صنایع دستی و معماری در اتیوپی/ از کدو قلیایی تا حفر کوهستان

به گزارش خبرنگار مهر، کشور اتیوپی سابقه‌ای طولانی در تولید آثار ماندگار و منحصر به فرد در زمینه هنرهای دستی دارد و از این نظر در سرتاسر قاره آفریقا از شهرت بالایی برخوردار است. پیشینه ساخت صنایع دستی در این کشور به هزاران سال پیش باز می‌گردد و در حال حاضر برای فروش به گردشگران خارجی ساخته می‌شوند.

مشهورترین صنایع دستی اتیوپی از دیرباز تاکنون عبارتند از: ماسک، مجسمه، سه پایه‌های معروف به سه پایه‌های جیما (که از چوبی یک تکه ساخته می‌شوند)، تابلوهای نقاشی، سبدهای حصیری، سبدها و حصیربافی، آثار نقره‌ای (صلیب و نشانه‌های مذهبی) پارچه، نقاشی‌ها و خط نوشته‌های تزئینی مذهبی، کدو قلیایی‌های نقاشی شده، ظرف‌های سفالی، کوزه‌های گلی، سپر و نیزه، کمان و … ساخت مجسمه‌های سنگی و چوبی دربرگیرنده تمثیل‌ها و نمادهایی مختلف همچون انسان، حیوانات، طبیعت و بخش‌هایی از زندگی روزمره؛ از زیباترین جلوه‌های هنری صنایع دستی اتیوپی بشمار می‌روند که معمولاً با ابزارهایی بسیار ساده همچون تیشه، قلم، درفش و سوهان ساخته می‌شوند.

اتیوپیایی ها از مهارت فراوانی در حصیربافی و سبد بافی نیز برخوردارند و از الیاف‌های گیاهی مختلفی برای این کار استفاده می‌کنند. سبک بافت حصیرها و سبدهای سنتی در این کشور با اتصال مفتول‌های باریک از گیاهان به هم بسیار هنرمندانه است و قدمت این هنر را که نسل به نسل انتقال یافته به نمایش می‌گذارد. ظرف‌ها و کوزه‌های ساخته شده از الیاف گیاهی نیز در این کشور شهرت دارند و هنوز در روستاها از این ظروف برای نگهداری غذا استفاده می‌شود.

شهر تاریخی حرار به عنوان مرکز بافت بهترین سبدهای سنتی در نظر گرفته می‌شود و در بین مردمان حرار، از قدیم مرسوم بوده است که ۱۴ نوع سبد به عنوان جهیزیه به فرزندان خود اهدا نمایند. در منازل شهری و روستایی شمال اتیوپی معمولاً قطعاتی از حصیر های رنگین و قدیمی نیز به عنوان تفاخر به دیوارها آویخته می‌شوند که از قیمت بالایی برخوردارند.

صلیب‌های نقره‌ای با نقوش پیچیده از دیگر صنایع دستی اتیوپی به شمار می‌روند که از اهمیت بسیاری برای مسیحیان امهارا و تیگرای برخوردارند. هرچند این صلیب‌ها امروزه بیشتر جنبه تزئینی یافته‌اند با این حال صلیب‌های کوچک نقره‌ای هنوز در مراسم مذهبی کلیساها مورد استفاده قرار می‌گیرند. طراحی‌های خلاقانه بکار رفته بر روی این صلیب‌ها از زیبایی خیره کننده‌ای برخوردار است. اکثر این صلیب‌ها از قدیم الایام تاکنون در شهرهای قدیمی اتیوپی نظیر آکسوم، لالی بالا و گوندار ساخته می‌شوند و برای فروش به گردشگران خارجی عرضه می‌شوند.

پارچه‌های دست باف کتانی این کشور نیز از دیگر هنرهای دستی اتیوپی بشمار می‌روند و معمولاً برای دوخت لباس‌های سنتی مردان و زنان شهری و روستایی تولید می‌شوند.

فرش‌های تزئینی که در کارگاه‌ها و بوسیله نخ‌های پشمی عمدتاً به رنگ‌های قهوه‌ای کمرنگ و تیره بافته می‌شوند و با دارا بودن طرح‌های اغلب ساده و اشکالی های شبیه به شیر یا آب نیز از دیگر صنایع دستی ارزشمند اتیوپی محسوب می‌شوند. البته ذائقه مردم اتیوپی در استفاده از فرش کمی متفاوت از ذهنیت ماست یعنی هر چه فرش دارای بافت درشت‌تری باشد از دید مردم اتیوپی فرش مناسب‌تری است.

