بررسی شیوه‌های رنگرزی سنتی خامه قالی
رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: شیوه‌های رنگرزی سنتی خامه قالی با استفاده از مواد رنگزای طبیعی در گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مورد مطالعه و مستندنگاری قرارگرفت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف زاده با اعلام این خبر گفت: این پژوهش توسط سروناز قانعان کارشناس پژوهشی گروه هنرهای سنتی انجام شد.
او افزود: در این پژوهش با توجه به اهمیت استفاده از رنگزاهای طبیعی در رشته های مختلف هنرهای سنتی به ویژه قالی‌بافی، قرمزدانه به عنوان مهم ترین مادۀ رنگزای طبیعی با منشأ حیوانی که از گذشته های بسیار دور در ایران کاربرد داشته مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت.
وی خاطرنشان کرد: ازآنجا که مواد رنگزای موجود در قرمزدانه پلی ژنتیک هستند بنابراین با استفاده از دندانه های مختلف می توان طیف وسیعی از انواع صورتی، قرمز، زرشکی، بنفش را از آن بدست آورد.
شریف زاده در تشریح مراحل انجام این پژوهش گفت: با مطالعۀ میدانی در مناطقی نظیر کرمان، شهرکرد، کرج، کاشان و یزد، کارگاه های رنگرزی سنتی این مراکز شناسایی و روش های رنگرزی با استفاده از قرمزدانه ثبت شد. همچنین با توجه به مطالعات پیشین صورت گرفته، روش های رنگرزی رایج با استفاده از این ماده رنگزا در استان هایی نظیر اصفهان، کردستان، همدان، زنجان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، مرکزی، آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل و … نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت.
شریف زاده با ابراز تأسف از اینکه امروزه تعداد کارگاه هایی که در سطح کشور تنها از مواد رنگزای طبیعی جهت رنگرزی استفاده می کنند روز به روز کاهش می یابد تصریح کرد: از طرف دیگر با توجه به اینکه قرمزدانه در داخل کشور تولید نمی شود، به علت قیمت بالای ارز استفاده از این مادۀ رنگی ارزشمند در کارگاه های رنگرزی سنتی نیز بسیار کم شده است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: مشاهدات حاکی از تنوع بسیار زیاد روش های رنگرزی با قرمزدانه در مناطق مختلف کشور است که در این پژوهش به بررسی هر یک پرداخته شده است.
تاریخچه قالی
همه پژوهشگران بدون چون و چرا بر این نکته اعتراف دارند که قالی و قالی‌بافی از آسیا شروع شده‌است. پژوهشگران بر این عقیده‌اند که ترکستان، ایران و قفقاز می‌باید مهد اولیه این هنر بوده باشند. از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک آمده به این نتیجه رسیده‌اند که هنر شرقی قالی‌بافی مدت‌ها قبل از میلاد مسیح شناخته شده و وجود داشته‌است.
هومر حماسه‌سرای معروف سده هفتم پیش از میلاد یونان صحبت از «کاناپه‌ای که با یک قالی ارغوانی مفروش شده» می‌کند. یا گزنفون مورخ، فیلسوف و سردار آتنی که در سال ۴۰۱ پیش از میلاد به جنگ با ایرانیان باستان پرداخته، گزارش کرده‌است که ایرانیان عادت دارند روی قالی‌های نرم استراحت کنند. با نگاهی به نقشه جغرافیا امروزه منطقهٔ وسیعی شامل کشورهای آسیای صغیر، ترکیه، قفقاز، ایران، ترکمنستان، پاکستان، افغانستان، هند، تبت، چین، مصر، اسپانیا و حتی کشورهای شبه‌جزیرهٔ بالکان مانند رومانی را می‌یابیم که هنر و صنعت قالی‌بافی در آن‌ها وجود دارد؛ ولی آنطور که پژوهشگران گفته‌اند، ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که به قالی‌بافی پرداختند و در این زمینه سرآمد جهانیان شدند. چنان‌که آخرین پژوهش‌های باستانشناسی هم دال بر این موضوع هستند. منظور اشاره به قدیمی‌ترین قالیِ پُرزدارِ شناخته‌شده موجود در جهان یعنی قالیچهٔ پازیریک است که در سال ۱۹۴۹ میلادی برابر با ۱۳۲۷ هجری شمسی توسط گروهی از باستان‌شناسان روسی به سرپرستی پروفسور رودنکو در حفاری‌هایی در منطقهٔ آلتای سیبری جنوبی در درهٔ پازیریک کشف شد.
تاریخچه بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شده‌است، به هزاره پنجم و ششمِ پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی‌ترین قالیِ دستبافِ یافته‌شده جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالی‌بافی در سده ۱۰ میلادی به وسیله مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا قالی‌های ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان می‌شد یا بر روی میزها قرار می‌گرفت؛ بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آن‌ها به آن به دیده یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷، قالی‌های ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمده تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقهٔ قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت هستند.
تاریخ قالی در ایران
پیشینهٔ درهم‌تنیدنِ الیاف در ایران برای تولید منسوجات به‌خصوص پارچه، به هزارهٔ پنجم پیش از میلاد می‌رسد. آثار گرانبها و زیبایی که از بخش‌های مختلف ایران به دست آمده، گواه آن اند که منسوجات ارزشمند و بحث‌برانگیزی در این دوران وجود داشته‌اند، ازجمله تابوت سفالی دوران دالما، کردستان، همچنین آیینهٔ مسیِ زنگ‌زدهٔ نوعِ ایلامی در سیلک و سایر مناطق.
بعد از گذشت سالیان متمادی، تقریباً در هزارهٔ دوم پیش از میلاد، انسان توانست چگونگیِ به‌هم‌ریسیدنِ نخ‌ها و ساختنِ طناب را کشف کند. این اکتشاف مانند تمام اکتشاف‌های تاریخ فواید بسیار سودمندی برای هنر و صنعتِ آن دوران داشت. از جمله آن که از رشته‌های درهم‌تنیدهٔ طناب مانندی برای زیباییِ ریشه‌های فرش استفاده می‌کردند. آثار به‌دست‌آمده از مناطقی مانند گورهای مارلیک، قلعهٔ کوتی در دیلمان، و همچنین حسنلو نزدیک ارومیه شاهدهایی بر این ادعا هستند.
قدمت فرش‌بافی و به‌طورکل منسوجات در ایران بسیار زیاد است. آثار زیبا و تفکربرانگیزی از دوره‌های مختلف کشف شده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را به‌طور دقیق به یک دورهٔ خاص نسبت داد. گاهی اوقات یک اثر طیِ گذشتِ سالیانِ دراز و طی سلسله‌های مختلف ساخته شده‌است.
منبع:ایرنا
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.