی سایت‌موزه برای گرامیداشت یاد شهدا
یک مورخ ایتالیایی به نام کاترینوزنو می‌نویسد: «شاه اسماعیل در ۱۳ سالگی شروع به برقراری امنیت در کشور کرد او سیمایی نجیب و ظاهری شاهانه داشت صفات روحی او با جمال جسمانی‌اش متباین نبود هوشی سرشار و نظری بلند داشت، که در این سن باور کردنی نبود قوت حافظه و سرعت انتقال و لیاقت ذاتی او را هیچ یک از معاصرین نداشتند.»
بر مبنای ادعای منابع تاریخی ایران؛ نبرد شاه اسماعیل صفوی با سلطان سلیم عثمانی در دشت چالدران که در ۶۴ فرسخی تبریز و در شمال غربی خوی قرار دارد به وقوع پیوسته است دشتی وسیع که بین دو رشته کوه قرار گرفته و ۷۵۰ کیلومتر مربع وسعت دارد.
شاه صفوی به روایتی با حدود ۲۰هزار نفر، آماده نبرد شد این جنگ با لشکرکشی طرف مقابل در بامداد روز چهارشنبه دوم رجب ۹۲۰ هجری قمری رخ داد تلفات دو سپاه در جنگ چالدران، که از ساعت ۹ و نیم تا سه بعدازظهر، دوام یافته بود به گفته نویسندگان ایرانی به ۵هزار تن میرسید که از آن جمله ۲هزار تن از سپاهیان قزل‌باش و ۳هزار نفر از لشکر ترک بودند.
شاه اسماعیل که جنگ‌های زیادی کرده و در تمامی آنها پیروز شده بود در جنگ چالدران که نخستین نبرد دولت صفوی با عثمانی و مهم‌ترین جنگ پارتیزانی تاریخ ایران بود بر اثر کثرت سپاه عثمانی و مجهز بودن به تفنگ و توپخانه، لشکر ایران عقب‌نشینی کرد و شاه اسماعیل برای نخستین بار در یک جنگ طعم شکست را چشید و تعداد زیادی از سپاهیان دو طرف کشته شدند سپس شاهاسماعیل تا حدود همدان عقب‌نشینی کرد و سلطان سلیم نیز تبریز را اشغال کرد ولی به زودی بر اثر مقاومت ملی، مجبور شد تبریز و آذربایجان را تخلیه کند.
پس از بازگشت سلطان‌سلیم، شاه اسماعیل دیگر بار به آذربایجان و تبریز رفت و به تعمیر خرابی‌های به جا مانده از لشکریان عثمانی پرداخت، گویند پس از این واقعه، دیگر کسی شاهاسماعیل را خندان ندید.
او پس از این شکست، همیشه درصدد تلافی و جبران بود و با اینکه چهار سال پس از مرگ سلطان‌سلیم زنده بود ولی به خاطر اشتغالات زیادش در ناحیه شرق و کردستان و غیره، فرصت جبران را نیافت او همیشه لباس سیاه می‌پوشید و عمامه به سر می‌کرد، شاهاسماعیل، پیکر کشته‌شدگان نبرد را از دشت چالدران جمع‌آوری کرد و به اردبیل انتقال داد این آرامگاه از زمان صفویان به بعد به شهیدگاه شهرت یافت پیکرهای منتقل شده، طی مراسمی با حضور شاه اسماعیل یکم به خاک سپرده شدند.
در مقیاس ملی، جنگ چالدران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نبردهای تاریخ ایران و نشان شهامت و شجاعت ایرانیان در دفاع از اسلام و شهادت حدود ۲۰هزارنفر در دشت چالدران و همچنین رشادت و دلیری شیرزنان ایرانی، مانند نگینی در تاریخ شیعه می‌درخشد علاوه بر این در سطح جهانی نیز این واقعه تنها یک پاورقی در تاریخ نیست بلکه نبردی با اهمیت فراوان است که همین اهمیت موجب شده تا مورخان از ایرانی تا ترک و اروپایی، به تحلیل وقایع آن بپردازند.
نتایج جنگ چالدران همچنان در خاورمیانه مدرن نیز مشاهده می‌شود ومی‌توان گفت که با تعیین مرزهای امپراطوری صفوی و امپراطوری عثمانی در نبرد چالدران، خاورمیانه مدرن شکل گرفت.
