آشنایی با آیین‌های مردم هگمتانه در عیدفطر – همدان

به گزارش همشهری‌آنلاین نگاهی به آداب و رسوم مردم همدان در ماه پر فضیلت رمضان گویای آن است که برخی رسوم همچنان ماندگار و برخی دیگر با گسترش شهرها و پیچیده شدن ارتباطات اجتماعی از بین رفته و یا کمتر دیده می‌شوند.

در گذشته‌های نه چندان دور یکی از آئین‌های زیبا در روستاهای همدان «چاووش‌خوانی» در ماه مبارک رمضان بود که در آن چاووش خوانان با حضور در بام منازل خود با خواندن ذکر و اشعار مذهبی مردم را در هنگام سحر بیدار می‌کردند تا خود را برای یک روز روزه‌داری آماده کنند.

به فلسفه این رسم و رسوم که می‌پردازیم به واژه «چاووش» برمی‌خوریم که ریشه ترکی دارد و به معنای جارچی و پیک است و در لغت‌نامه فرهنگ دهخدا، واژه «چاو» را به معنی «بانگ و سر و صدای گنجشک، هنگامی که از بیم دزدیده شدن جوجه‌اش بانگ برمی‌آورد» آورده‌اند.

چاووش‌خوانی برای بیدار کردن مردم در سحرهای ماه مبارک رمضان

چاووش‌خوانی اغلب در زمان رفتن به زیارت عتبات‌عالیات و خانه خدا انجام می‌شده تا روستاییان را با خواندن اشعار مذهبی به رفتن زیارت تشویق کنند، اما در ایام دیگری مانند سحرهای ماه رمضان هم برای از این رسم برای بیدار کردن مردم استفاده می‌شده و به افرادی که چاووش خوانی می‌کردند، «چاووشان» گفته می‌شده است.

گذشته از رسم چاووش‌خوانی که روزگاری در روستاهای همدان ایام سحر را به خود اختصاص می‌داد، رسم و رسوم دیگری نیز در جای جای استان همدان وجود داشت که به گفته پیرمرد سفید موی همدانی یکی از اقداماتی که مردم همدان پیش از ورود به ماه رمضان انجام می‌دادند به پیشواز ماه رمضان رفتن بود؛ به‌طوری که مردم همدان یک یا ۲ روز قبل از آغاز ماه مبارک رمضان به پیشواز می‌رفتند و روزه می‌گرفتند که این رسم هنوز هم پابرجا است.

مردم همدان در ماه مبارک رمضان برای افطاری بردن از کماج، حلوا زرده، زولبیا و بامیه، خرما، انگشت پیچ و سوغاتی‌های همدان استفاده می‌کردند.

افطاری دادن، نذری دادن، احیا گرفتن، هدیه دادن به نو عروس و نو داماد، عزاداری برای امیرالمومنین (ع) در شب‌های قدر و برخی از آئین و سنن مردم همدان در ایام ماه رمضان است و همچنان کم و بیش دیده می‌شود، مردم همدان در ماه مبارک رمضان برای افطاری بردن از کماج، حلوا زرده، زولبیا و بامیه، خرما، انگشت پیچ و سوغاتی‌های همدان استفاده می‌کردند.

یکی از اقدامات مهم در ایام ماه مبارک رمضان به‌خصوص در روستاها یا مناطق کم‌جمعیت چاووش خوانی و یا ذکر خوانی بود، فرد چاووش‌خوان با حضور در پشت‌بام با ذکرخوانی خود مردم را برای سحری خوردن بیدار می‌کرد.

مردم در زمان قدیم برای بیدار کردن همسایه در زمان سحر درب خانه‌های یکدیگر را می‌زدند، با آمدن رادیو و تلویزیون این کار دیگر انجام نمی‌شود و دعا و ذکرخوانی هم در رادیو و تلویزیون انجام می‌شود و دیگر صدای ذکرخوان‌ها در محله‌های نمی‌پیچد.

دوخت کیسه برکت در روز ۲۷ ماه رمضان

یکی از سنت‌های قدیمی ماه رمضان در همدان مراسم دوخت کیسه برکت در روز ۲۷ ماه رمضان بود، در این روز زنان روزه‌دار هنگام رفتن به مسجد و اقامه نماز ظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌بردند و در میانه ۲ نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند عدد کیسه برکت مشغول می‌شدند.

به اعتقاد مردم همدان، هر فردی داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد که به همین علت زنان در این روز بیش از یک کیسه برکت دوخته و آن‌را برای فزونی دارایی بین خانواده خود و دیگران توزیع می‌کنند، از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان آئین توزیع آجیل مشکل‌گشا است که پس از اقامه نماز مغرب بین زنان نمازگزار تقسیم می‌شود.

افطاری دادن و صله رحم از آئین مردم در ایام ماه مبارک رمضان است

افطاری دادن و صله‌رحم از آئین مردم در ایام ماه مبارک رمضان است و مردم اغلب نمازهای خود را در مساجد می‌خوانند. همچنشن در شب عید فطر هم مردم متناسب با فتوای مراجع تقلید فطریه خود را کنار می‌گذارند تا به افراد مستمند داده شود.

در روز عید فطر در برخی مناطق استان همدان دید و بازدید انجام می‌شود و افرادی که عزیزی را از دست داده‌اند، نو عید می‌گیرند و افراد تازه عروس و تازه داماد هدیه دریافت می‌کنند.

