تخت جمشید

تخت جمشید

کمتر کسی است که نام تخت جمشید را نشنیده و یا در باره ی آن اطلاعات مختصری نداشته باشد؛ در واقع تخت جمشید نماد کشور ما و مایه ی افتخار تمام ایرانیان است.

تخت جمشید یکی از مشهورترین میراث تاریخی و فرهنگی کشورمان، مجموعه ای از کاخ های سلطنتی دوران هخامنشی است که در نزدیکی شهر شیراز قرار دارد. بازدید از این مجموعه ی ارزنده در برنامه ی سفر تمامی مسافران ایرانی و خارجی که به شهر شیراز سفر می کنند، قرار دارد و تجربه ای ناب و غرورانگیز و خاطره ای خوش برای آنان می آفریند.

ساخت مجموعه ی تخت جمشید که شکوه ایران دوران باستان را به خوبی نمایان می سازد، در دوران شکوه امپراتوری قدرتمند هخامنشی و در زمان پادشاهی داریوش بزرگ در کنار شهر باستانی پارسه آغاز شد و یکصد و پنجاه سال به طول انجامید. یونانیان که رقبای ایرانیان در این دوران محسوب می شدند، این مجموعه ی سلطنتی را به نام پرسپولیس به معنای شهر پارس می خواندند. کاخ های باعظمت این مجموعه در پای کوه رحمت و در زمینی شیب دار ساخته شده اند. بنابراین لازم بوده تا در ابتدا تختگاه و پایه ای مسطح برای آنان ایجاد گردد. ساخت همین تختگاه از سنگ ها بزرگ خود یکی از عجایب این مجموعه به شمار می رود.

تالار آپادانا و کاخ تچر از بناهای ساخته شده در زمان داریوش بزرگ هستند.

کاخ آپادانا کاخ بار داریوش بزرگ محسوب می شده و یکی از باعظمت ترین و بزرگ ترین بخش های تخت جمشید است. این کاخ یک تالار چهارگوش در مرکز با سه ایوان در سه طرف، چهار برج در چهار گوشه و یک ردیف اتاق نگهبانی در یک طرف داشته است. دو ردیف پلکان در ایوان های شمالی و شرقی به این کاخ رهنمون می شوند. نقوش و کتیبه های دیواره های پلکان منتهی به این کاخ از بهترین حجاری های تخت جمشید به شمار می روند. سابقا سقف تالار بر شش ردیف ستون شش تایی به ارتفاع بیست متر قرار داشته است. اما امروز از 36 ستون این تالار تنها 14 عدد باقی است. علاوه بر این، در سه ایوان این کاخ نیز مجموعا 36 ستون دیگر وجود داشته. ستون های تالار و ایوان شمالی تقریبا مشابه و متشکل از پایه، ساقه ی استوانه ای شیاردار، نقش گل و بوته و در نهایت سرستون گاو دوسر بوده اند. دیوارهای تالار نیز از جنس خشت خام با رویه ای از جنس گل و گچ ساخته شده و با لایه ای از گچ سبز خاکستری رنگ پوشانده بودند. در سقف کاخ نیز که بر الوارهایی از چوب درخت های سدر و یا سرو قرار داشته، شبکه ای از آبراه و ناودان های خشتی تئبیه کرده بودند تا آب باران را به مجرای زیرزمینی زیر کاخ هدایت کند.

کاخ آپادانا از مهمترین و وسیع ترین بناهای دوران هخامنشی است که امکان پذایرایی از ده هزار میهمان را فراهم می آورده است. با توجه به اهمیت و ابعاد وسیع چنین ساخت و ساز بزرگ و پرابهتی، داریوش بزرگ فرمان تهیه چهار لوح زرین و چهار لوح سیمین که شکوه پادشاه و ملک را حکایت می کردند، صادر کرد. در هر یک از چهار جعبه ی سنگی که در چهار گوشه ی تالار کاخ آپادانا و زیر پی آن مدفون کرده بودند، یک لوح زرین، یک لوح سیمین و انواعی از سکه های رایج آن زمان قرار دادند. از این چهار گنجینه تنها یکی از آنها امروز به دست ما رسیده است و لوح های آن در موزه ی ملی نگهداری می شوند.