امروزه، محل دفن کشته‌شدگان جنگ چالدران در محوطه شیخ صفی‌الدین اردبیلی که از آثارثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است، توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایران بازسازی شده و به عنوان «موزه سنگ قبر جان باختگان جنگ چالدران» به بازدید عموم گذاشته شده است.
مقبره سید صدرالدین
میرسید شریف‌الدین علی صدر قاضی عسگر شیرازی ملقب به «سیدصدرالدین» از امرای شاه اسماعیل صفوی است که در نبرد چالدران به شهادت رسید و مقبره وی از آن زمان مورد تکریم و احترام اهالی چالدران و مناطق اطراف است.
این مقبره متعلق به عصر صفویه است و در کوهپایه شمال غربی چالدران (چهار کیلومتری شهرستان چالدران) و درکناره جنویی جاده آسفالت روستای گل‌اشاقی به سعدل قرار دارد.
این آرامگاه از بیرون شش‌گوشه و درون مدور بوده، بنای موجود از سه ماده اصلی سنگ عمدتا سفید با ملات گل و آهک ساخته شده است بنا بر روی یک کرسی چینی سنگی ساخته شده و بالابودن آب‌های تحت‌الارضی، پی مقبره را از بین برده است، همچنین سنگ‌های حجاری شده به کار رفته در بنا از نوع آتشفشانی و اسیدی متعلق به کواترز بوده و عمدتاً به رنگ سفید هستند.
این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۲۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در ورودی محوطه مقبره مجسمه شاه اسماعیل اولین بنیانگذار حکومت شیعه دوازده امامی به صورت ایستاده و به ارتفاع ۵/۳ متر از فایبرگلاس و بتن به رنگ برنز قرار دارد گنبد زیبای این یادمان یه صورت دوپوش طراحی شده و ارتفاع بنا با احتساب آن به ۲۵ متر می‌رسد.
بنای اولیه مقبره به صورت ساختمانی مدور از سنگ و گل به صورت ساده بود که پس از انجام مطالعات باستان‌شناسی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در سال ۱۳۷۸ به پاس احترام به شهدای حماسه تاریخی چالدران یا حفظ پلان مقبره یک یادمان آجری گنبددار از روی پی اصلی احداث کرد.
با توجه به اهمیت واقعه جنگ چالدران که در دوران صفوی به وقوع پیوست به منظور معرفی و شناخت این واقعه، نیاز به ایجاد سایتی در جوار مقبره سیدصدرالدین در شهرستان چالدران بود لذا با هدف مطالعات تاریخی و ایجاد فضای مناسب برای معرفی و اهمیت این جنگ، نسبت به تعریف پروژه‌ای برای تامین این اهداف اقدام شد، این پروژه در سفر رئیس‌جمهور به آذربایجان غربی مورد تصویب قرار گرفت و پس از آن در اولین تخصیص اعتبار انجام گرفته نسبت به شروع مطالعات و تملک بخشی از سایت و ساماندهی مقبره سیدصدرالدین اقدام شد.
در سال ۱۳۹۹ از محل اعتبارات سفر ریاست‌جمهوری برای مطالعات این سایت‌موزه مبلغ ۳ میلیارد ریال، اجرا ۵ میلیارد ریال و تملک ۲ میلیارد ریال تخصیص اعتبار یافت که در این راستا برای تملک زمینی در روستای گل‌اشاقی اقدام شد و سپس اجرای ساماندهی جداره مقبره سید صدرالدین انجام یافت.
در خصوص مطالعات جنگ چالدارن نیز با مهندسین مشاور عمارت خورشید طی قراردادی امضا شد که در حال حاضر مشاور اقدام به تهیه نقشه‌های فاز دو می‌کند.
سناریوی محتوایی طرح در راستای تکریم قهرمانان نبرد چالدران و گرامیداشت رشادت و دلیری آنان در قالب فضاهای زیر تدوین شده که ایده و المان نمادین هر بخش به صورت سروستان، باغ مقابر و جاده رشادت است.
موارد مورد طراحی نیز شامل شاخص کردن ورودی مجموعه، ساماندهی جداره ورودی مجموعه سید صدرالدین، ساماندهی فضایی قبرستان موجود در مجموعه، تعریف یک مسیر (لوپ) پیاده برای بازدید کنندگان، پیش‌بینی فضایی برای پارکینگ خودرو و تعبیه فضاهای ساخته شده خدماتی در جداره شمالی محوطه سید صدرالدین است.