ثبت تاریخ تهران با آجرهای «بازار حضرتی»

پلاک ۲۴ بازار حضرتی تهران، مغازه اسباب‌بازی فروشی که از آبان سال گذشته به جای عروسک و اسباب بازی هایش، تاریخِ تهران را به نمایش گذاشته؛ از یک سال قبل جایِ باستان‌شناسان شد تا با کاوش‌هایشان روی دیگری از تاریخِ باستان‌شناسیِ تهران را نشان دهند؛ جرزهای تاریخی از دوره‌ی صفوی و تکه سفال‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی.

و سرانجام بعد از یک سال، نتایج سالیابی یافته‌های به دست آمده اعلام شدند. نتایجی که بنابر ادعا قدیر افروند، سرپرست کاوش در بازار حضرتی تهران – قدمت تهران را با پیش بینی‌های سال گذشته یعنی هفت هزار سال برابر می‌داند.

افروند، باستان‌شناس اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران و سرپرست کاوش باستان شناسی در بازار حضرتی تهران  می‌گوید:‌ نتایج سالیابی چهار نمونه از مواد فرهنگی ارایه شده به پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی اعلام شد و بار دیگر اهمیت یافته‌ها و دستاوردهای کاوش باستان‌شناسی در قلب تاریخی تهران را تایید کرد.

وی با بیان این‌که دو نکته مهم در نتایج کاوش باستان شناسی در ملک پلاک ۲۴ بازار حضرتی مورد نظر بود، توضیح می‌دهد: اهمیت ساختار معماری آجری (سازه موسوم به جرز یا پایه دروازه حضرت عبدالعظیم) در کنار برج و باروی خشتی عظیم قلعه صفوی تهران براساس نتیجه آزمایش ترمولومینسانس نمونه آجری به ابعاد «۱۶ در ۱۶ سانتیمتر» از ترانشه یک، با قدمت حدود ۵۶۰ سال پیش  (۵۰ +-) این ادعا را به قطعیت به اثبات رساند.

او اضافه می‌کند: همچنین آجرِ دیگر به دست آمده از ترانشه یک این کارگاه به ابعاد «۴ در ۲۲ در ۲۲ سانتیمتر» قدمت  ۲۲۳ سال ( ۲۰+-) را نشان می‌دهد.

این باستان‌شناس اما پیشینه‌ پیش از تاریخی تهران را با توجه به نتایج به دست آمده و براساس یافته‌های سفالی ترانشه شماره هفت (VII) یا ترانشه‌های پیشرو مانند نمونه‌های به دست آمده در بازار صندوقسازان در سال ۹۲ مربوط به حدود چهار هزارسال تا هزاره هفتم می‌داند.

افروند با تاکید بر این‌که نتایج آزمایشگاهی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی برای قطعه سفال ساده پیش از تاریخی بدست آمده از عمق ۳۹۰ سانتیمتری ترانشه شماره هفت (VII)  نیز قدمت ۶۵۰۰ سال (۵۷۰ +- ) را تعیین کرده است، ادامه می‌دهد: این در حالی است که نمونه دوم یعنی  قطعه سفال آجری رنگ ساده بدست آمده از عمق ۲۹۰ سانتیمتری همان ترانشه‌ی هفت ( VII) با قدمت ۴۳۲۰ سال  (۳۵۵+- ) افق تازه‌ای از دوره‌های تاریخی تهران را فراروی باستان شناسی فلات مرکزی باز می‌کند.

این باستان‌شناس با اعلام این نتایج بیان می‌کند: در این شرایط معتقد هستم که جدول گاه‌نگاری ما درباره‌ی تهران در حال تکمیل شدن است، از  دوره‌ی نو سنگی بدون سفال، و نوسنگی با سفال گرفته تا عصر مس سنگی (کلکولتیک) و تا امروز که عصر برنز (مفرغ) را رو کرده است، همچنین از سوی دیگر آثار ارزشمند به دست آمده توسط شادروان سیف‌الله کامبخش فرد در تپه های قیطریه از هزاره‌ی اول قبل از میلاد به دست آمد که با در کنار هم قرار دادن این پازل‌ها، اکنون معتقد هستم که جدول پیش از تاریخ تهران در حال تکمیل شدن است.

وی با  اشاره به وجود دو مقوله‌ی تاریخ‌گذاری شده در این کاوش‌ها می‌گوید: یک مقوله به تاریخ “قلعه شاه تهماسبی” یا آن‌چه که در کتاب «هفت اقلیم» امین احمد رازی نوشته شده برمی‌گردد؛ «تهران در زمان فرمانفرمای ایران شاه تهماسب صفوی به زینب باره و زیور اسواق متحلی (متجلی) گشت، سمت شهریت یافت»

سرپرست تیم کاوش در بازار حضرتی تهران،  همچنین برج، بارو، جرز و پایه‌ی دروازه‌ی حضرت عبدالعظیم در مکان مورد کاوش را به این بحث مرتبط می‌داند و ادامه می‌دهد: آن برج و باروی قلعه شاه تهماسبی، که قبل از آن یک تکه از باروی صفوی (در کنار دروازه محمدیه) بود، روی سطح زمین بود که متاسفانه اصلا به آن توجه نشده است، اما یافته های به دست آمده در خلال کاوش باستان شناسی، نشان دادند که ما می‌توانیم این بررسی‌ها را ادامه دهیم، یعنی دنبال برج و باروی شهر تهران باشیم، برج و بارویی که مطمئن هستیم  متعلق به دوره صفوی است.

او با تاکید بر این‌که یک بخش دیگرِ آن زیستگاه پیش از تاریخی یا دهکده پیش ازتاریخی با مرکزیت حدود چهارراه مولوی و میدان امین السلطان اتهران ست، بیان می‌کند: با توجه به اطلاعاتِ کاوش‌هایی که دکتر اسماعیلی – باستان شناس – در سال ۹۳ در چهارراه مولوی انجام داد، به نظر می‌رسد مرکز این زیستگاه و دهکده پیش از تاریخی در آن نقطه باشد. از سوی دیگر احتمال دارد شعاع و گستره‌ی این دهکده تا بازار صندوقسازان که سال ۹۲ کاوش شد، ادامه داشته باشد. هر چند اکنون نمونه‌های تازه‌ای در بازار حضرتی پیدا کرده‌ایم.

افروند با تاکید بر اهمیت کاوش‌های انجام شده در این بخش از بازار حضرتی، می‌گوید:‌ از سال گذشته برای تبدیل این بخش از بازار حضرتی به سایت موزه باستان‌شناسی، به مسوولان درخواست دادم تا نخستین سایت موزه باستان‌شناسی تهران شکل بگیرد و دست‌کم بررسی‌های این محوطه مانند کاوش‌های چهارراه مولوی به فراموشی سپرده نشوند.

منبع:اسکان