کدو قلیایی‌های خشک شده از دیگر هنرهای سنتی اتیوپی بشمار می‌روند که هنوز در روستاهای نواحی جنوبی و غربی اتیوپی برای حمل و نگهداری مواد خوراکی یا مایعات مورد استفاده قرار می‌گیرند. روستاییان قسمت بالایی این کدوها را قطع کرده و از تلفیق کدوها با سبدها و مهره‌های شیشه‌ای به همراه نقوش هندسی، اشیا زیبایی را خلق می‌کنند.

جواهرات، ظروف سنگی منقش به تصاویر خیالی از حضرت سلیمان و ملکه سبا، کهربا و شیشه‌های رنگی- در قالب زیور آلات زنان و مردان – از دیگر هنرهای سنتی این کشور محسوب می‌شوند.

مجسمه‏‬ سازی

هرچند هنر مجسمه سازی در این کشور از پیشینه درخشانی برخوردار است و خرابه‌ها و آثار تاریخی عظیم سنگی برجای مانده در آکسوم و دیگر شهرهای اتیوپی حکایت از اوج هنر مجسمه سازان این سرزمین باستانی در خلق آثاری بی بدیل در هزاره‌های قبل دارد با این حال هنر ساخت مجسمه‌های سنگی بزرگ و کوچک در قرون اخیر دچار افول تدریجی شده و تقریباً منسوخ شده است.

جدای از مجسمه‌های سنگی؛ تراشیدن قطعاتی از چوب‌های جنگلی و ساخت مجسمه‌های چوبی نیز از دیرباز در بین قبایل و اقوام مختلف این کشور رواج داشته و هرچند تا اوایل قرن بیستم به عنوان نمادی از هنر اصیل این سرزمین درنظر گرفته می شده ولی هم اکنون بیشتر برای فروش به گردشگران خارجی تولید می‌شوند. مجسمه‌های چوبی اتیوپی از ظرافت خاصی برخوردارند و هنرمندان بومی با ابزارهایی ساده مجسمه‌هایی بسیار زیبا از انسان، حیوانات مختلف، طبیعت و زندگی روزمره بوجود می‌آورند.

معماری

در کشور اتیوپی سه نوع معماری وجود دارد. نوع اول احداث بناها و عمارات مجلل با معماری و مهندسی مذهبی است که امروزه کاربرد چندانی ندارد و در گذشته‌ها بیشتر در ساخت کلیساها و برخی مساجد و قصرهای پادشاهان قدیم مورد استفاده قرار می گرفته است. بقایایی از این نوع معماری در کاخ‌های باستانی سلاطین اتیوپی در آکسوم به چشم می‌خورند.

نوع دیگر معماری در اتیوپی استفاده از سنگ‌های تراشیده شده از کوه‌ها است که در اصطلاح به آن معماری سنگی گفته می‌شود. در این نوع خاص از معماری گاه بخش‌هایی از کوهستان حفر شده و منازل یا کلیساهای کوچکی بطور کاملاً هنرمندانه در داخل کوه احداث می‌شود.

این نوع معماری در اتیوپی، معماری سنگ تراشیده نام دارد و منازل و کلیساهایی که بدین گونه احداث می‌شوند از زیبایی طبیعی خاصی برخوردارند. تردد در منازل و کلیساهای سنگ تراشیده معمولاً از طریق نردبان‌های خاص ساخته شده از طناب و یا چوب صورت می‌گیرد. تعدادی از کلیساها و صومعه‌ها در مناطق شمالی اتیوپی، از صخره‌های سخت و بزرگ تراشیده و ساخته شده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به دوازه کلیسایی که از صخره‌های یکپارچه در لالی بالا بنا گردیده‌اند اشاره کرد.

نوع سوم معماری در این کشور که بیشتر در مناطق صحرایی و بیابانی مورد استفاده قرار می‌گیرد بهره گیری از خشت و خاک رس و ساخت کلبه‌ها و منازل گلی است که از استحکام خوبی برخوردار است. این نوع معماری تاثیرپذیر از معماری سنتی کشورهای مالی و نیجر است و سقف‌های گنبدی و دیوارهای کلفت آن مانع نفوذ گرمای محیط به داخل منازل می‌شود.

