آشنایی با تندیس‌های بودا در بامیان – افغانستان

بامیان در دل کوه‌های سر به فلک کشیده بابا، با ارتفاع ۲۵۰۰ متر از سطح دریا، درست در نقطه مرکزی افغانستان، در فاصله ۱۷۰ کیلومتری کابل، علیرغم فقر بی حد و حصر امروزش، گنجینه‌هایی در دل نهفته دارد. پیکره‌های ایستاده بودا در بامیان نماد اندیشه عملگرایی پیکرتراشان بامیانی دانسته می‌شدند.

تندیس‌های عظیم بودا، در دل کوهی در استان بامیان افغانستان ساخته شدند و در کنار مجموعه‌ای از بناهای تاریخی در این محل برای زمانی طولانی از جاذبه‌های اصلی گردشگری در این کشور بودند. تندیس بزرگ با ارتفاع 53 متر صلصال نام داشت و تندیس کوچک‌تر با 35 ارتفاع شمامه نامیده می‌شد.

تندیس‌های بودا در بامیان، تا قبل از آنکه در زمان حاکمیت طالبان تخریب شوند، بزرگ‌ترین تندیس‌های بودا و بلندترین مجسمه‌های سنگی در جهان به شمار می‌آمدند.

این دو پیکره بزرگ بودا در دل صخره‌های کوهپایه‌های دره تاریخی بامیان در زمان امپراتوری کوشانیان، در سده‌های نخست تا پنجم میلادی، ساخته شدند.

طاق‌هایی که این پیکره ها را محافظت می‌کرد، با نقاشی‌های رنگی از صورت‌های مردان و زنان بودایی، در حالت‌های ویژه‌ای که هر کدام نمایانگر مفهوم خاصی بودند، زیبایی ویژه‌ای به این پیکره‌ها بخشیده بودند.

این پیکره‌ها بودا را در حال ایستاده نشان می‌دادند؛ در حالی که اکثر تندیس‌های بودا در جهان در حالت خوابیده و یا نشسته ساخته شده‌اند. تندیس‌های بودا با راهروهای متعدد به اتاق‌هایی، که اکنون در دل کوه به صورت مغاره درآمده‌اند، راه داشته‌اند.

در این اتاق‌ها، که شمار آنها به صدها و شاید هم بیشتر می‌رسد، راهبان بودایی سرگرم آموزش و نیایش بوده‌اند و به هزاران زایر بودایی، از سرزمین‌های دور و نزدیک، موعظه می‌کردند.

این اتاق‌ها با شیوه ویژه‌ای در داخل تپه‌های بامیان کنده شده‌اند و سقف بسیاری از آنها نقاشی شده است. دره بامیان با تمام بناهای تاریخی آن در سال ۲۰۰۳ در فهرست میراث‌های جهانی ثبت شده است.

تندیس‌های بودای بامیان که بیش از هزار و پانصد سال سابقه تاریخی داشتند، 11 مارس سال ۲۰۰۱، علی رغم مخالفت شدید جامعه جهانی، در پی دو شبانه روز حمله متواتر و آتشباری سنگین گروه طالبان ویران شدند.

در 26 فوریه سال 2001، شورای رهبری، شورای علما و دیوان عالی (استره محکمه) طالبان، به پیروی از فرمان ملا محمد عمر رهبر این گروه، دستور تخریب تمام آثاری را که به تعبیر آنها غیر اسلامی بود صادر کردند.

دو مجسمه بودا در بامیان و تمامی مجسمه های تاریخی که در موزه های کابل و دیگر شهرهای افغانستان نگهداری می شدند نیز می بایست بر اساس این فتوا نابود می‌شدند.

سرانجام در روز 9 مارس سال 2001، بعد از برگزاری نماز جمعه، نیروهای طالبان به روی مجسمه‌های بودا، آتش گشودند و دو شبانه روز به این کار ادامه دادند تا در شامگاه 11 مارس، از صلصال و شمامه 1600 ساله، تنها دو حفره به ارتفاع 53 و 35 متر در دامنه هندوکش مرکزی افغانستان باقی ماند.

ویران کردن تندیس‌هایی که بیش از هزار سال بر پاهای خود ایستاده بودند، کار ساده‌ای نبوده و گفته می‌شود طالبان ظرف یک هفته با استفاده از مواد انفجاری و اسلحه سنگین آنها را از بین بردند.

پیش از طالبان نیز، مجسمه‌های تاریخی بودا در بامیان افغانستان ضربه های فراوان دیده بود، چنگیز خان مغول در سال 1222، اورنگزیب در سال 1689 و عبدالرحمان خان در سال 1892 میلادی، هر کدام به نوبه خود برای تخریب این دو مجسمه تلاش کردند و بر پیکر آنها صدماتی وارد کردند؛ در جریان جنگ‌های داخلی مجاهدین افغان در آغاز دهه 90 میلادی نیز مجسمه های بودا، از آسیب مصون نماند.

منبع:همشهری