تئاتر شهر؛ نوستالژی هنر ششم

به گزارش ایرنا، با پیشرفت و مدرن شدن علم و فناوری شاهد رشد و ایجاد هنرهای هشت گانه در صنعت هنر بوده ایم هر کدام نیز وجهی مشترک با یکدیگر دارند و در این خصوص هنر ششم در ایران از آیین ها، مراسم های مذهبی و اجتماعی برخواسته است ولی در سایر کشورها انسان همیشه دوست داشته‌ تا با اتفاقاتی که خارج از اراده و میل اوست تسلط داشته باشد.

به واقع باید نخستین جایگاه ایجاد این هنر عامه پسند را از زمان سفر ناصر الدین شاه قاجار به فرنگ در تاریخ کشورمان جستجو کرد که تئاتر جدید و مدرن اروپایی همچون بسیاری دیگر از مظاهر غربی در ایران با الگو و الهام گرفتگی از تئاتر های اوپرا ریشه دوانید. با این وجود در پی از بازگشت ناصر الدین شاه نخستین سالن این هنر در عمارت مسعودیه پایه گذاری و بعدها این هنر جایگاه خود را در زمان پهلوی دوم با عنوان ایجاد نخستین سالن اختصاصی هنر نمایشی که همان تئاتر شهر بوده به رسمیت شناخت.

با این وجود ساخت بنای مجموعه تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ توسط علی سردارافخمی یکی از شاگردان هوشنگ سیحون طراحی و اجرای آن در بازه پنج ساله تکمیل شد. مساحت بستر طرح این بنا سه هزار مترمربع و مساحت زیر بنای آن پنج هزار و ۶۰۰ مترمربع است و با توجه به پلان دایره‌ای شکل این بنا، قطر تقریبی بدنه آن ۳۴ متر و ارتفاع تئاتر شهر ۱۵ متر است.

بنای زیبای تئاتر مدرن شهر با الهام از برج طغرل با طرحی مدور و خیمه گونه که معماری تماشاخانه‌های ایرانی در ذهن تداعی می‌کند نیز با ترکیبی جالب از کاشی و آجر، رنگ و لعاب خاصی را به این محیط هنری و فرهنگی داده است. ترکیب کاشی‌کاری‌های آن به شکل انتزاعی است و استفاده از آجر برجسته که در دوره‌های مختلف تاریخی به ویژه معماری ایلخانیان و ستون‌های قرینه‌ای تخت جمشید ساخته می‌شد، از جمله ویژگی‌های اصلی این بنا محسوب می شود.

باید گفت که مهم‌ترین ویژگی این بنا همان پلان دایره‌ای شکل آن است که ترکیبی از معماری یونان و روم قدیم و بناهای مربوط به نمایش، نظیر پانتئون و کولوسئوم را به گونه ای خیره کننده تداعی می کند که با این وجود این بنای هنری را تنها سالن نمایش در کشور محسوب کرد.

از کافه بلدیه تا تئاتر شهر

باید این چنین به گذشته این ساختمان اشاره کرد که در محلی که پیش‌تر کافه شهرداری (کافه بلدیه) خوانده می‌شد این بنا احداث شده است. پیشتر نیز در این مکان و عصر روزهای پنج شنبه و جمعه، بازی‌سازان و نمایشگران، سیرک‌بازان و معرکه گیران جمع می‌شدند تا از هنر نمایی آن‌ها تهرانی‌ها اوقات فراغت خود را پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه‌های روزانه به دور باشند.

همچنین کاربری این محل پیش از انقلاب ابتدا زیر نظر رادیو و تلویزیون اداره می‌شد و سپس زیر نظارت اداره فرهنگ قرار گرفته و بعد از انقلاب نیز وزارت فرهنگ و ارشاد سرپرستی آن را کماکان برعهده دارد.

بنای مجموعه تئاتر شهر در حال حاضر با پنج تالار از جمله سالن اصلی (گنجایش ۵۷۹ نفر) دارای تمامی تجهیزات لازم، سالن‌چهارسو (گنجایش ۱۲۰ الی ۴۰۰ نفر مکان تغییر گنجایش را می‌دهد)، مرکز مطالعات قشقایی، سالن سایه، پلاتو اجرا و نیز دارای ۲ سالن دیگر به نام‌های تالار کوچک و تالار شماره ۲ است که طی چند سال اخیر به دلیل نیاز به تعمیر تعطیل شده و تاکنون اقدامی برای بازگشایی‌شان صورت نگرفته‌است. این تئاتر در هفتم بهمن ۱۳۵۱ با رونمایی از کار باغ آلبالو به صورت رسمی کار خود تاکنون ادامه داده است.

با این توصیف طرح فعلی تئاتر شهر شباهت ظاهری خیره‌کننده‌ای به ساختمان «تالار بکمن» در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا دارد که در ایجاد و استوار ساختن آن بی تاثیر نبوده است.

حذف دیوارهای حیاط در مدیریت اسبق شهرداری

از دیگر موضوعاتی که می توان به آن اشاره کرد، حذف دیوارهای حیاط تئاتر شهر است که حدود ۲ دهه پیش (دوره مدیریت غلامحسین کرباسچی) به صورت کامل تخریب شد.

این اقدام که به گفته اهل فن غیرکارشناسی بود، آن موقع‌ باعث شد تا نگرانی و دغدغه بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی به هویت و حریم این بنای میراثی را به همراه داشته باشد.

