دیار چوخه داران
کُشتی «با چوخه» یکی از قدیمی‌ترین و پرطرفدارترین ورزش‌های سنتی و بومی ایران است که نواحی شمالی خراسان یا همان استان خراسان شمالی، خاستگاه آن محسوب می‌شود.
سیده زهرا عباسی-همشهری آنلاین:
کشتی با چوخه در گذشته کشتی کُردی نامیده و یکی از سنن مردم کرد شمال خراسان محسوب می‌شد. این کشتی هنوز هم برای اهالی این استان اهمیت زیادی دارد و به طور سنتی در عروسی، ایام نوروز و بسیاری از مراسم‌های محلی برگزار می‌شود. حالا مسئولان اداره ورزش و جوانان خراسان شمالی 12سال بعد از ثبت ملی این ورزش بومی و محلی به فکر تصویب قوانینی هستند تا بتوانند آن را ساماندهی کنند.
2آیین بزرگ با چوخه
رئیس اداره ورزش و جوانان خراسان شمالی با بیان اینکه کشتی با چوخه بومی منطقه است و در 4وزن ۷۰، ۸۰، ۹۰ و بالای ۹۵کیلوگرم برگزار می‌شود به همشهری می‌گوید: «این کشتی طرفداران زیادی در استان دارد و هر سال 14فروردین در اسفراین و 12فروردین در شیروان شاهد برگزاری کشتی ملی باچوخه هستیم که البته در 2سال گذشته به دلیل شیوع کرونا هیچ یک از آن‌ها برگزار نشد.»
«مصیب اکبرزاده» توضیح می‌دهد که در زبان محلی به مسابقات غیررسمی باچوخه «قندی» یا جایزه‌ای گفته می‌شود که قوانین خاصی ندارد، رسمی نیست و هر جایی ممکن است اجرا شود.
به گفته وی، این رشته از سال 85 زیر نظر فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی- محلی قرار گرفته است و به جز بخش‌هایی از خراسان رضوی یا جنوبی در شهر یا کشور دیگری برگزار نمی‌شود. هرچند ورزش کشتی «گولش» ازبک‌ها خیلی به آن نزدیک است به طوری که الیاس اکبری از ورزشکاران مقام‌آور آسیایی خراسان شمالی در این رشته محسوب می‌شود.
پیگیری برای ثبت قوانین
رئیس اداره ورزش و جوانان خراسان شمالی با بیان اینکه در طول سال بیش از 300ورزشکار به این رشته می‌پردازند، اظهار می‌کند: «کشتی با چوخه در منطقه از بین نمی‌رود، زیرا مردم خیلی به آن علاقه‌مند هستند و طرفداران خاصی هم دارد.» اکبرزاده توضیح می‌دهد که افراد با تجربه و با سواد ورزشی در خراسان شمالی برای ضابطه‌مند کردن این ورزش، قوانینی تعریف کرده‌اند و پیگیری برای ثبت قوانین در فدراسیون ورزش روستایی و بازی‌های بومی- محلی ادامه دارد.
او با بیان اینکه در زمان برگزاری مسابقات بیش از 4-5 هزار نفر تماشاگر شاهد بازی‌ها هستند، ادامه می‌دهد: «تاکنون در زمینه گردشگری این حوزه کار نکرده‌ایم، اما اگر مسابقات کشتی باچوخه ضابطه‌مند شود، مطمئن هستم گردشگر زیادی برای تماشا می‌آید و می‌توان مسابقات را در سطح ملی برگزار کرد.»
اکبرزاده امیدوار است بعد از 2دوره برگزار نشدن مراسم‌های کشتی باچوخه، پس از اتمام واکسیانسیون کرونا و با شروع فصل پاییز شاهد برپایی برنامه‌هایی در این زمینه باشیم.
گود جوانمردانه
کشتی «با چوخه» سبکی بومی و محلی از کشتی است. گود این نوع کشتی از ماسه و خاک پوشیده شده است و طی آن، 2کشتی‌گیر با استفاده از فنون کمرگیری و کمربندگیری به صورت جوانمردانه و پهلوانانه با یکدیگر سرشاخ می‌شوند و در نهایت کسی که حریف خود را به خاک بنشاند، برنده مسابقه است.
