آشنایی با استانبول – ترکیه

این شهر که در قدیم به نام بیزانتیوم و سپس قسطنطنیه (Constantinopole) خوانده می‌شده اکنون بزرگترین شهر در اروپا و چهارمین مادر شهر (متروپولیس) در این قاره محسوب می‌شود.

استانبول همچنین چهارمین مادر شهر دنیا با جمعیتی معادل ۱۲.۶ میلیون نفر است از این رو این در تقسیم بندی‌های شهری استانبول هم اکنون یک ابر شهر به حساب می‌آید.

استانبول مرکز فرهنگی و تجاری ترکیه است و ۲۷ منطقه از استانی به همین نام را پوشش داده است. این شهر در تنگه بوسفر قرار گرفته و دارای یک بندرگاه طبیعی به نام شاخ طلایی است. این شهر در دو طرف اروپایی و آسیایی تنگه بسفر گسترش یافته است. از همین رو استانبول تنها ابر شهری محسوب می‌شود که در دو قاره واقع شده است.

استانبول با یک پیشینه تاریخی طولانی زمانی در فطله سال‌های ۳۳۰ تا ۳۹۵ پایتخت امپراطوری روم و در سال‌های ۳۹۵ تا ۱۲۰۴ و ۱۲۶۱ تا ۱۴۵۳ و در سال‌های ۱۴۵۳ تا ۱۹۲۲ به ترتیب پایتخت امپراطوری‌های روم شرقی و عثمانی بوده است.

استانبول در سال ۲۰۱۰ به عنوان پایتخت فرهنگی اروپا برگزیده شد.

ریشه اسامی استانبول

واژه استانبول پیش از تصرف قسطنطنیه در سال ۱۴۵۳ نیز در محاورات ترک‌ها به کار می‌رفت. استانبول از واژه یونانی استینبولی که به معنای در شهر به سمت شهر و یا مرکز شهر است گرفته شده است.

البته اولین نام شناخته شده استانبول بیزانتیوم است. در سال ۶۶۷ پیش از میلاد  مهاجرنشینان دوریک پس از  مهاجرت از دولت شهر مگارا به منطقه امروزی استانبول، یک شهر مهاجرنشین بنا کردند. دوریک‌ها نام پادشاه خود بیزاس را بر این مهاجر نشین گذاشتند.

پس از آنکه کنستانتین اول در ۱۱ مه ۳۳۰ پس از میلاد  بیزاس را پایتخت شرقی روم قرار داد، نام روم جدید را بر این شهر اطلاق کرد. اما در آن زمان و دوره‌های بعدی نام کنستانتینوپول(شهر کنستانتین) بیشتر بر این شهر اطلاق می‌شد. نام کنستانتینوپول از زمان امپراطور تئدوسیوس دوم(۴۰۸-۴۵۰) رسما مورد استفاده قرار گرفت. این نام در تمام دوران حیات امپراطوری روم شرقی بیزانس به عنوان نام رسمی شهر شناخته می‌شد. اروپایی‌ها حتی در دهه‌های اوائل قرن بیستم نیز این شهر را کنستانتینوپول می‌نامیدند. استانبول را همچنین شهر هفت تپه نیز لقب داده بودند زیرا این شهر نیز مانند رم بر هفت تپه بنا شده بود، که هریک مسجدی تاریخی را در خود جای داده است. نماد استانبول نیز هفت مثلث به نشانه هفت تپه است که بر فراز هر یک از این مثلث‌ها چهار مناره به نشانه مساجد استانبول قرار داده شده است.

طبق قانون خدمات پستی ترکیه مصوب ۲۸ مارس، مقامات ترک رسما از خارجیان درخواست کردند که استانبول را به عنوان نام رسمی این شهر بپذیرند و حتی در زبان‌های خود نیز از این نام استفاده کنند.

تاریخ

در سال ۲۰۰۸ طی حفاری‌هایی که در جریان فعالیت‌های عمرانی ساخت متروی ینیکاپی در مرمره در شبه جزیره تاریخی استانبول در بخش اروپایی این شهر انجام گرفت، بازمانده‌های یک مهاجرنشینی که تاریخ آن به ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد بازمی‌گردد کشف شد.

اولین نشانه‌های سکونت انسان در استانبول متعلق به عصر مفرغ است نشانه‌هایی از سکونت انسان عهد مفرغ در فکرتپه واقع در بخش آسیایی استانبول پیدا شده‌است. همچنین نشانه‌هایی از سکونت فنیقی‌ها در کادیکوی موجود است. در نزدیکی کادیکوی(کالسدون)   در شبه جزیره آناتولی و در نزدیکی استانبول یک بندرگاه متعلق به عصر فنیقی‌ها کشف شده است. دماغه مودا در کالسدون اولین منطقه‌ای است که مهاجرنشینان یونانی اهل مگارا  در سال ۶۸۵ آن را برای سکونت انتخاب کردند.

