سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۲ کنوانسیون یونسکو را برای معرفی و حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی هر کشور به تصویب رساند. تا امروز نزدیک به ۱۸۰ کشور این کنوانسیون را امضا کرده و حدود ۸۰۰ سایت فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

از زمان تصویب این کنوانسیون، هر سال آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی زیادی بر اساس معیارها و شرایط خاصی، نامزد ثبت در لیست میراث جهانی یونسکو می‌شود که در صورت ثبت در لیست، حفاظت از این آثار به عهده تمام کشورهای عضو این کنوانسیون خواهد بود.

همان‌طور که گفته شد ۲۴ جاذبه کشور ایران تا امروز در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در این بخش به معرفی ۱۲ مورد از ۲۴ جاذبه میراث جهانی ایران که در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، می‌پردازیم.

چغازنبیل

محوطه تاریخی چغازنبیل شهری باستانی است که در قرن سیزدهم پیش از میلاد توسط پادشاه ایلامی‌ها بنا شد. این شهر از قسمت‌های مختلفی چون زیگورات، حصارها، دروازه‌ها، معابد، خانه‌های مسکونی، کاخ‌ها و سازه دفع آب تشکیل شده است و سه حصار بیرونی، میانی و درونی دارد.

چغازنبیل نیایش‌گاهی باستانی بوده که روی تپه‌ای خاکی و در ساحل رودخانه دز واقع و نزدیکی شهر باستانی شوشتر ساخته شده و در زمان خود یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین سازه‌ها به حساب می‌آمده است. این سازه در پنج طبقه و ارتفاع ۵۲ متری ساخته شده بود که امروز تنها دو طبقه و نیم با ارتفاع ۲۵ متر از آن باقی مانده است. چغازنبیل که به عنوان نخستین ساختمان مذهبی ایران شناخته می‌شود، در سال ۱۹۹۷(۱۳۷۶ شمسی) به عنوان اولین اثر در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. زیگورات چغازنبیل در شوش، واقع در استان خوزستان است.

پرسپولیس

پرسپولیس یا تخت جمشید دومین اثر ثبت شده در لیست میراث جهانی یونسکو است که در در دوران فرمانروایی داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول به عنوان پایتخت باشکوه و تشریفاتی هخامنشیان بر روی سکویی بالاتر از سطح جلگه مرودشت ساخته شد.

تخت‌جمشید مجموعه‌ای عظیم از کاخ‌ها، دروازه‌ها، آرامگاه‌های پادشاهان، نقش برجسته‌ها و پلکان‌های باشکوهی است که در دامنه غربی کوه رحمت بنا شده و ساخت آن در سال ۵۱۲ قبل از میلاد به مدت ۱۵۰ سال به طول انجامیده است.

این شهر باستانی به سبک معماری هخامنشی شامل نوعی از تلفیق و ابداع است که تخت جمشید، به عنوان یکی از نشانه‌های مهم آن، از شاهکارهای هنر و معماری جهان باستان محسوب می‌شود و در سال ۱۹۷۹(۱۳۵۸ شمسی) در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

میدان نقش جهان

میدان تاریخی نقش جهان یکی از بزرگترین، زیباترین و باشکوه‌ترین میادین جهان است که در دوره حکومت شاه عباس اول صفوی و به فرمان وی در محل باغی به نام نقش جهان در فضایی مستطیل شکل در شهر اصفهان بنا شد. این میدان تاریخی دومین میدان بزرگ جهان است که به شیوه و سبک اصفهانی ساخته شده است.

