یکی از مهم‌ترین وظایف موزه برقراری ارتباط فرهنگی بازدیدکنندگان با اشیای به نمایش‌گذاشته‌ شده در موزه است.

در واقع باید کوشید تا ارتباطی که میان اثر و خالق آن وجود داشته را به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل کرد که این رویکرد امری دور از دسترس نیست.

موزه تاریخ طبیعی گناباد

موزه تاریخ طبیعی گناباد به همت اداره‌کل محیط زیست استان در محل اداره محیط زیست شهرستان و در خیابان مالک اشتر ایجاد شده است. این موزه دارای بخش‌های مختلف نمایش تاریخ طبیعی، محیط زیست و حیات وحش گناباد است.

در این موزه گونه‌هایی از پستانداران، انواع پرنده‌های آبی و خشک‌زی منطقه، انواع خزندگان و اکوسیستم متنوع شهرستان در معرض دید عموم قرار گرفته است.

موزه باستان‌شناسی گناباد

موزه باستان‌شناسی گناباد در بافت قدیمی قصبه شهر و در ضلع شرقی مدرسه نجومیه در فضای حدود ۱۵۰ مترمربع و در سال ۱۳۷۶ افتتاح شده است. در این موزه آثار و اشیای تاریخی کشف‌ شده از شهرستان و دیگر آثار تاریخی مربوط به خراسان به نمایش درآمده است.

آثار این موزه در بخش‌های مختلفی به نمایش گذاشته شده است. بخشی از آن به آثار فلزی دوره‌های مختلف اسلامی و ظروف به ویژه سفالینه‌ها اختصاص یافته است. بخش دیگری از آن مربوط به سکه، اسناد قدیمی و فرمان‌نامه‌ها، نسخ معارف اسلامی از مشاهیری همچون کلینی و علامه مجلسی است. همچنین کتیبه‌های سنگی مربوط به بنای تاریخی مدرسه نجومیه و دیگر اشیای اهدایی مردم در این موزه به نمایش درآمده است.

اشیاء این موزه ابتدا در یکی از شبستان‌های مسجد جامع و تاریخی شهرستان گناباد در معرض دید عموم قرار داشته و سپس به مکان کنونی منتقل شده است.

موزه آب گناباد

موزه آب گناباد در محل آب‌انبار قدیمی دوره قاجار در مرکز شهر و در حاشیه میدان اصلی احداث شده است. ثبت قنات قصبه گناباد به عنوان اولین اثر ثبتی جهانی در فهرست یونسکو و ضرورت ایجاد موزه‌ای تخصصی با موضوع آب، زمینه تشکیل این موزه توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را فراهم ساخته است.

در این موزه آثار و اشیای تاریخی مرتبط با موضوع آب و فنجان آبی که نقش تقسیم آب را به صورت سنتی بر عهده داشته، به نمایش گذاشته شده است. از بخش‌های اصلی این موزه می‌توان به نمای مجسمه زنده‌یاد غلامرضا نبی‌پور، از مقنی‌های پیشکسوت‌ قنات‌های گناباد، است.

نبی‌پور از سوی وزارت فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به عنوان یکی از اساتید معنوی ثبت شده است. این موزه در سال ۱۳۹۷ بازپیرایی شده و به شکل جدید مورد بازدید علاقه‌مندان و گردشگران قرار می‌گیرد. برای ورود به محل اصلی موزه باید از چهل پله گذر کرد و به عمق ۲۰ متری مخزن اصلی آب‌انبار که به موزه تبدیل شده است، رسید.

موزه زعفران سنو

موزه تخصصی زعفران در روستا سنو گناباد در سال ۱۳۹۰ افتتاح شده است. این موزه با هدف معرفی و نحوه کاشت، داشت و برداشت زعفران شکل گرفته است. این موزه در روستای گردش‌پذیر سنو ایجاد شده و در آن مراحل کاشت پیاز زعفران و مراحل برداشت گل آن در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.

این موزه در محل یکی از حمام‌های قدیمی روستا به وسعت ۱۸۰ متر مربع ایجاد شده که با توجه به فضای موجود دیگر این ساختمان قابل گسترش است. این حمام متعلق به دوره صفوی است که با توجه به عدم استفاده تغییر کاربری پیدا کرده است.

علاوه بر نمایش مواردی که بیان شد، اتاق‌هایی از این موزه به نمایش و نحوه‌ زندگی کشاورزی در این روستا با تأکید بر فصل برداشت زعفران و وسایل و ابزار کار کشاورزی و مردم‌شناسی اختصاص یافته است.

روستای سنو در فاصله ۲۴ کیلومتری از گناباد قرار دارد. این موزه به همت دهیاری روستا و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان ایجاد شده است.

