دلیل اهمیت طاق کسری برای ایرانی‌ها چیست؟

چند روز پیش همزمان با آغاز سال ۲۰۲۱ در شبکه‌های اجتماعی عراقی تصاویری از طاق کسری منتشر شد که نشان می‌داد بخش دیگری از طاق این اثر باستانی فرو ریخته است. این موضوع اگرچه بین دوست داران میراث فرهنگی در عراق واکنش زیادی داشت به نحوی که در شبکه‌های مجازی هم این تصاویر پخش شد و کاربران، دولت عراق را مسبب آن دانستند و از بی توجهی دولت عراق انتقاد کردند اما در ایران هم واکنش‌ها بعد از ترجمه این خبر کم نبود.

بسیاری از باستان شناسان و دوست داران میراث فرهنگی و حتی رسانه‌ها به این موضوع پرداختند و یادآوری کردند که قرار بود این بنای تاریخی نه تنها در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد بلکه می‌بایست در همکاری مشترک بین ایران و عراق مرمت شود.

در این میان سوالی به وجود می‌آید این است که چرا ایوان مدائن برای ایرانی‌ها مهم است و ریختن بخشی از سقف آن، اینقدر در میان فعالان شبکه‌های اجتماعی ایرانی هم با واکنش همراه بود و باستان شناسان به طور جدی نگران این اثر تاریخی شدند؟

پاسخش البته خیلی ساده است. چون این بنا تاریخی، ایرانی است.

طاق کسری که به آن ایوان مدائن یا ایوان خسرو هم گفته می‌شود، بلندترین طاق خشتی جهان و تنها بنای قابل مشاهده از شهر باستانی تیسفون در عراق است که حدود دو هزار سال قدمت دارد؛ یک اثر باستانی که نماد تمدن ساسانیان در عراق فعلی است.‌

این طاق بلندای ۳۷ متری، دهانه ۲۵ متری و عمقی ۴۸ متری دارد این حجم از بنایی که با خشت ساخته شده قطعاً در زمان خودش یک شگفتی به حساب می‌آمده است چون امکانات امروزه برای ساخت آن وجود نداشت. همچنان که بنای سنگی تخت جمشید و بسیاری از بناهای دیگر در زمان خودشان شگفتی محسوب می‌شوند و هنوز هم باشکوه هستند. این طاق زمانی ساخته شده که ایران از جیحون تا فرات را در اختیار داشت.

این طاق منبع الهام بسیاری از معماران شده است مانند آندره گدار، معمار مشهور فرانسوی که با الهام از این طاق و معماری فرانسوی، طاق موزه ایران باستان را طراحی کرد یا محسن مقدم، استاد دانشگاه تهران و باستان شناس و معماری که با ایده گرفتن از این طاق، یک نشان گچی و ساسانی، آرم دانشگاه تهران را طراحی کرد و ساخت.

این بنا به این دلیل اینکه چندین سده است که دیگر درون مرزهای ایران قرار ندارد بسیار مورد بی‌توجهی قرار گرفته و ناامنی در عراق در چند دهه گذشته هم مزید بر علت شده است. این اتفاق موجب شده بنایی با این درجه از اهمیت هنوز به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت نشود.

با این وجود وزارت میراث فرهنگی همچنان در گفتگوهایش با مسئولان عراقی از آمادگی ایران برای مرمت این بنای تاریخی صحبت می‌کند. مسئولان کشور عراق نیز همیشه از این آمادگی استقبال کرده‌اند اما هیچ وقت به سرانجام نرسیده است.

از این اثر تاریخی که در شهر تیسفون قرار دارد، چیز زیادی باقی نمانده است. ضمن اینکه از حفاری‌ها در منطقه تیسفون، که بارها به ویژه در دهه‌های بیست و سی میلادی مورد کاوش‌های باستان شناسی قرار گرفته موزه‌های عراق سهم چندانی نبرده اند. بیشتر آثار پیدا شده از عراق برده شده و امروزه در موزه پرگامون برلین و مجموعه کوچک‌تری در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند.

آخرین تهدید جدی برای این اثر تاریخی، در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ و با گسترش حضور داعش در عراق شکل گرفت که تا فاصله ۶۰ کیلومتری این بنا پیشروی کرده بودند و امکان تخریب آن توسط آن‌ها وجود داشت.

همزمان با سفر حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران به عراق، کارشناسان و باستان‌شناسان، از او خواستند مسئله رسیدگی هرچه سریع‌تر به طاق کسری را با مسئولان عراقی مطرح کند، زیرا این بنا تاریخی در خطر نابودی قرار دارد.

رئیس انجمن علمی باستان‌شناسی ایران در نامه‌ای به علی‌اصغر مونسان، رئیس سازمان میراث فرهنگی وقت، از او خواسته که همزمان با سفر رئیس‌جمهوری ایران به عراق، با رایزنی رئیس‌جمهور و وزیر فرهنگ و گردشگری عراق، افزون بر مرمت و بازسازی طاق کسری، این یادگار درخشان فرهنگ و تمدن ایرانی در کشور عراق، زمینه حضور باستان‌شناسانِ متخصص ایرانی را برای پژوهش‌ها و کاوش‌های دامنه‌دار باستان‌شناسی در میراث فرهنگی و تمدنی ایران فراهم کنند.

پس از آن ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی درباره پیگیری پیشنهاد قبلی عراق درباره مرمت «ایوان مدائن» طاق کسری گفته بود: ایران برای مرمت این آثار باستانی قبلاً هم اعلام آمادگی کرده بود، اما شرط آن‌، تأمین هزینه‌های متخصصان ایرانی از سوی عراق است که اگر این شرایط از سوی آن‌ها فراهم شود، ایران در این‌باره اقدام خواهد کرد.

این صحبت‌ها نشان می‌دهد که عزمی برای شروع کار مرمت نیست حتی مرمت اضطراری که باستان شناسان به دنبال آن هستند. چون نه عراق هزینه اش را دارد و نه ایران این هزینه را برای میراث فرهنگی می‌پردازد.

مهر  نوشت، اکنون بار دیگر پس از انتشار خبر تخریب بخش دیگری از این بنا، مسئولان ایرانی آمادگی خود را برای مرمت این بنا اعلام کردند اما همچنان این صحبت‌ها در حد حرف باقی مانده است. از آن سو فعالان اجتماعی عراقی نیز این خرده را به مدیران دولتی خود می‌گیرند که چرا نسبت به این بنا بی توجه هستند و حتی آن را در فهرست میراث فرهنگی یونسکو ثبت نمی‌کنند.