این میدان در دوره‌های مختلف کاربردهای متفاوتی داشته است که می‌توان به عملکرد سیاسی به لحاظ استقرار کاخ سلطنتی، عملکرد مذهبی به لحاظ استقرار دو مسجد، عملکرد تجاری به لحاظ وجود مغازه‌های اطراف آن و عملکرد تفریحی اشاره کرد. میدان تاریخی نقش جهان در سال ۱۹۷۹(۱۳۵۸ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

تخت سلیمان

مجموعه فرهنگی تاریخی تخت سلیمان چهارمین مورد ثبتی در فهرست میراث جهانی یونسکو است که در گذشته محل اقامت اقوامی چون مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده است. این مجموعه فرهنگی بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و مهم‌ترین عبادت‌گاه ایرانیان قبل از اسلام به‌شمار می‌رفت و به روایتی زادگاه زرتشت پیامبر بوده است.

پیرامون تخت سلیمان پدیده‌هایی طبیعی مانند کوه زندان سلیمان، چشمه‌های آب گرم، دیواره  سنگی ناشی از رسوبات آب دریاچه، رودخانه‌ها، چمن متحرک، دریاچه‌های مختلف، معادن گوناگون، قلعه بلقیس و آثاری چون برج‌های دیده‌بانی، بقایای معبد آناهیتا، تالارها، آثار مربوط به هزاره اول، معادن استخراج سنگ قدیمی و… وجود دارد. مجموعه باستانی تخت سلیمان واقع در آذربایجان غربی در سال ۲۰۰۳(۱۳۸۲ شمسی) به لیست میراث جهانی یونسکو اضافه شد.

ارگ بم

مورد بعدی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، بنای ارگ بم است که از آن به عنوان بزرگترین بنای خشتی جهان یاد می‌شود؛ تاریخ ساخت این مجموعه بنا به روایات متعدد مربوط به دوران هخامنشی یا اشکانی بوده و تا اواخر دوره قاجار همچنان مسکونی بوده است.

ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌های نظامی ارزشمند و تاریخی است که در مجاورت جاده ابریشم قرار دارد و در سال ۱۳۸۲ در زلزله‌ بم آسیب‌های جدی را متحمل شد که بسیاری از کشورها از جمله ژاپن، ایتالیا و فرانسه از ابتدای شروع بازسازی و مرمت مجموعه باستانی ارگ بم با ایران همکاری کردند. این بنا در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳ شمسی) پس از خروج از لیست آثار در معرض خطر میراث جهانی یونسکو، دوباره به فهرست آثار ثبت شده بازگشت.

پاسارگاد

مجموعه پاسارگارد محوطه‌ای باستانی و گستره‌ای عظیم از سازه‌های بر جای مانده از دوران اولیه پایتخت هخامنشیان در ایران است که در دشت رودخانه پلوار استان فارس واقع شده است. دستور ساخت این مجموعه توسط کوروش کبیر صادر شده است.

این مجموعه شامل آرامگاه کوروش بزرگ، باغ باستانی پاسارگاد، کاخ دروازه، آرامگاه کمبوجیه، دو کوشک، آب نماها، کاروان‌سرای مظفری، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، استحکامات دفاعی تل تخت و محوطه مقدس است که در سال ۲۰۰۴(۱۳۸۳ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

گنبد سلطانیه

یکی دیگر از مواردی در این فهرست جای گرفته، گنبد تاریخی سلطانیه است که به عنوان بزرگترین گنبد آجری جهان شناخته می‌شود. دستور ساخت این گنبد توسط سلطان محمد خدابنده صادر شد و ساخت بنای آن از سال ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی در شهر سلطانیه به طول انجامید. این آرامگاه شاهکار معماری ایرانی و اسلامی است که به شیوه معماری آذری ساخته شده و نخستین بنایی است که تحول معماری از دوران سلجوقی به معماری دوران ایلخانی را به وضوح نشان می‌دهد.

گنبد آجری سلطانیه پس از کلیسای سانتا ماریا دلفیوره فلورانس و مسجد ایاصوفیه استانبول، از نظر ارتفاع سومین گنبد مرتفع جهان به‌شمار می‌رود که تزیینات بسیار غنی دارد. تزیینات به‌کار رفته در این بنا شامل انواع کاشی‌کاری، نقاشی روی گچ، آجرکاری مشبک، تزئینات سنگی و چوبی، مقرنس‌کاری گچی و آجری و کتیبه‌هایی با مضمون آیات قرآن و احادیث است. ثبت این بنای تاریخی فرهنگی در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۰۵(۱۳۸۴ شمسی) اتفاق افتاده است.