در روستاهای این کشور ساخت کلبه‌های مخروطی با سقف حصیری نیز کاربرد وسیعی دارد. این خانه‌های سنتی دایره وار با دیوارهای استوانه‌ای شکل از شاخه و جگن اندود و درزگیری شده‌اند. سقف این کلبه‌ها مخروطی شکل و پوشیده از کاه و پوشال هستند که بر دیرک استوار شده‌اند. دیرک‌های مرکزی در میان بیشتر قبایل از جمله ارومو، گوراگه، امهارا و تیگرینیا مفهومی مقدس دارند. در این شیوه معماری سنتی که در دیگر کشورهای آفریقای سیاه نیز رایج است معمولاً چند کلبه در کنار یکدیگر ساخته می‌شوند که به زن و شوهر و فرزندان آنها اختصاص دارند.

در بیشتر مناطق شهری اتیوپی آمیزه ای از روش‌های سنتی و مدرن معماری به چشم می‌خورند. منازل محقر فقرا اغلب خانه‌هایی بسیار محقرانه با سقف‌هایی از جنس ورقه‌های حلبی یا فولادی و دیوارهایی گلی هستند، در مقابل اشخاص ثروتمند در حومه آدیس آبابا صاحب خانه‌هایی چند طبقه و ساخته شده از بتن و آجر به سبک کاملاً غربی هستند.

نقاشی

نقاشی در کشور اتیوپی عمدتاً نمایانگر بخش مهمی از آداب و رسوم این کشور است که از قدیم الایام در مناطق استقرار قبایل و اقوام اتیوپی وجود داشته و در گذشته‌های دور به نوعی زبان نوشتاری مردمان قبایل مختلف کشور را تشکیل می داده و اقوام کهن اتیوپی از این طریق سنت‌های خود را برای نسل‌های آینده به یادگار گذاشته‌اند. هنر نقاشی در این کشور عمدتاً به چند بخش مجزا شامل نقاشی عامیانه، نقاشی صخره‌ای، نقاشی دیواری و نقاشی مذهبی تقسیم می‌شود.

سبک نقاشی عامیانه اتیوپی که در کلیساها و سایر مناطق این کشور به وفور به چشم می‌خورد دربرگیرنده صحنه‌هایی از زندگی روزمره اقوام گوناگون از گذشته‌های دور تاکنون است. این سبک نقاشی در طول قرن‌های گذشته تغییر چندانی نکرده است.

نقاشی‌های صخره‌ای نیز از سبک‌های بسیار قدیمی هنری این کشور است که عمدتاً بر روی صخره‌های مرتفع و کوهستان ها ترسیم شده و صحنه‌هایی از زندگی مردمان اتیوپی در گذر زمان اعم از شکار، جشن، عبادت، سوگواری و … را به تصویر کشیده‌اند.

نقاشی مذهبی (نقاشی کلیسایی) اتیوپی نیز دارای پیشینه‌ای طولانی بوده و با ترسیم داستان‌هایی مذهبی از کتاب مقدس و سایر منابع بومی، مفاهیم عمیقی را به سادگی برای آشنا کردن مردم با سنت‌های مذهبی و میراث فرهنگی خود به تصویر می کشند.

سابقه نقاشی دیواری در اتیوپی به چند دهه اخیر باز می‌گردد و دولت‌های وقت از طریق خلق صحنه‌هایی حماسی از جنگ‌های اتیوپی با ایتالیا، مبارزات مردم با نظامیان حاکم بر کشور در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ و سازندگی در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ تلاش کرده‌اند بخش‌هایی از تاریخ معاصر اتیوپی را ترسیم نمایند.

اتیوپی در دهه‌های اخیر شاهد ظهور نقاشان بزرگی بوده است. آفورک تکه از نقاشان برجسته معاصر این کشور است که بدلیل آثار ارزشمند خود شهرتی جهانی کسب کرده است.

نقاشی‌های پر طراوت تکه که بیشتر بر روی بوم‌های بسیار بزرگ کشیده شده‌اند در موزه‌ها، گالری‌ها و همچنین تمبرهای پستی و کارت پستال‌های اتیوپی به چشم می‌خورند.

اسکندر بغوسیان از دیگر نقاشان معاصر اتیوپی است که در لندن و پاریس تحصیل کرده و قبل از مهاجرت به آمریکا در اوایل دهه ۱۹۷۰، چهارسال در اتیوپی به تدریس اشتغال داشته است. یکی از روش‌های منحصر بفرد این نقاش برجسته بداهه سازی بر روی طومارهای پوستی با حروف گیز یا امهریک است.

ووسن کاسروف، گرمای هیوت و الیزابت اتنافو از دیگر نقاشان برجسته این کشورند که در خارج از مرزهای اتیوپی هنر خود را دنبال می‌کنند.

این گزارش توسط رایزنی فرهنگی اتیوپی تهیه و در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است.

منبع:خبرگزاری مهر