سرزمین از یادرفته توران دخت در یزد

توران پشت، سرزمین تاریخی و غنی از میراث فرهنگی و از کهن‌ترین روستاهای این سرزمین به شمار می‌رود که در گذر زمان دچار تغییر و تحولات طبیعی و ناشی از عوامل انسانی شده ولی همچنان جزو یکی از شاهکارهای تاریخی استان یزد به شمار می‌رود اما این دیار کهن با وجود اهمیت تاریخی و میراثی خود، هنوز مورد توجه جدی مسئولان قرار نگرفته و کمتر در لیست جاذبه‌‎های گردشگری یزد از آن نام برده می‎شود.

بناهای بسیار شاخص تاریخی این سرزمین نه تنها هنوز نونوار نشده و به جاذبه‌های تاریخی استان یزد نپیوسته‌ است که این سرزمین کهن با پیشینه و فرهنگی غنی، هنوز هیچ زیرساختی مربوط به حوزه گردشری ندارد و همین مسئله منجر شده تا شکافی میان گردشگری و این سرزمین کهن بیافتد و در سایه بی‌توجهی‌ها، بافتی با سال‌ها قدمت دستخوش تغییر و آسیب شود.

«سید مصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این که بافت تاریخی توران پشت هنوز ثبت ملی نشده است، تصریح می‌کند: همه روستا به علت تغییرات و گسترش ایجاد شده در آن قابلیت ثبت ملی ندارد، از طرفی نگهداری از میراث فرهنگی با توجه به وسعت بناها و بافت تاریخی در شهرستان تفت که تنها دو نیروی میراث فرهنگی فعالیت دارند، بسیار دشوار است.

وی با اشاره به اهمیت روستای تاریخی توران پشت، می‌گوید: خانه‌های موجود در این روستای تاریخی در دوره‌های مختلف بعدی ساخته و از نظر قدمت با بناهای شاخص قلعه و بافت تاریخی آن اختلاف زیادی دارد.

این مسئول به کمبود اعتبارات و اولویت‎بندی تخصیص بودجه برای بناهای تاریخی اشاره و عنوان می‌کند: بقاع تاریخی توران‎پشت در اولویت چهل و هشتم تخصیص اعتبار آثار تاریخی در استان قرار دارند.

وی با بیان این که بقاع تاریخی این شهرستان توسط جامعه محلی به خصوص دهیاری مورد حفاظت قرار دارد، می‌گوید: دهیاری و جامعه محلی در این باره اهتمام زیادی دارند و در عین حال به محض هر نوع گزارشی از آسیب، سریعاً به محل مراجعه می‌کنیم.

فاطمی اضافه می‌کند: البته برای حفظ بقاع و کتیبه‌های تاریخی موجود در این بناهای تاریخی، بخش‎ها و کتیبه‌های مهم تاریخی جمع‎آوری و در گنجینه میراث استان نگهداری می‌شوند و مولاژهایی جایگزین این اجزا شده‎اند.

با تمام این اوصاف، منطقه‌ی تاریخی توران پشت در حالی امروز محروم از توجه و عنایت ویژه متولیان حوزه گردشگری است که می‌تواند به عنوان نمونه‌ی کاملی از سیر تاریخی یزد و حتی ایران مورد اهتمام علاقمندان به این حوزه قرار گیرد.

«میثم صادقی» پژوهشگر یزدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا در این رابطه به وجود چهار برج ‌مقبره در توران‌پشت اشاره و اظهار می‌کند: این بقاع تاریخی به نام‌های «شیخ جنید»، «پیرِمراد»، «سید گل سرخ» و «چهل دختران» شناخته می‌شوند.

به گفته وی، البته مقابر برجی توران‌پشت در گذشته، بیشتر از این تعداد بوده و برخی سفرنامه‌ها تعداد این برج‌مقبره‌ها را شش عدد ذکر کرده‌اند.