حال نبود حریم قانونی و رسیدگی کمتر به این بنا از یک سو به چالشی برای دوستداران هنر ششم تبدیل شده‌است و از بعد دیگر می توان هرروز شاهد بساط گسترده دستفروشان در اطراف این بنای تاریخی باشیم که این موضوع منظر نازیبایی را برای اهالی هنر تداعی می کند.

در این راستا برخی فعالان رسانه ای و میراثی اذعان دارند که برای رسیدن به آن جایگاه تاریخی که شایسته این محل است، می بایست که دستگاه‌های متولی مدیریت شهری به ویژه شورای اسلامی شهر، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی برنامه‌ای جامعی را ارائه دهند تا هویت این بنا مجدد احیا شود.

در بازدید میدانی ایرنا از این محل، یکی از ساکنان و کسبه قدیمی منطقه به پیشینه تاریخی این محل اشاره می کند و به خبرنگارمان می گوید: قبل از ساخت این مجموعه هنری، تئاتر شهر جزیی از پارک پهلوی سابق (نام گذشته آن) بود که عصرهای آخر هفته پاتوق برخی کافه داران و هنرمندان می‌شد.

این شخص ادامه می دهد: پس از آن در سال ۴۸ شاهد آغاز عملیات عمرانی و ساخت این مجموعه و بعدها در دهه ۸۰ و ۹۰ نیز مسجدی با رویکردی مدرن و الهام گرفته از آن ساخته شد.

یک هنرمند نیز به برخی معضلات همچون بساط دستفروشان، آتش روشن کردن معتادان در حریم بنا و ورودی مترو اشاره و اضافه می کند: این موارد به گونه خود نقض حقوق معنوی این اثر را در پی دارد.

مصطفی حمیدی یادآوری می کند: شبها نیز به علت تردد بیش از عموم نیاز است که روشنایی خاصی به فضای بیرونی و پارکی آن داده شود تا اینکه معتادان در گوشه و کنار مجموعه تردد نکنند تا بیش از پیش شاهد آسیب دیدن به بدنه بنا نباشیم.

یک هنرمند دیگر که خود را نیکان برادران نیا معرفی کرد از نبود نظارت شهرداری به بساط دستفروشان گلایه می کند و می افزاید: هیاهوی صوتی آنها بسیار بچشم می آید که سوای آن تردد مردم و اصحاب هنر را در ایام خاص و جشنواره ها غیر ممکن می کند.

ایجاد پاتوق گردشگری در تئاتر

یک کارشناس مرمت و گردشگری در این خصوص به موقعیت و قدمت خیابان ولیعصر اشاره کرد و گفت: در دوره پهلوی خیابان ولیعصر جاده اختصاصی محسوب می‌شد که از کاخ مرمر تا سعد آباد حدود ۱۲ کیلومتر را در برمی گرفته است.

مهدی وحیدی به بعد فرهنگی و علمی این مسیر گردشگری اشاره کرد و گفت: نزدیکی برخی دانشگاها از جمله امیر کبیر، دانشگاه تهران و دانشکده های هنر و برخی دیگر و نیز مسیر پیاده راه شهریار (تئاتر شهر تا سالن نمایشی رودکی) خاص بودن این مسیر را برای هنرمندان و دانشجویان تداعی می کند.

وی با اشاره به اینکه باید به این مجموعه تاریخی و نوستالژیک بیشتر توجه داشت اضافه کرد: اقداماتی در راستای احیای این بافت و جلوه دادن به تئاتر شهر برداشته شده ولی نیاز است که این اقدامات ادامه دار باشد.

این پژوهشگر و تهران شناس می گوید: یکی از دغدغه ها برای احیای این مجموعه حفظ و احیای حریم و حصار این مجموعه است که با رسیدن به فرم گذشته خود بعد فرهنگی و هویتی آن را از ناهمگونی ها پاکسازی کرد.

نظارت حریم تئاتر شهر توسط کارگروه تخصصی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران در این راستا به خبرنگار ایرنا می گوید: برای رسیدگی به این موضوع با همکاری مشترک وزارتخانه های میراث فرهنگی و فرهنگ و ارشاد اسلامی کارگروه تخصصی نظارت و سازماندهی این شرایط را بر عهده گرفته‌است.

پرهام جانفشان با بیان اینکه نظر این کارگروه در خصوص حفظ حریم و احداث دیواره در اطراف این بنا، مثبت‌ است، یادآوری کرد: دیوارهای نرده ای این اثر در زمان مدیریت کرباسچی تخریب شد.

وی یکی از دغدغه های مهم نهاد تحت مدیریت خود را حفظ و صیانت از آثار و ابنیه تاریخی استان برشمرد و گفت: بر این چارچوب یکی از مهمترین برنامه های وزارت میراث فرهنگی و شهرداری تهران تهیه نقشه و مستندات کافی از خیابان ولیعصر(عج) بوده است.

جانفشان اضافه کرد: این رویکرد باعث می شود که مسئولان بتوانند در نشست آتی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) بزرگترین خیابان خاورمیانه را به نام کشورمان ثبت کنند که پیش از این تنها بنای جهانی پایتخت در سال ۲۰۱۳ در اجلاس شورای ثبت جهانی کامبوج به فهرست میراث بین المللی افزوده شده بود.

به گزارش ایرنا، بنای مدرن تئاتر شهر واقع در چهارراه ولیعصر(عج) پایتخت سال ۸۴ در فهرست آثار تاریخی و میراثی کشور ثبت شد.

منبع:ایرنا