مردم در روز عید فطر سعی می‌کنند غذایی معمولی بخورند، چراکه بعد از یک ماه روزه‌داری بدن باید آمادگی پیدا کند تا به روال قبل برگردد.

در گذشته مردم همدان در روز عید فطر آش ترشی می‌پختند

در گذشته مردم همدان در روز عید فطر آش ترشی می‌پختند چون آش ترشی یا آش خشکبار صفرا بر بدن است و اگر ماه رمضان هم‌زمان با فصل بهار باشد، آش ترشی را مصرف می‌کنند که بدن از یک مرحله وارد مرحله‌ای دیگر شود.

هنوز هم اگر در روز عید فطر گذارتان به همدان بیفتد بوی آش رشته ترشی را از برخی کوچه‌های همدان حس می‌کنید، چراکه به اعتقاد مردم بعد از یک ماه روزه‌داری، خوردن این آش دستگاه گوارشی را جلا می‌دهد؛ همدانی‌ها در این آش مواد مغذی از جمله گردو، آلو، میوه‌های خشک و خرما می‌ریزند و با سبزی‌های محلی آن را طبخ می‌کنند.

طبق آنچه از گذشته‌های دور همدان در کتاب‌ها آمده است مردم در ماه‌های پیش از رمضان مواد غذایی لازم برای ماه روزه داری را آماده می‌کردند. پیش از آنکه یخچال وارد خانه‌های مردم همدان شود خانواده‌ها بنا به وسع مالی خود آرد، نان، برنج، روغن، شیره، حبوبات و سبزی‌های خشک شده را برای ایام روزه داری تهیه می‌کردند و چون در آن زمان نگهداری گوشت سخت بود آن را در زنبیلی گذاشته و با طنابی که به درختی بسته شده بود به درون چاه آب و بالاتر از سطح آب می‌فرستادند تا در آنجا خنک و سالم بماند و از آن برای تهیه غذا استفاده کنند.

در هر کوچه همسایگانی برای مناجات به پشت بام‌ها می‌رفتند و بانگ بلند مناجات سر می‌دادند و مردم پس از پایان مناجات آنان می‌فهمیدند که هنگام خوردن سحری است. گروهی نیز با نگاه کردن به ماه و ستارگان حدود ساعت را تشخیص می‌دادند.

در گذشته‌های دور گروهی نیز با نگاه کردن به ماه و ستارگان حدود ساعت را تشخیص می‌دادند و با دقّ الباب کردن در خانه همسایگان و یا کوبیدن به دیوار اتاق‌های مجاور، صاحبان آن اماکن را برای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند.

در کتاب‌های فرهنگ همدان آمده که از دور قاجار که توپ به همدان آمد توپ‌هایی را بالای تپّه مصلی قرار می‌دادند و دهانه آنها را باروت و پارچه می‌بستند و سه نوبت در شب‌های ماه رمضان آتش می‌زدند و توپ در می‌کردند. نوبت اول، هنگامی که مردم باید بیدار شوند و غذاهای خود را گرم و سفره‌های سحری را آماده کنند توپ دوم برای صرف غذا و سرانجام توپ سوم نشان پایان سحری و آغاز صبح صادق بوده که با شنیدن آن، روزه گیران باید دست از غذا کشیده و برای شستشوی دندان‌ها و وضو و خواندن نماز صبح آماده می‌شدند.

زورخانه‌های شهر همدان در ماه رمضان یک ساعت پس از افطار باز می‌شدند و ورزشکاران باستانی در آنجا ورزش می‌کردند. روزه داران معمولاً افطارشان را با نان و پنیر و سبزی و گرده و انگشت پیچ باز می‌کردند و پس از خوردن چای شیرین به خوردن غذاهایی که برای افطار آماده شده بود می‌پرداختند.

در فاصله میان افطار و سحر، خانواده‌ها اغلب به دیدار یکدیگر می‌رفتند و گاهی همین دید و بازدیدهای مقدمه‌ای برای انعقاد قرارداد عروسی میان ۲ جوان می‌شد.

از آنجایی که شب ۲۷ ماه مبارک رمضان، مصادف با هفتمین شب شهادت امیر مؤمنان (ع) است، بسیاری از مردم همدان این شب را نیز همانند لیالی قدر دانسته و به حسینیه‌ها و تکایا و مساجد رفته و عزاداری می‌کردند. رسم بوده که در روز ۲۷ ماه مبارک رمضان، دختران و زنانی که آرزویی داشتند یک تکه پارچه ندوخته را به همراه نخ و سوزن به مسجد می‌برند و در فاصله دو نماز ظهر و عصر، از آن کیسه‌ای می‌دوختند و دهانه‌اش را لیفه می‌گذاشتند و نخ کش می‌کردند و در آن سکه‌ای می‌انداختند چراکه اعتقاد داشتند این کیسه و سکه درون آن برکت خواهد آورد و موجب رفع گرفتاری‌های مالی آنان می‌شود.

این آداب و رسوم بیان‌گر آن است که هر چند مدرنیته بر زندگی بیشتر مردم وارد شده و در بیشتر ایام حکومت زندگی افراد را به دست گرفته، اما مردم شهر و استان همدان هنوز پایبند برخی رسم و رسوم در زندگی هستند که همین رسوم به زندگی زیبایی خاصی بخشیده است.

منبع:همشهری