بیستون

محوطه جهانی بیستون در تاریخ جنوب غرب آسیا و ایران باستان از مقام بالایی برخوردار است. سنگ نوشته بیستون که به کتیبه بیستون نیز شهرت دارد، نخستین و بزرگترین متن شناخته شده ایرانی و از آثار دوره هخامنشیان بوده که بر دیواره کوه بیستون، بر دامنه رو به جنوبِ کوه پَرو و بر سنگ‌هایی از جنس آهک تراشیده شده است.

سنگ نوشته بیستون مهم‌ترین متن تاریخی است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گئوماته مُغ، به بند کشیدن یاغیان و برپایی مجدد امپراطوری را از زبان خود او مستند می‌کند؛ این کتیبه همچنین به سه زبان بابلی، ایلامی و پارسی باستان نوشته شده است. سنگ نوشته بیستون که از دوران هخامنشی بر جای مانده، در سال ۲۰۰۶(۱۳۸۵ شمسی) به عنوان یکی از میراث فرهنگی در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید. بیستون در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری شرق کرمانشاه قرار گرفته است

کلیساهای ارامنه آذربایجان

مجموعه کلیساهای ارامنه آذربایجان از دیگر موارد ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. مجموعه کلیساهای ارامنه، بناهای اطراف این کلیسا و روستای دره شام از عناصر تبادل فرهنگی بین فرهنگ ارتدوکس بیزانس و فرهنگ ایران به‌شمار می‌رود.

قره کلیسا، کلیسای سن استپانوس، کلیسای زورزور و دره شام به صورت یک مجموعه در فهرست آثار به ثبت رسیده‌ است. قره کلیسا دومین کلیسای قدیمی جهان و یکی‌ از معتبرترین و پر نقش‌ترین کلیسای ارمنیان است که از قرن چهارم تا ششم میلادی روی آرامگاه طاطاووس مقدس بنا شده است و برای مسیحیان منطقه و همچنین ارامنه جهان ارزش مذهبی بسیاری دارد.

کلیسای سن‌استپانوس پس از قره کلیسا از مهم‌ترین کلیساهای ارامنه ایران است. این کلیسا مربوط به قرون ۱۰ تا ۱۲ میلادی است و تمام محوطه آن در قلب کوه‌ها واقع شده و از احترام ویژه‌ای نزد پیروان دیگر ادیان نیز برخوردار است. کلیسای زورزور نیز سومین کلیسای معروف در فهرست جهانی کلیساهای ارمنیان ایران است که حدودا به سال ۱۲۹۸ میلادی تعلق دارد.

روستای دره شام نیز به دلیل اینکه روستایی ارمنی‌نشین و دارای آداب و رسوم خاص بوده، در فهرست کلیساهای ارمنیان ایران به ثبت رسیده است. این مجموعه آثار در سال ۲۰۰۸(۱۳۸۷ شمسی) به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شده و به ثبت رسید.

سازه‌های آبی شوشتر

سازه‌های آبی شوشتر از کهن‌ترین شاهکارهای فنی و مهندسی در ایران، جهان و مربوط به دوران ساسانیان بوده که به صورت یک مجموعه صنعتی اقتصادی در مجاورت بافت تاریخی شهر شوشتر بنا شده است.