در سال ۶۶۷ نیز این اقوام یونانی تحت فرمان پادشاهشان بیزاس مهاجر نشین بیزانتیون که امروزه در بخش اروپایی استانبول قرار دارد را تبدیل به سکونتگاه جدید خود کردند. بیزانتیون در محل یک بندرگاه قدیمی  به نام لیگوس بنا شده بود. لیگوس توسط قبایل تراسیان در قرن‌های ۱۳ تا ۱۱ قبل از میلاد مسیح بنا شده بود.

در سال ۱۹۶ میلادی رومیان پس از محاصره بیزاتیون بر این شهر مسلط شده و شهر رو به خرابی نهاد به خصوص آنکه رومیان پایتخت جدید خود را به نیکومدیا منتقل نموده بودند. در این سال‌ها گروههای بزرگی از رومیان به استانبول مهاجرت کردند. موقعیت استراتژیک استانبول امپراتور کنستانتین بزرگ را وا داشت تا در سال ۳۳۰ رم جدید را در محل بیزانتیوم بعنوان پایتخت امپراطوری روم شرقی بنا  نهد که پس از مرگ وی این شهر قسطنطنیه یا کنستانتینوپولیس نامیده شد و نام روم جدید به فراموشی سپرده شد.

در اواسط هزاره دوم میلادی امپراطوری بیزانس رو به ضعف نهاد و سرزمین‌های بسیاری را در نبرد با ترکان عثمانی واگذار کردند. پیروزی ترکان عثمانی تا بدانجا پیش رفت که در سال ۱۴۵۳ به دروازه‌های قسطنطنیه در آن سوی بوسفر رسیدند و شهر توسط سلطان محمود دوم محاصره شد.

در ۲۹ ماه مه سال ۱۴۵۳ سلطان محمود دوم (که پس از فتح قسطنطنیه به سلطان محمد فاتح ملقب شد) بعد از ۵۳ روز محاصره در حالی وارد قسطنطنیه شد که توپ او یک حفره بسیار عظیم و بزرگی را در دیوارهای قسطنطنیه ایجاد کرد.

محل این حفره امروزه به توپکاپی (دروازه توپ) معروف است. سلطان محمد فاتح پس از فتح استانبول آن را به عنوان سومین پایتخت امپراطوری عثمانی اعلام نمود. پس از فتح استانبول سلطان محمد فاتح  کاخ توپکاپی و بازار استانبول را بنا می‌نهد و مدارس، حمام‌ها و بناهای زیادی در شهر ایجاد می‌کند. نقش معمار سینان در خلق آثار معماری این دوره برجسته بوده‌است.

زمانی که جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ تشکیل شد پایتخت آن از استانبول به آنکارا تغییر پیدا کرد. اما استانبول محوریت خود بعنوان مرکز تجاری، صنعتی ترکیه را حفظ کرد و هم اکنون نیز بزرگترین شهر ترکیه میحسوب می‌شود.

موقعیت جغرافیایی

استانبول در شمال غربی منطقه مرمره ترکیه واقع شده است. این شهر در دو سمت تنگه بوسفور قرار گرفته که یخش غربی آن در طرف اروپایی و بخش شرقی در طرف آسیایی تنگه بوسفور قرار گرفته است.

مساحت استانبول ۱.۸۳۰.۹۲ کیلومتر مربع معادل ۷۰۷ مایل مربع  و استان استانبول نیز دارای ۶.۲۲۰ کیلومتر مربع معادل ۲.۴۰۲ مایل است. استان استانبول که استانبول بزرگ نیز نامیده می‌شود ۳۲ منطقه دارد که ۲۷ منطقه از این مناطق در محدوده شهری قرار دارند.

جمعیت

جمعیت کلانشهر استانبول طی ۲۵ سال و در فاصله سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۵ ۳ برابر شده است. حدود ۷۰ درصد از ساکنان این شهر در بخش اروپایی و ۳۰ درصد از آن‌ها در بخش اسیایی زندگی می‌کنند.

برمبنای آمار سال ۲۰۰۷ استانبول با ۱۱.۳۷۲.۶۱۳  نفر جمعیت یکی از بزرگرترین شهرهای دنیا در عصر حاضر محسوب می‌شود.  نرخ رشد جمعیت در استانبول نیز ۳.۴۵ درصد در سال است. این میزان رشد بیشتر به خاطر مهاجرت مردم از مناطق روستایی اطراف به استانبول است.

حمل و نقل

حمل و نقل شهری در استانبول بیشتر از طریق مترو، تراموا و خودرو انجام می‌گیرد.

مترو: ساخت شبکه زیر زمینی متروی استانبول در سال ۱۹۹۲ آغاز شد. اولین خط مدرن مترو نیز میان میدان تقسیم و منطقه اقتصادی لونت به طول ۸.۵ کیلومتر و ۶ ایستگاه در ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۰  مورد بهرهبرداری قرار گرفت.

یک خط دیگر نیز از خیابان چهارم لونت تا آیازاگا(منطقه اقتصادی مالاسک) بدر سال ۲۰۰۹ به بهره برداری رسید. بخش جنوبی متروی استانبول از میدان تقسیم تا ینی کاپی نیز قرار است به طول ۵.۴ کیلومتر با ۴ ایستگاه به طور کامل تا پایان سال ۲۰۰۹ افتتاح شود.

