«خواجو» فقط یک پل نیست…

مریم قاسمی‌سیچانی،یک پژوهشگر و مدرس رشته معماری اظهار کرد: پل خواجو به نام‌های پل شیراز، پل حسن‌آباد و پل تخت فولاد هم معروف بوده و قدمت آن به نقل از برخی منابع، به قبل از اسلام برمی‌گردد. در واقع پل خواجو، پل شهرستان و پل مارنان، جزو قدیمی‌ترین پل‌های اصفهان هستند که از لحاظ ساختار سازه‌ای نیز تفاوت‌هایی با سایر پل‌ها دارند.

او ادامه داد: وقتی هسته اولیه اصفهان شکل‌گرفته، کم‌کم پل خواجو به ‌عنوان مسیری که ری را به فارس وصل می‌کرده، مکان‌یابی و ساخته‌شده است.

این مدرس معماری خاطرنشان کرد: در دوره‌های مختلف، سیلاب‌ها و دیگر حوادث، آسیب‌هایی را به این پل وارد کرده اما به خاطر نقش مهم شاهراهی خود در وصل مسیر شمال به جنوب، همواره بخش‌هایی از آن بازسازی می‌شده، تا اینکه در دوره صفویه، به شکل و شمایل امروزی درمی‌آید.

قاسمی‌سیچانی گفت: پل خواجو در تاریخ پل‌سازی جهان خیلی مهم است و نام آن در اغلب کتاب‌های معتبر تاریخ پل‌سازی جهان ذکرشده چون فقط یک مسیر برای وصل کردن دو نقطه حیاتی به یکدیگر نبوده بلکه یک فضای شهری نیز محسوب می‌شده است.

این عضو هات علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) توضیح داد: امروزه بحث‌هایی با موضوع روانشناسی محیط مطرح می‌شود و به این سمت می‌رود که باید فضاهایی را برای ایجاد تعاملات اجتماعی طراحی کرد؛ اما از سال‌ها پیش پل خواجو این کارکرد را داشته است. خواجو فقط یک پل نیست بلکه سد هم هست و وقتی دریچه‌ها را می‌بستند و آب در قسمت غرب آن جمع می‌شد یا به قایق‌سواری اختصاص می‌یافت و یا جشن‌های باشکوهی مثل آب‌پاشان را کنار آن برگزار می‌کردند که این در تاریخ ذکرشده است.

او تصریح کرد: پل خواجو یکی از پل‌هایی است که رابطه تنگاتنگ انسان و طبیعت و معماری را به ما یادآور می‌شود. بنای پل خواجو، برخلاف پل فلزی، یک عنصر تحمیل‌شده به محیط نیست بلکه با گرفتن فشار آب از یک سو و ریختن آن با ملاطفت روی سکوها و پله‌ها از سوی دیگر، فضایی را فراهم می‌کند که تمام حواس انسان را به کار می‌گیرد. این منظره، از دیرباز مورد توجه گردشگران ایرانی و خارجی بوده است.

قاسمی وجود محله خواجو، خیابان چهارباغ خواجو و باغ‌کاران در جوار این پل را، از دیگر ویژگی‌های آن دانست و گفت: در دوران پهلوی اول که کارخانه‌ها صنعتی در باغات صفوی شکل می‌گیرد، باز هم پل خواجو نقش مهمی در ارتقای صنعت اصفهان داشته و ساختمان صداوسیما که قبلاً محل کارخانه پشم باف اصفهان بوده، بخشی از تاریخ معماری معاصر در کنار پل خواجو است.

این مدرس رشته معماری خاطرنشان کرد: در شمال شرقی پل خواجو مقبره پرفسور آرتور پوپ و همسر او دکتر اکرمن که دو ایران‌شناس معروف دنیا هستند و خدمات زیادی به معرفی فرهنگ و هنر ایران کرده‌اند قرار دارد و در دوران معاصر نیز در جنوب شرقی این پل شاهد خانه هنرمندان که یک اثر ارزشمند دوره پهلوی اول است، هستیم.

او یادآور شد: از روزگاری که معماری ایرانی مورد توجه غربی‌ها قرار می‌گیرد، خواجو هم به‌عنوان یک نگین ارزشمند معرفی می‌شود تا جایی که وقتی در دوره پهلوی دوم، فرزندان بانو امین قصد دارند مجتمع مسکونی امین را در حریم این پل بسازند، دکتر شیرازی، پدر علم مرمت ایران و رئیس وقت دفتر حفاظت آثار تاریخی با ارتفاع زیاد آن مخالفت می‌کند و فرزندان بانو امین یکی از معروف‌ترین معماران دنیا یعنی فیلیپ جانسون آمریکایی که هم در دوران مدرن و هم پست‌مدرن صاحب سبک است، می‌آورند تا طرحی برای ساختمان آن‌ها بدهد.

قاسمی افزود: این معمار آمریکایی به همراه دستیار جوان خود راج راول، که او نیز یکی از معروف‌ترین معماران هندوستان است، برای احترام به پل خواجو، طوری نقشه مجتمع امین را طراحی می‌کند که به حریم منظری پل تجاوز نشود و در طراحی نما و ریتم و انتخاب مصالح نیز متناسب با این اثر باارزش تاریخی اقدام می‌کند. ساختمان پلی اکریل نیز که در دهه هفتاد ساخته‌شده، حرمت پل خواجو را حفظ می‌کند و به همراه مجتمع امین، نمونه‌ای از آثار ارزشمند و ماندگار دوره معاصر در اصفهان می‌شود.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه نمونۀ پنج پل مهم جهان بر روی دریاچه‌ای در شهر پوتراجایای مالزی ساخته‌شده، گفت: اینکه پل خواجو به‌عنوان مهم‌ترین پل کشورهای آسیایی برای ساخته‌شدن روی این دریاچه انتخاب می‌شود نکته دیگری است که اهمیت بسیار پل خواجو را می‌رساند.

قاسمی با تاکید بر اینکه پل خواجو می‌تواند در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شود، به ناملایمتی هایی که امروز این پل با آن درگیر است گریزی زد و توضیح داد: خشک‌ شدن زاینده‌رود از یک سو و تجاوز به حریم منظری و بصری پل خواجو از سوی دیگر، به مهم‌ترین مشکلات امروزی این پل تبدیل‌شده است.

او افزود: پل خواجو همواره محل تجمع آوازخوانان بوده و حواس مردم را به طبیعت و معماری مسحورکننده خود معطوف می‌کرده است. تجاوز به حریم این پل، تجاوز به حقوق و منفعت عامه است و نباید اجازه داد که ساختمان‌ها یکی پس از دیگری این حریم را نقض کنند.

ایسنا نوشت، این مدرس دانشگاه، تصریح کرد: در حال حاضر نه‌تنها حریم پل خواجو، بلکه حریم محور تاریخی طبیعی اصفهان و حریم مادی نیاصرم که در کوچه طباطبایی وجود دارد نیز توسط سه ساختمان نقض شده؛ حال آن‌که حفظ این حرایم از اوجب واجبات است و اداره میراث فرهنگی که متولی و پاسبان میراث تاریخی و فرهنگی شهر است، نباید اجازه بدهد که مجوز چنین ساختمان‌هایی از سوی شهرداری صادر و سپس ساخته و تکمیل شود.

منبع:اسکان