کومه‌های سنگی بر فراز تپه باغ‌های انگور و انجیر در منطقه دشمن زیاری، نی‌ریز، استهبان و آباده طشک همچون قلعه خودنمایی می‌کنند.

باغداران بر تپه‌ها در میان باغ‌های انگور و انجیر خود اقامتگاهی به نام کومَ [kuma] از سنگ و چوب می‌سازند. کومَ در زمستان گرم و در تابستان بسیار خنک و دل‌نشین است.

در ساخت کومه به‌جز سنگ و چوب و شاخه‌های نازک درخت انگور از هیچ مصالح دیگری استفاده نمی‌کردند.

این کومه‌ها به‌وسیله سنگ‌هایی بسیار ماهرانه روی‌هم قرار می‌گیرند. وزن این‌ها چند صد کیلو است و با توجه به کمبود امکانات این سنگ‌ها را به شکل ماهرانه‌ای روی هم می‌غلتانند.

ابتدا بر روی زمین دایره‌ای به شعاع دو متر یا یک مربع حدود شش متری می‌کشیدند، سپس روی این خط فرضی دیواری با سنگ به ارتفاع یک و نیم متر می‌چینند.

پهنای دیوار به قطر حدود یک متر است. در درون دیوار کومَه بین ردیف سنگ‌ها سه یا چهار تا جای خالی برای گذاشتن وسایلشان تعبیه می‌کنند که بالَکی [bǎlaki] (طاقچه) نام دارد.

از سنگ‌های مستطیل بزرگ برای دیوار کشیدن استفاده می‌کردند و از سنگ‌های کوچک‌تری به نام کُو (کَرَه که دیوار سنگ‌چین است و کُو که همان سنگ‌های کوچک‌تر برای محکم‌تر کردن بین سنگ‌هاست) برای شکاف بین سنگ‌ها استفاده می‌کردند.

در مرحله دوم حدود ۳۰ عدد چوب بَلی [bali] (بلوط) به ارتفاع دو متر و نیم را به‌صورت مخروطی برای سقف می‌گذارند به‌گونه‌ای که نوک چوب‌ها از بالا به هم وصل شود و از پایین‌بر روی حصارسنگی قرار گیرند.

در مرحله سوم تالَ [tǎla] (شاخه‌های بلند نازک درخت بلوط) را بر روی الوارهای اصلی می‌گذارند.

در مرحله چهارم روی تالَ‌ها را با جَرگهَ (شاخ و برگ درخت انگور) می‌پوشانند که موجب می‌شود در تابستان درون کومَ خنک باشد و در زمستان آب به داخل آن نفوذ نکند.

به جرگه‌ها در زبان ترکی در روستای کهمره جروق قاشنیغ می‌گویند و برای جلوگیری از باران، زلزله و باد درب کومه‌ها را پشت به کوه می‌سازند زیرا باد از سمت کوه می‌وزد و گاهی برای جلوگیری از ورود آب پشت کومه را جوی‌های کوچکی درست می‌کنند.

در جلوی کومه معمولاً صبحانه‌خوری درست می‌کنند که به آن سکو نیز می‌گویند، در کنار درب کومه به‌اندازه مربعی ۲۰ در ۲۰ تعبیه می‌کنند تا به تمام دشت مشرف باشد. ساخت کومه از اول اسفند شروع‌شده و تا خردادماه ادامه دارد.

در شهرستان استهبان در اصطلاح محلی به این نوع مسکن کپر می‌گویند و در سرتاسر انجیرستان استهبان این‌گونه مساکن فصلی ساخته‌شده است و مردم در فصل تابستان که فصل جمع‌آوری انجیر است در آن سکنی دارند و پوشش سقف کپر در استهبان از چوب درخت بادام انگور انجیر است.

منبع:میراث آریا