منبع:

پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن

منبع:ایسنا

شاید کمتر شهروند گنابادی را سراغ داشته باشیم که چنین اجتماع و دورهمی را تجربه نکرده باشد. این آش با توجه به خصوصیات بارزی که دارد اخیرا به عنوان یک اثر معنوی در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است اما اینکه چه خصوصیاتی این آش را واجد ثبت ملی کرده است، در ادامه می‌خوانیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گناباد گفت: آش جوش‌پره مادر آش‌های سنتی گناباد است و این آش به دلیل ارگانیک بودن، کارآفرینی و اشتغال و جایگاهی که در احترام به بزرگترها و صله رحم دارد در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

علیرضا شناسایی در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: بعد از اینکه قنات قصبه گناباد در میراث جهانی به ثبت رسید به تبع آن و برای توسعه اهداف گردشگری، اقامتگاه‌های بوم‌گردی‌ زیادی در گناباد راه‌اندازی شدند و یکی از سیاست‌های ما این بود که از این فرصت استفاده کنیم و جایگاه غذاهای سنتی را به عنوان غذاهای سالم و ارگانیک احیا کنیم و غذاهای محلی را به سفره‌های مردم برگردانیم که تا حدودی هم موفق بودیم.

شناسایی بیان کرد: یکی از مهمترین غذاهای سنتی شهرستان گناباد آش‌های سنتی و به خصوص آش جوش‌پره است که این آش را می‌توان مادر آش‌های سنتی گناباد نامید و این آش در جشنواره‌های آش ایرانی که سال‌های گذشته در زنجان برگزار شد عنوان آش برتر را از آن خود کرد همچنین در جشنواره غذاهای محلی شرق کشور که سال ۱۳۹۰ در سمنان برگزار شد باز هم آش جوش‌پره گناباد اول شد.

وی اظهار کرد: برای اینکه یک غذا در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود باید خصوصیات بارزی داشته باشد که بتواند در رقابت با سایر غذاها قابل دفاع باشد که خوشبختانه آش جوش‌پره گناباد با دارا بودن این خصوصیات و بعد از پیگیری‌های فراوان مورد تأیید قرار گرفت و با ثبت ملی آن به عنوان یک اثر معنوی موافقت شد.

وی در رابطه با مهمترین خصوصیات آش چوش‌پره که آن را به عنوان یک اثر معنوی، واجد شرایط ثبت ملی کرد، توضیح داد: یکی از مهمترین خصوصیات این آش، ایجاد اشتغال و کارآفرینی در شهرستان و در سایر نقاط استان و حتی خارج استان است و با توجه به استقبال مشتریان از این غذای محلی، با پخت و عرضه این آش و ایجاد نمایندگی‌هایی در بعضی نقاط استان برای چندین نفر از جمله آشپزهای باتجربه، زمینه اشتغال ایجاد شده است.

وی با اشاره به ارگانیک بودن این غذای محلی گفت: یکی از خصوصیات بارز دیگر این آش روش تهیه و نوع موادی است که در تهیه آن به کار می‌رود به طوری که تهیه آش مهارت خاصی نیاز دارد و کار هر کسی نیست همچنین در تهیه آن از مواد مغذی و ارگانیک که اکثرا گیاهان دارویی خود منطقه هستند و ارزش غذایی بالایی دارند استفاده می‌شود.

شناسایی ادامه داد: آش جوشپره صرفا یک غذا نیست بلکه بهانه‌ای برای دورهمی‌های فامیلی است و از آن جایی که این آش معمولا در خانه بزرگ فامیل و توسط افراد با تجربه تهیه می‌شود، نقش مهمی در بجا آوردن صله رحم دارد.

تهیه آش جوش‌پره مهارت خاصی را می‌طلبد

همان طور که اشاره شد آش جوش‌پره یکی از غذاهای اصلی و به نوعی یک برند در منوی غذاهای اقامتگاه‌های بوم‌گردی است.

فاطمه برقی قوژدی سرآشپز یک اقامتگاه بوم‌گردی در روستای قوژد که یکی از آشپزهای با تجربه است در رابطه با مراحل تهیه این آش در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: آش جوش‌پره یکی از مهمترین غذاهای محلی شهرستان گناباد است که تهیه آن نیاز به مهارت خاصی دارد و شاید دستور پخت آن به ظاهر ساده باشد اما تهیه آن مخصوصا تهیه خمیر و پیچاندن آن کار هر کسی نیست.