وی با بیان این‌ که در حال حاضر تنها چهار برج در روستای تاریخی توران‌پشت باقی مانده است، می‌گوید: از میان برج‌های توران‌پشت، گنبد شیخ جنید از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که از این برج، کتیبه‌ای باقی مانده که امروزه در موزه ملی ایران نگه‌داری می‌شود.

وی در مورد مفاد کتیبه مقبره شیخ جنید نیز می‌گوید: بر اساس محتوای این کتیبه، این مکان مدفن فردی به نام «جنید بن عَمّار بن علاء» بوده که در سال 543 قمری ساخته شده است اما درباره سه مقبره‌ی دیگر، نمی‌توانیم اظهار نظر قطعی کنیم چرا که هیچ کتیبه‌ای از آن‌ها باقی نمانده است.

این پژوهشگر یزدی تصریح می‌کند: اگرچه به دلیل نبودِ شواهد تاریخی، اظهارنظر در مورد مقابر برجی توران‌پشت دشوار است اما با این حال، آگاهی از اوضاع فرهنگی توران‌پشت در قرون پنجم و ششم یعنی دوره‌ای که این مقابر در آن ساخته شده‌اند، می‌تواند ماهیت این مقابر را روشن کند.

توران پشت سرزمین عرفان و تصوف

این پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی با بیان این که براساس پژوهش‌های انجام شده، فرهنگ عرفان و تصوف در قرن‌های پنجم و ششم در توران‌پشت بسیار پر رونق بوده است، می‌گوید: افراد بسیار زیادی در آن دوران با عناوینی همچون «شیخ صالح»، «پیر»، «زاهد»، «صالح»، «عابد»، «جوانِ طریقت» و عناوین دیگری از این قبیل زندگی می‌کرده‌اند که همه‌ی این عناوین در چارچوب فرهنگ عرفان و تصوف قابل درک است.

صادقی تعدد نام «جنید» بر افراد ساکن در قرون پنجم و ششم در توران‌پشت را نشان از رونق فرهنگ عرفانی در این سرزمین می‌داند و در این باره می‌گوید: «جنید» نام عارف مشهور قرن سوم، «شیخ ابوالقاسم جنیدبن محمد بن جنید بغدادی» است و به احتمال بسیار زیاد تعلق خاطر به این عارف بزرگ موجب شده که این نام را در قرن ششم بر شیخی در توران‌پشت گذاشته باشند.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به رونق فرهنگ عرفانی در قرون پنجم و ششم در توران‌پشت می‌توان در یک نگاه کلی، این مقابر برجی را به عارفان بلند پایه‌ای منسوب دانست که در آن روزگار در توران‌پشت می‌زیسته‌اند و چون در آن دوران از ارج و احترام زیادی برخوردار بوده‌اند، برای آن‌ها برج مقبره‌ای بنا شده است. جالب توجه آن که این برج مقبره‌ها هنوز نزد اهالی توران‌پشت محترم هستند و به نوعی زیارتگاه محسوب می‌شوند.

صادقی درباره نحوه اندیشه و تفکر عارفان توران‌پشت نیز تصریح می‌کند: مسلک و طریقت این عارفان همان مسلک و طریقت عارفان نامدار خراسانِ بزرگ بوده است چرا که در آن دوران اشعار عرفانی «شیخ ابو سعید ابو الخیر»، «سنایی» و «عطار نیشابوری» ورد زبان مردم کوچه و بازار بوده است.

این پژوهشگر یزدی با اشاره به این که اشعار ابوسعید ابوالخیر آینه‌ی تمام نمای فرهنگ عرفانی مردم توران‌پشت در آن دوران است، می‌گوید: جالب‌ است که در کنار مسیر ورود به توران‌پشت شعری از شیخ ابوسعید ابوالخیر را نگاشته بودند که خوشبختانه پس از گذشت سده‌ها هنوز این شعر برجای خود باقی‌مانده است.

یا رب همه خلق را به مقصود رسان                        باشد که در آن میان یکی من باشم

منبع:ایسنا