در حال حاضر فدراسیون ورزش‌های روستایی و عشایری در تقویم خود، مسابقه‌های روز ۱۴ فروردین گودکشی (چشمه زینل‌خان) اسفراین را به عنوان مسابقه قهرمانی کشور به رسمیت می‌شناسد. در این مسابقات با اعطای جوایز نمادین از فرهنگ روستایی و عشایری یاد می‌شود و معمولا به قهرمان رقابت‌ها یک گوسفند (قوچ) و به نفر دوم یک قالیچه تعلق می‌گیرد. در گذشته به قهرمان، قند (که نمادی از زندگی شهری بود) اهدا می‌شد.
در گذشته کشتی باچوخه در شهرهایی چون قوچان، اسفراین، چناران، شیروان، نیشابور، لایین و سایر مناطق شمال خراسان بزرگ مرسوم بود و در حال حاضر این ورزش به تدریج به سمت مناطق جنوبی‌تر خراسان نظیر فریمان، تربت جام و گناباد کشیده شده است و مردم به آن علاقه نشان داده‌اند. بر اساس نظر کارشناسان، کشتی باچوخه همان کشتی گولش، گوراش و آلیش در کشورهایی چون ازبکستان، تاتارستان و قزاقستان است. کشور ازبکستان بعد از به دست آوردن استقلال، توانست مسابقات بین المللی کشتی باچوخه را برگزار کند و هر سال تیمی از چوخه‌کاران خراسان شمالی و رضوی هم به عنوان نماینده ایران در مسابقات بین‌المللی کشتی باچوخه حاضر می‌شوند.
چوخه یا چوخا نام نوعی لباس سنتی است که دامپروران کرد شمال خراسان آن را بر تن می‌کرده‌اند. این نوع شنل توسط زنان دامپرور از پشم میش یا بز بافته و دوخته می‌شده است. کشتی‌گیران هنگام کشتی در کنار پوشیدن چوخه، شال سفیدی بر کمر می‌بندند و پیژامه‌ای به پا می‌کنند.
نحوه اجرای مسابقات
مسابقه کشتی با چوخه در اصل رقابتی بدون مدت زمانی مشخص است و وقتی فردی در آن پیروز میدان اعلام می‌شود که بتواند 3بار تخت پشت یا شانه‌های حریفش را به زمین برساند. امروزه مسابقه‌های این رشته در وقت ۱۰دقیقه‌ای برگزار می‌شود که اگر در پایان پیروزی نداشته باشد، سرنوشت برنده به وقت اضافی 5دقیقه‌ای کشیده خواهد شد. اجرای فن در خاک و گرفتن زیر زانوی حریف خطا محسوب می‌شود. چوخه کاران در چهار وزن ۷۰، ۸۰، ۹۰ و بالای ۹۵ کیلوگرم به مصاف یکدیگر می‌روند و گاهی نیز در اوزان ۶۵، ۷۵، ۸۵ و ۸۵+ کیلوگرم رقابت برگزار می‌شود.
کشتی‌گیران آستین‌ها را تا آرنج بالا می‌زنند، کمربندی پارچه‌ای به میان کمر می‌بندند و دامن‌های چوخه را برای آنکه مانع فعالیت دست و پا نشود بر می‌گردانند و زیر کمربند محکم می‌کنند؛ شلوار را نیز تا زانو بالا می‌زنند و با پاهای برهنه زیر نظر داوران، کشتی می‌گیرند. در این مراسم ساز و دهل نیز می‌نوازند و تماشاگران کشتی‌گیران را تشویق می‌کنند.
با نواختن دهل و سرنا (زورنه) توسط بخشی‌ها، کشتی‌گیران دور میدان کشتی به حرکت در می‌آیند و خود را گرم می‌کنند و برای مسابقه آماده می‌شوند. نوای دهل و سورنا صدایی برای خبردادن آغاز کشتی است و از مردم می‌خواهد که جمع شوند و کشتی را تماشا کنند. 2 نوازنده سرنا و دهل با نواختن تم‌های سنگین و رزمی موسیقی کردی حال و هوای خاصی به ورزش کشتی می‌دهند. در حین کشتی نوای سرنا و دهل یا قشمه و دهل بخشی‌ها با ریتم خاصی شروع شده و به تدریج که کشتی اوج می‌گیرد، ریتم آن نیز تندتر می‌شود و وقتی زورآزمایی کشتی‌گیران به اوج می‌رسد، بر سرعت نواختن طبل و سرنا افزوده می‌شود.