وی ادامه داد: تهیه آش جوش‌پره مراحل مختلفی دارد که مرحله اول، تهیه مواد اصلی و پایه است و مواد اصلی که در تهیه آش جوش‌پره به کار می‌روند عبارتند از حبوباتی نظیر عدس، نخود و لوبیا که جداگانه پخته شده و به همراه سیر و پیاز چرخ می‌شوند و این مواد با کنجد و شاهدانه که از قبل تفت داده شده و آسیاب شده‌اند به همراه مقداری سبزی‌های معطر مخلوط می‌شوند.

برقی قوژدی افزود: مرحله دوم تهیه خمیر و برش آن و پیچاندن مواد، داخل خمیر است که این بخش نیاز به مهارت دارد و خمیری که تهیه می‌شود باید نه خیلی سفت و نه خیلی شل باشد؛ بعد از تهیه خمیر آن را در اندازه‌های مستطیلی شکل برش می‌دهند و مواد اصلی را داخل آن قرار داده و با مهارت خاصی می‌پیچند که هم طرز پیچاندن خمیر مهم است و هم اینکه چه مقدار از مواد داخل خمیر گذاشته شود به طوری که هنگام پخت خمیر باز نشود، بعد هم جوش‌پره‌های آماده را داخل آب جوش می‌ریزند و بعد از پخت که البته تعیین زمان دقیق پخت هم نیاز به تجربه و تبحر کافی دارد آب آن را جدا کرده و جوش‌پره‌ها را با سسی که از قبل تهیه کرده‌اند و شامل کشک و نعناع داغ، زردچوبه وروغن است سرو می‌کنند و برای تزئین روی آش هم از گردو و کنجد و شاهدانه آسیاب شده استفاده می‌کنند.

آش جوش‌پره باب میل میهمانان بومی و غیربومی است

همچنین مدیر مجموعه بوم‌گردی عارف و ماهرخ نیز در رابطه با جایگاه آش جوش‌پره در منوی غذایی این اقامتگاه بوم‌گردی گفت: آش جوش‌پره یکی از غذاهایی است که همیشه طرفداران خاص خودش را دارد به طوری که گندم پلو با بادمجان که آن هم یک غذای محلی است به همراه آش ‌چوش‌پره بیشترین مشتریان را به خود جذب کرده و این دو غذا جزء غذاهایی هستند که میهمانان ما از هر جای ایران که آمدند و حتی میهمانان خارجی که داشتیم این دو غذا مطابق میلشان بوده است.

فائزه فرشادنیا عنوان کرد: ممکن است درصد خیلی کمی از افراد هم این آش را نپسندیده باشند اما در کل درصد زیادی از میهمانان این غذا را خیلی دوست دارند و حتی خیلی وقت‌ها شده که مشتریانی که در اقامتگاه میهمان ما بوده‌اند بعد مدت‌ها تماس می‌گیرند و دستور تهیه آش جوش‌پره را می‌خواهند.

نان تافتون گناباد در بسیاری از مراسم سنتی نماد برکت است

رئیس اداره میاث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد نان تافتون گناباد را نیز یکی دیگر از آثار ناملموس و معنوی برشمرد که اخیرا با ثبت آن نیز موافقت شده است.

شناسایی گفت: نان تافتون گناباد یکی از نان‌های سنتی است که به روش سنتی و در تنورهای خانگی پخت می‌شود و برای تزئین این نان از گیاهان دارویی استفاده می‌شود که یکی از این گیاهان دارویی، زیره است که به گفته مردم بومی، دلیل استفاده از زیره، نقشی است که این گیاه در جلوگیری از ترش کردن معده دارد.

وی ادامه داد: در بسیاری از مراسم معنوی و سنتی، از دیرباز از نان تافتون استفاده می‌شده از جمله در سینی خوراکی‌هایی که در قدیم برای نوعروسان در منطقه تدارک می‌دیدند نان تافتون جزء اصلی آن بود که نمادی از برکت است همچنین در قدیم بسیاری از افراد منطقه در سفره‌های هفت سین از نان تافتون هم استفاده می‌کردند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گناباد گفت: در شهرستان گناباد ۱۶ غذای سنتی ارگانیک داریم که کارهای تحقیقاتی و پژوهشی روی آن‌ها انجام شده است وعلاوه بر آش جوش‌پره، آش لخشک، آش بند قبا، توگی و گندم پلو از دیگر غذاهای محلی پر ‌طرفدار شهرستان گناباد به شمار می‌روند.

گفتنی است تا کنون ۱۶ اثر معنوی از گناباد در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و ۱۵ پرونده جدید هم شامل آیین‌های سنتی، بازی‌های محلی و… تهیه شده و این پرونده‌ها در شورای ثبت استان در حال بررسی هستند.

منبع:ایسنا