کاخ تچر یا کاخ اختصاصی داریوش بزرگ مستطیل شکل است و رو به آفتاب و به سمت جنوب ساخته شده. این کاخ در کنار کاخ آپادانا اما در ارتفاعی بلندتر از آن قرار دارد. کاخ تچر یک تالار مرکزی، اتاق هایی در اضلاع شرقی و غربی، دو اتاق در ضلع شمالی و یک ایوان در ضلع جنوبی دارد. تالار مرکزی 12 ستون، هر یک از اتاق های شمالی کاخ چهار ستون و ایوان این کاخ 8 ستون داشته اند. در جنوب کاخ نیز یک پلکان دو طرفه دیده می شود. نقش افرادی با غذا، بره و دیگر خوراکی ها، سربازان کمان دار، ردیفی از درختان نخل و غیره در بخش های مختلف این کاخ حجاری شده اند. همچنین در این قسمت کتیبه هایی نیز به خط و زبان فارس باستان و ایلامی نیز دیده می شود.

سنگ های مورد استفاده در ساخت این کاخ به تمیزی و ظرافت تمام تراشیده شده اند تا آنجا که همانند آیینه عمل می کنند. اما احتمالا ستون های کاخ تچر از چوب بوده اند زیرا امروزه اثری از آنها باقی نمانده است. اما حجاری های زیادی در قسمت های مختلف آن نشان از عظمت و شکوه پیشین این بخش از تخت جمشید دارد.

پس از داریوش بزرگ، خشایار شاه کار ساخت مجموعه ی تخت جمشید را با تکمیل تالار هدیش و پایه گذاری تالار صد ستون ادامه داد. تالار صد ستون در زمان اردشیر اول به پایان رسید.

کاخ اختصاصی خشایار شاه معروف به هدیش در جنوب مجموعه و هجده متر بالاتر از سطح دشت قرار دارد. جهت کاخ شرقی-غربی است و از سمت شمال شرقی به کاخ تچر متصل می شود. در قسمت جنوبی این کاخ ایوانی کنگره دار دیده می شود. در بخش شمالی نیز ایوانی با 12 ستون وجود داشته و در بخش های شرقی و غربی اتاق هایی جهت نگهبانان. همانند سایر بخش های مجموعه ی تخت جمشید آبراه ها و ناودان ها آب باران را به زیر کاخ هدایت می کرده اند.

کاخ هدیش درگاه های بزرگی دارد که بر آنها می توان نقش خشایار شاه را مشاهده کرد. کتیبه هایی نیز در این کاخ دیده می شودند که ساخت تالار را به خشایار شاه نسبت می دهند اما با توجه به یک کتیبه که در بخش شمال شرقی وجود دارد به نظر می رسد که خشایار شاه کاخی را که داریوش بزرگ آغاز کرده بود به اتمام رسانده است. کاخ هدیش حجاری های متنوع و زیبایی دارد. همچنین منظره ی دشت پیرامون از این کاخ بسیار دلنواز و چشم گیر است.

تالار صد ستون تالار مرکزی کاخی به همین نام است که به لحاظ وسعت دومین کاخ مجموعه ی تخت جمشید پس از کاخ آپادانا محسوب می شود. در تالار مرکزی این کاخ، صد ستون در ده ردیف ده تایی قرار داشته اند. در شمال این کاخ ایوانی بزرگ دیده می شود که در غرب آن یک دالان بلند حیاط این کاخ را به حیاط کاخ آپادانا متصل می نماید. همانطور که پیشتر ذکر شد، کار ساخت کاخ صد ستون در زمان خشایار شاه آغاز و در زمان اردشیر یکم به پایان رسید. دیوارهای تالار مرکزی این کاخ با آزاره هایی به ارتفاع چهل سانتی متر از سنگ مرمر سیاه زینت یافته بودند و دریچه های و تاقچه های سنگی در آن ها تئبیه شده بود. سقف کاخ نیز بر ستون هایی با ساقه های استوانه ای شیاردار، که به گل و بوته متنهی می شده و نمایی از درخت نخل را تداعی می کردند، استوار شده بود. از تمام سرستون های این صد ستون تنها دو عدد سالم باقی مانده که همینک در آمریکا نگهداری می شوند! صحنه های مختلفی که بر در گاه های تالار نقش شده اند بسیار تماشایی اند؛ این حجاری های گرانقدر نشانگر هنر و فرهنگ دوران باستان هستند و جلوه ای خاص دارند.

تخت جمشید بخش ها و عجایب دیگری همانند شبکه ی آبراهه های زیرزمینی، خزانه، دروازه ی ملل و غیره نیز دارد اما توصیف آنها هیچگاه جایگزین دیدن و تماشای آنها از نزدیک نمی شود. بنابراین در سفر به شهر شیراز حتما از این گنجینه ی ملی که شناسنامه ی ایرانیان و متعلق به تمامی آنان است، دیدن نمایید.