قلعه‌ والی ؛ تلفیق تاریخ و مردم‌شناسی

به گزارش ایسنا، ساختمان قلعه والی در مرکز شهر ایلام قلعه‌ای مسکونی – نظامی است که در زمینی به مساحت ۴۶۸۷,۱۷ متر مربع احداث شده  که از این مقدار زمین فضای سبزی در ضلع غربی متمایل به جنوب باقی مانده که مساحتی برابر ۱۷۹۲,۴ متر مربع دارد .

این قلعه دارای سه در ورودی در سه ضلع جنوب، شرق و غرب بوده که ورودی اصلی قلعه در ضلع جنوبی قرار دارد و با ۱۱ پله بیست سانتی‌متری به داخل اتاق نگهبان و سپس با هشت پله دیگر به کف حیاط مرتبط می‌شود. ورودی قلعه به سبک یونانی بنا شده است .

درب‌های دیگر قلعه خصوصی بوده و یا برای تردد مهمان‌ها احداث شده‌اند و با راهروهای سرپوشیده به داخل حیاط قلعه مرتبط می‌شوند در منتهی‎‌الیه درب‌ها دو هشتی وجود دارد و نور تعدادی از اتاق‌ها از آنجا تأمین می‌شود این هشتی‌ها که داخل یکی از آنها حوض کوچکی وجود دارد به هشت ضلع منظم تقسیم و با شکستگی در آجرهای دیوار و اجرای انواع قوس بر سر نعل درگاه‌ها و تزیینات آجری بالای آنها و اجرای طاق ضربهایی در دیوار تزیین شده‌اند .

قلعه دو برج نگهبانی به‌صورت نیم‌دایره در رأس ضلع شمال شرقی و شمال غربی دارند و اطراف آن کنگره‌هایی جهت قرار گرفتن نگهبان جهت دیده‌بانی دارد و   دارای تعدادی اتاق زیرزمینی است که به سبک خاصی ساخته شده و دارای اشکال هندسی در سقف می‌باشد و با فضاهای سرداب مانندی بصورت زیرزمین با پوشش هلالی آجری تعبیه شده است.

نمای خارجی اضلاع مختلف قلعه که مشرف به حیاط می‌باشد به کمک ارسی‌ها و پنجره‌های چوبی تزئینی با شیشه‌های رنگی در فرم‌ها و اشکال منظم هندسی مزین شده است.

در تزئینات بیرونی از نمای خوشه گندمی آجرها استفاده از آجرهای رنگی در نماها و بالای قوس‌ها درهای چوبی قوسی شکل هم‌چنین روزنه‌های دید و شکل جالب توجه سردر مشخص است. وجود نرده‌های مشبک آجری به رنگ فیروزه‌ای در تراس‌های سرپوشیده ضلع جنوب غربی همراه با پنجره‌های مشبک با شیشه‌های الوان و ارسی‌های قلعه و ستون‌های دایره‌ای با سرستون‌های منقوش در ایوان قوس‌های کمانی و تزئینی و کاربندی بالای آن با کاشی‌های رنگی درختان بلند و کهنسال کاج سرو و چنار و توت و گلستانی از گل‌های محمدی و حوضی مستطیل شکل در صحن جلوی قلعه از جمله تزئینات بیرونی قلعه هستند .

تزئینات فضای درونی آئینه‌کاری در سقف اتاق‌ها معمول بوده که بقایایی از آن در یکی از اتاق‌های ضلع غربی که به‌نحو بسیار زیبایی اجرا شده برجا مانده است، گچبری بر روی دیوارها و سقف اتاق شاه‌نشین در نقوش گل و گیاه اجرا شده و سنگ اداره نمای بیرونی دیوار از سنگ‌های تراشیده شده مستطیل شکل یا برجسته نشان دادن نقش‌های اسلیمی مختلف در نمای دیوار به کار رفته است .