فرودگاه: استانبول ۲ فرودگاه بین المللی دارد، بزرگ‌ترین فرودگاه، فرودگاه بین المللی آتاتورک پیشتر در  یسیلکوی، ۲۴ کیلومتری مرکز شهر واقع شده  بود اما در حال حاضر و با گسترش محدوده استانبول فرودگاه درون شهر قرار گرفته است، فرودگاه جدید، فرودگاه سابیها جوکین در ۲۰ کیلومتری شرقی از طرف آسیایی و ۴۵ کیلومتری شرقی اروپایی مرکز شهر قرار گرفته‌است.

دیدنی‌های استانبول

مساجد: مناره های بیش از ۵۰۰ مسجد که از تپه های شهر سر به فلک کشیده است جوی فوق العاده خلق کرده است. در این چشم انداز انسان خود را در رویای شیرین بین گذشته و حال حس می‌کند.

یکی از این مساجد مسجد معروف سلطان احمد را با شش مناره که به واسطه کاشیکاری‌های آبی رنگ خود به مسجد آبی مشهور شده و سمبل استانبول است. این مسجد طی سالهای ۱۶۰۹ تا ۱۶۱۹ به دستور سلطان احمد اول بنا شد و به همین دلیل پس از مرگ وی مسجد را مسجد سلطان احمد نامیدند. وی در همین مسجد دفن شده‌است. این مسجد در قدیمی ترین بخش استانبول واقع شده که این منطقه در قبل از سال‌های ۱۴۵۳ (میلادی) مرکز قسطنطنیه، پایتخت امپراطوری بیزانس، محسوب می‌شده‌است. این مسجد در نزدیکی هیپودروم قسطنطنیه واقع شده‌است

در مقابل این مسجد نیز مسجد ایا صوفیه که در دوره امپراتور ژوستینین و به عنوان کلیسا ساخته شده بود، قرار دارد. این اثر تاریخی که اوج هنر معماری است با تابلوهای موزائیک نفیس تزیین یافته است. بنا با کار ۱۰ هزار کارگر در طول پنج سال و تحت نظر ۱۰۰ استاد باشی تکمیل شد و به تاریخ ۲۷ آرالیک ۵۳۷ افتتاح شد. این کلیسا نخست کلیسای بزرگ نام‌ گرفت. پس از فتح استانبول، سلطان محمد دوم  دستور داد کلیسای ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند.

مسجد سلیمانیه نیز که این دو مسجد عظیم را از روی تپه دیگری نظاره می‌کند، از شاهکارهای هنر معماری امپراتوری عثمانی است. این مسجد با دستور سلطان سلیمان قانونی و توسط معمار سینان ساخته شده است.

کاخ موزه توپکاپی: موزه توپکاپی که حدود ۴۰۰ سال میزبان سلاطین عثمانی و مرکز سیاسی آنها بود، بر تپه‌ای مشرف بر تنگه و دریای مرمره، قرار دارد. در موزه توپکاپی کلکسیونی از چینی‌های ساخت کشور چین، تخت‌های بسیار ارزشمند طلاکوب شده، لباسهای سلاطین، جواهرات رویایی، کتاب‌های دست نویس کمیاب و حرمسراهای سلاطین را می‌توان مشاهده کرد.

ساختمان جدید کاخ توپکاپی از سال ۱۴۶۶ شروع و پیش از فوت سلطان محمد فاتح در سال ۱۴۷۸ ساخته شده است. ساختمان این کاخ بر خلاف کاخ‌های اروپایی یک ساختمان نبوده از مجموعه کاخ‌ها و واحدها تشکیل شده است. کاخ چینی که اولین کاخ ساخته شده در سال ۱۴۷۲ به پایان رسیده است. در طبقه معماری آسیای میانه و این کاخ دو طبقه در سال ۱۸۷۵ بعنوان موزه باستان شناسی و در سال ۱۹۰۸ نیز به موزه آثار اسلامی – ترک تبدیل شده است. این کاخ در سال ۱۹۵۳ بعنوان موزه آثار فاتح برای بازدید علاقمندان باز شده است.

کاخ دولما باغچه : قسمت بیرونی این کاخ توسط سلطان عبدالمجید اول در اواسط قرن ۱۹ میلادی ساخته شد. این کاخ ۶۰۰ متری در ساحل اروپایی تنگه بوسفور قرار گرفته است.

وجود سالن بزرگ در این کاخ با ۵۶ ستون داخل آن و چلچراغ شکیل و ۵/۴ تنی آن با ۷۵۰ لامپ موجود در آن چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. در زمانهای گذشته جهت خوشایند ساکنین این کاخ  که سلاطین عثمانی بوده اند پرندگان مختلف از اقساط نقاط جهان گردآوری و نگهداری میشده است. موءسس جمهوری ترکیه آتاتورک در این کاخ در تاریخ ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸ دیده از جهان فرو بست.

منبع:همشهری