رسوم چِلهَ گجسی در زنجان

در شهرها و روستاهای استان زنجان مردم رسم دارند که در این شب در خانه‌های بزرگ طایفه‌شان، پدربزرگ و مادربزگ و پدر و مادر خود جمع شوند و بلندترین شب سال را یا به قول زنجانی‌ها و آذری‌ها شب چله را سپری کنند. هنوز هم در برخی نقاط استان زنجان همه دور هم به سبک قدیم برای گرم شدن از کرسی استفاده می‌کنند و وسایل شب یلدا را روی کرسی می­‌چینند که چراغ و گرسوز یک نماد زیبا روی این میز چوبی است.

تنقلات و خوراكی‌هایی مانند توت و انجير خشك، سنجد، كشمش، نخودچی، شکتن گردو، فندق و بادام را چاشنی قصه‌های بزرگترها می‌کنند، در این شب بچه‌ها چشم به دهان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها می‌دوختند و لذت می‌بردند، کودکان دور کرسی  با گرمای آن به خواب شيرين می روند اما بزرگترها تا پاسی از شب می‌گویند و می‌خندند.

قدیمی‌ها بر این باورند كه خوردن هندوانه در شب یلدا از تاثير سرما در زمستان و گرمازدگی در تابستان جلوگیری می‌کند و کسی که این هندوانه را می‌خورد از درد پشت و کمر خود که تابستان­‌ها به خاطر وزیدن باد گرم است در امانند. یلداهای زنجان همیشه کوچه‌ها و خیابان‌های شهرها و روستاهای زنجان پر از برف است در این شب دراز سال، در کاسه‌های مسی برف سفید را با شیره‌ انگور مخلوط کرده و آنرا می‌خورند که بسیار خوشمزه و دلچسب است.

در این شب عروس‌های استان زنجان منتظر خنچه‌های عروسی هستند. خنچه‌هایی که روی سینی‌های بزرگ باظرافتی خاص روی هم چیده می‌شوند و پارچه‌ای قرمز به نام «قزمزه شال» روی آن کشیده می‌شود که نشانه‌ خوش یمنی و خوش بختی است. شبچره‌ زنجانی‌ها شامل انواع آجیل، شیرینی و میوه‌های فصل مانند انار، ازگیل و هندوانه همراه با هدایایی برای عروس، در بسته‌های آذین‌بندی شده به‌ نام گلین خونچسی است. داماد و پسرهای جوان سینی‌های مسی با آجیل و میوه‌های تزیین شده، کله قند تزیین شده، نقل و شیرینی را بر روی سرشان قرار می‌دهند و راهی منزل خانواده عروس می‌شوند.

رسم بود در زنجان که گندم برشته را روی پشت بام خانه‌ها می‌ریختند و اعتقاد داشتند که سال پر برکتی را  این کار پیش روی آنها می‌­گذارد . امروزه  هنوز هم در روستاهای زنجان این کار را انجام می‌دهند. زنجانی‌ها با خوراکی‌های پختنی چون ترب، شلغم، کلم و فسنجان در این شب از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند.

یکی از رسوم  قدیم این بود که بعد از بریدن انار یکی از بزرگان جمع دانه‌ها را برمی‌داشت و می‌گذاشت کنار چراغ توری زنبوری تا چراغ هم از سرخی انار انرژی بگیرد. آنان که ذوقی و سوادی دارند، تفالی به دیوان حافظ  و شاهنامه می‌زنند. هنوز هم شاهنامه خوانی در زنجان در شب یلدا رواج دارد.

این مراسم امروز به‌ عنوان یک میراث معنوی و ناملموس نسل‌ به ‌نسل به ما ایرانیان منتقل شده که با تمام زیبایی‌ها و جذابیت‌هایی که دارد در تحکیم روابط خانوادگی و دوستی‌ها موثر است.

منبع:میراث آریا