یکی از مهمترین ویژگی‌های قلعه والی ایلام واقع شدن موزه مردم شناسی استان در این مجموعه است که طرح تبدیل بنای قلعه والی به موزه از سال ۸۵ آغاز و در چند مرحله تکمیل و مرمت شده است و این گنجینه که چند سالی است در قلعه والی ایلام برپا شده در برگیرنده آداب و رسوم مناطق مختلف، پوشش اقوام استان، حرفه‌هایی چون کشاورزی، نمدمالی، خراطی، چیت سازی، گلیم و نمد و جاجیم و قالی بافی، زندگی در سیاه چادر، آئین عروسی و پیکره‌هایی از شخصیت‌های مختلف است که در سده‌های گذشته زندگی کرده اند.

این گنجینه به سبب تنوع غرفه‌ها و موضوع‌ها، مورد توجه خاص گردشگران و دوستداران فرهنگ ایران و ایلام قرار گرفته است چراکه موزه مردم شناسی نماد فرهنگی استان برای شناساندن مؤلفه‌های فرهنگی، اجتماعی، ارزش‌ها، اعتقادات و باورهای مردم ایلام در گذشته بوده است.

در حال حاضر موزه مردم شناسی شهر ایلام از غنی‌ترین موزه‌های تخصصی مردم شناسی محسوب می‌شود که معرفی اقوام کرد، لر، لک و عرب در اتاقهای قلعه والی از بخشهای مهم موزه استدر حال حاضر موزه مردم شناسی شهر ایلام از غنی‌ترین موزه‌های تخصصی مردم شناسی محسوب می‌شود که معرفی اقوام کرد، لر، لک و عرب در اتاقهای قلعه والی از بخشهای مهم موزه است.

این موزه مردم شناسی دارای غرفه‌های متنوع مردم‌شناسی و نمایش آئین‌ها و سنت‌های بومی و محلی ایلام است و سازمان در دوران تعطیلات نوروزی اقدام به برپایی نمایشگاه‌های سوغات و صنایع‌دستی استان در چندین تخته سیاه چادر محلی می‌کند در آنها به شکل سنتی دوغ، شیرینی و نان محلی عرضه می‌شود که این در بازسازی فضای سنتی قلعه بسیار جلوه گر است.

با اجرای این برنامه‌ها و با حمایت مسئولان در استفاده از ظرفیت‌های متنوع استان نظیر قلعه والی می‌توان آداب و رسوم ایلام کهن را زنده نگه داشت، و با برنامه‌ریزی صحیح همراه با مؤلفه‌های آن دوران در معرض دید گردشگران و مسافران قرار داد تا از نزدیک با سنت‌ها و تاریخ مردمان این سرزمین تمدن ساز بیشتر آشنا شوند.

«عبدالمالک شنبه‌زاده»‍ مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایلام از آغاز مرمت و بازسازی قلعه والی توسط استادکاران سنتی با نظارت کارشناسان خبر داد و اظهارکرد: با اختصاص ۴۰۰ میلیون ریال از محل اعتبارات ملی، عملیات اجرایی مرمت و بازسازی بخش‌هایی از قلعه تاریخی والی که دچار فرسودگی شده‌اند، توسط استادکاران سنتی آغاز شده است.

وی گفت: عملیات اجرایی که برای مرمت قلعه والی (موزه مردم‌شناسی) شهر ایلام انجام می‌شود، شامل تعمیرات موضعی بخش‌های آسیب‌دیده، بندکشی دیوارها، آجرفرش پشت‌بام، سفیدکاری، نازک‌کاری، رنگ‌آمیزی در و پنجره و … است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایلام تصریح کرد: قلعه والی یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی استان و مربوط به دوران قاجار است و مهم‌تر از همه اینکه این قلعه محل موزه مردم‌شناسی و نمادی از فرهنگ و هنر است.

شنبه‌زاده با بیان اینکه قلعه والی در زمینی به مساحت ۴۶۸۷  مترمربع احداث شده که از این مقدار زمین، فضای سبزی به مساحت ۱۷۹۲ مترمربع در ضلع جنوبی باقی مانده است، تصریح کرد: بنای قلعه والی به شماره ۱۷۹۸ در ۳ آذر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

منبع:ایسنا