این سازه‌های آبی، مجموعه‌ای به هم پیوسته از آسیاب‌ها، آبشارها، پل‌ها، بندها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب و سیکاست که برای بهره‌گیری بیشتر از نیروی آب، به عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی، ساخته شده و در ارتباط با یکدیگر کار می‌کند. این مجموعه در سال ۲۰۰۹(۱۳۸۸ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

بازار تاریخی تبریز

بازار تاریخی تبریز مورد بعدی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این مجموعه وسیع‌ترین مجموعه مسقف ایران و جهان است که به عنوان یک بلوک شهری، مهمترین و کامل‌ترین سازمان اجتماعی در بین بازارهای ایران شناخته می‌شود. سبک معماری، طاق‌ها و گنبدهای بلند آن، تنوع وسیع سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت سراها، تیمچه‌ها و وجود انواع مشاغل این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجاری و ارتباط آن با زندگی اسلامی و شرقی ساخته است.

مجموعه بازار تبریز به عنوان یکی از زیباترین و بزرگترین بازارهای به هم پیوسته، گواهی بر اصالت تجارت و معماری در مشرق زمین شناخته می‌شود که در سال ۲۰۱۰(۱۳۸۹ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در شهر اردبیل بزرگترین، کامل‌ترین و برجسته‌ترین خانقاه است که با استفاده از معماری سنتی ایرانی و با الهام از تصوف بنا شده است. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این مجموعه گرد هم آمدن ده‌ها اثر بدیع در رشته‌های مختلف هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی‌کاری معرق، مقرنس‌کاری، گچ‌بری کتیبه‌های نفیس، خط خطاطان بزرگ دوره صفوی، منبت‌های ارزنده، نقره‌کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی، تُنگ‌بری و… اشاره کرد.

آرامگاه شیخ در بنای هشت ضلعی به نام الله الله در کنار مجموعه مقبره‌های شاه اسماعیل اول، همسر شاه اسماعیل، برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و کشته‌شدگان جنگ چالدران قرار گرفته است. این آرامگاه نیز در سال ۲۰۱۰(۱۳۹۸ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

سهمیه سالانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای ثبت جهانی، یک اثر است و تشکیل پرونده‌ مربوط به هریک از آثار سه تا چهار سال به طول می‌انجامد. در بخش بعدی این گزارش به معرفی ۱۲ اثر باقی‌مانده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌پردازیم.

منبع:ایسنا

دقیقا به همان دلیل که مردم نیاز به سفرها و تجربه های جدید دارند، برقراری روابط انسانی با هموطنان و آگاهی از آداب و رسوم آنها نیز حائز اهمیت است.

بسیاری از تورگردان ها بدون توجه به کلیه نیازهای گردشگران، تنها آنان را به سمت مقصدهای مشخص گردشگری می فرستند. دیدن میراث تاریخی و طبیعی بسیار جالب هستند، اما برقراری روابط انسانی برای درک بهتر میراث فرهنگی ناملموس ایران و آشنایی با خلق و خوی اقوام مختلف ایرانی نیز می تواند بسیار جذاب باشد.

این مقوله خود از نیازهای اصلی گردشگران ایرانی در تورهای داخلی است.

میراث فرهنگی ناملموس ایران شامل چه مواردی می شود؟

آنچه در نظر بسیاری میراث فرهنگی ایران را تشکیل می دهد، آثار به جا مانده از گذشتگان ماست که شامل ساختمان ها، مکان های تاریخی، بناهای یادبود، و آثار هنری می شود.

اما اینها فقط بخش فیزیکی میراث فرهنگی را تشکیل می دهند. منظور از میراث فرهنگی ناملموس، آداب و رسوم، مراسم، مهارت ها، دانش محلی، … است که غیرفیزیکی می باشند. برای آشنایی با این موارد، همیشه نیاز به تعامل با انسان هاست.

از آنجا که بسیاری سفر می کنند تا فرهنگ های مختلف را بشناسند، تورگردان های حرفه ای باید این نیاز را درک کنند و ترتیبی بدهند تا مشتریان آنها بتوانند چنین تجربه هایی با افراد بومی هر منطقه داشته باشند.

ایران کشوری پهناور با فرهنگ های متفاوت است و همین عامل گوناگونی فرهنگی است که آن را برای خود ما ایرانیان هم جذاب تر می کند.

اگر آژانس های تورگردان، در طراحی تورهای داخلی خود این تجربه ها را برای مسافران خود برنامه ریزی کنند، در حقیقت به روابط انسانی آنها نیز اهمیت داده اند.

برای آشنایی گردشگران با این میراث فرهنگی ناملموس می توان گشت های زیر را تدارک دید:

۱) ملاقات با یک هنرمند صنایع دستی در کارگاه او،

۲) شرکت در یک کلاس خوشنویسی،

۳) شرکت در یک جشن قومی یا مذهبی،

۴) صرف یک روز با عشایر و آشنایی با سبک زندگی آنها،

۵) شرکت در کلاس آشپزی محلی یا عشایری با حضور افراد بومی منطقه،

۶) پیک نیک در مناطق محبوب افراد بومی با مردمان همان منطقه،

۷) آشنایی با رقص های اقوام محلی با حضور افراد بومی در لباس های محلی، و

۸) بسیاری از موارد مشابه دیگر.

حفظ تعادل در تورهای داخلی عمومی

شرط جذاب شدن یک بسته تور داخلی برای ایرانگردی آن است که تعادلی در نوع بازدیدها و گشت ها برقرار باشد. بهتر آن است که میراث فرهنگی ملموس و ناملموس ایران را به طور متعادل در برنامه بگنجانند.

توری که اکثر بازدیدهایش از مکان های تاریخی باشد و توجهی به فرهنگ اقوام محلی نداشته باشد، چندان طرفدار نخواهد داشت. به همین ترتیب، توری که پشت سر هم، مسافران را به ملاقات با افراد محلی ببرد نیز مطلوب بسیاری نخواهد شد.

تنها افراد متخصص ایرانی از یک تجربه چند روزه آشنایی با میراث فرهنگی ناملموس ایرانی لذت خواهند برد: دانشجویان مردم شناسی، قوم شناسی، … و تنها همین گونه اشخاص هستند که از دیدن دهها میراث فرهنگی ملموس ایران ظرف یک سفر چند روزه خسته نخواهند شد.

بهتر است در تورهای داخلی غیر تخصصی این تعادل برقرار گردد تا به قول معروف یک سفر چند روزه برای گردشگران هم فال باشد و هم تماشا.

گردشگری آگاهانه و حفظ میراث فرهنگی ناملموس ایران

مسافرت با منظور صرف تعطیلات فصلی یا سالیانه در یک ناحیه از ایران یا جهان قابل درک است، اما پس از مدتی ذهن های جستجوگر روش های بهتر را تکاپو می کنند.

همه ما در قبال محیط زیست و فرهنگ های محلی کشورمان مسئول هستیم. برگزاری سفر با سبک گردشگری آگاهانه باعث ارتقای سطح دانسته های گردشگران و نیز حفظ میراث فرهنگی ناملموس ایران می شود.

میراثی که قرن ها طول کشیده است تا شکل بگیرند و حفظ شوند، نباید با بی مبالاتی و بی توجهی گردشگران در تورهای داخلی نابود شوند. به همان اندازه که حفظ آثار تاریخی برای هویت یک کشور اهمیت دارند، رفتار مناسب با محیط زیست و اهالی بومی جامعه میزبان در مقصدهای گردشگری نیز حائز اهمیت هستند.

آشنایی با این حقایق نیاز به آموزش دارند و سفر می تواند موقعیتی ایده آل برای آموختن آنها در عمل باشد.

مسافران حرفه ای فردا کسانی هستند که آگاهانه و مسئولانه سفر می کنند. حفظ میراث فرهنگی ایران برای آنها مهم است و به گردشگری پایدار می اندیشند، چرا که می دانند این سرزمین و فرهنگ آن سرمایه هایی بسیار با ارزش هستند که باید حفظ شوند.

تورگردان های فهیم و مسئول نیز تورهای داخلی خود را با آموزش هایی توام میکنند که روابط انسانی و فرهنگی در آن مورد تقویت و تاکید قرار گیرند.

منبع:ایسنا