بازی‌های محلی و بومی؛ میراث معنوی کیش

یکی از عناصر ماندگار و کهن هر ملتی که ارتباط وثیق و ناگسستنی با ذائقه فرهنگی دارد، بازی‌ها و سرگرمی‌های بومی و محلی است که در بطن خود نمایانگر آیین و تاریخ گذشتگان است.

توجه به بازی‌های بومی و محلی به عنوان بخشی از تاریخ فراموش شده از گذشتگان یکی از مباحث مهم در حفظ فرهنگ یک جامعه است. بازی های بومی و محلی در زمره میراث معنوی یک جامعه تعریف می‌شوند که به تعاملات افراد و ارتباطات بیشتر آنها کمک شایانی می‌کنند. اما متاسفانه به مرور زمان و با توسعه جوامع دستخوش فراموشی شده اند. بنابراین برای زنده کردن تاریخ و حفظ فرهنگ اصیل یک جامعه احیای بازی های بومی و محلی ضرورتی انکارناپذیر دارد.

در حال حاضر در منطقه بومیان جزیره کیش، هنوز بافت قدیمی و فرهنگ گذشتگان به چشم می خورد. بر همین اساس بازی های بومی این منطقه را که با بازی های بومی دیگر نقاط کشور بسیار متفاوت است، مرور می‌کنیم.

در مناطق جنوبی بازی ها معمولاً به صورت دسته جمعی و با آواز همراه است. از جمله این بازی ها می توان به بازی «مکسی، گبه کود، حوش، غریفه، صبت، ملگاف، زبوت، دوامه، زبوت امسانگه، حسن دیچ،  الخاتم، ودول بانه بانه» اشاره کرد.

این بازی های گروهی از گذشته در میان مردم بومی جزیره کیش رایج بوده است. به عنوان مثال بازی مکسی یک بازی گروهی و پرتابی است. «مکسی» دراین بازی یک قطعه چوب ۱۰ تا ۱۵ سانتی متری با ۲ سانت ضخامت است. دو طرف مکسی را میتراشند و باریک می کنند. وسیله دیگر در کنار آن گب نام دارد که مکسی را پرتاب می کند و از شاخه نخل درست می شود. در این بازی چاله کوچکی ساخته می شود که به آن «کونه» می گویند. این بازی هنوز میان بچه های ۱۰ تا ۱۲ ساله انجام می شود و می گویند در گذشته مردان بزرگسال هم موقع بیکاری مکسی بازی می‌کردند. همچنین برخی ازاین بازی های بومی و گروهی با پرتاب توپ همراه است مانند بازی گبه گود که تقریبا شبیه بازی بیس بال است و اکنون در میان بزرگسالان و کودکان نیز رایج است.

از نکات جالب بازی های بومی کیش استفاده از ابزار های طبیعی ساحلی و دریایی است مانند بازی «حوش» -که از چهار عدد «غنم» که نوعی حلزون دریایی است- در بازی استفاده می شود. این بازی دو نفره و در میان بچه ها و نوجوانان ۱۷ ساله بسیار رایج بوده است.

ابزار برخی از بازی ها انواع صدف، ریگ، و تکه های چوب به عنوان مهره بوده است. بازی هایی مانند «صبت» که از بازی های مورد علاقه گروه های سنی مختلف است. دراین بین برخی بازی ها میان دختران و پسران مشترک است مانند بازیی «ملگاف» که این بازی شبیه همان یه قل دو قل رایج است و با ۵ سنگ رنگی انجام می شود. معمولاً در این بازی بچه ها قرار می گذارند تا بازی را تا امتیاز ۵۰ ادامه دهند.

این گونه بازی ها علاوه بر تقویت ارتباط بین افراد به افزایش ارتباط میان انسان و طبیعت نیز کمک می کند. بازی با صدف ها و مرجان ها و همچنین شن و سنگ و چوب درخت از جمله عناصری است که در میان بازی های کودکان بومی کیش رایج بوده است. در این بین بازی هایی وجود داشت که مساله تمرکز در آن از اهمیت بالایی برخوردار بود. مانند بازی «زبوت،دوامه و زبوت امسانگه» که تنها با یک فرفره ساختگی انجام می شود. این بازی ها بیشتر جنبه نمایش قدرت و مهارت داشته و کمتر با آن مسابقه می دادند و درافزایش هوش و استعداد کودکان و نوجوانان نقش بسیاری داشته‌اند.

قدمت صدساله بازی‌های بومی

در همین رابطه،‌ یک فعال حوزه گردشگری در خصوص بازی های سنتی و بومی کیش می‌گوید: برخی از این بازی ها از فرهنگ های مختلف مانند هندوستان به وجود آمده و قدمت صد ساله دارد. همچنین برخی از این بازی ها هنوز در میان مجلس بزرگان رایج  وبیشتر وسط میدان بزرگی برگزار می شود.

محمد جاسم پور به تعاون و همکاری در چنین بازی هایی اشاره می‌کند: متاسفانه این همکاری دیگر در میان کودکان و بزرگسالان دیده نمی شود. تنها بودن و بازی با تبلت و موبایل افراد را از یکدیگر دور کرده و آنها را به انزوا  کشانده است. بر همین اساس ما چند دوره بازی های بومی را برگزار کرده ایم که با استقبال خوبی هم همراه شد. هدف ما این بود تا فاصله بین نسل ها و افراد با یکدیگر را کم کنیم. همچنین سعی داشتیم کودکان در این بازی ها قانون مدار بودن و توانایی داشتن یک مدیریت صحیح را آموزش ببینند.

وی ادامه داد: بازی های گروهی جنوب معمولا یک سرگروه دارد که به آن «ابو» یا «پدر» می گویند. ابو فردی است که همه اعضای گروه آن را قبول دارند. حال در این بازی ها فردی که ابو خوانده می شود اصول راهنمایی کردن و کنترل خشم و هیجانات کاذب و همچنین قضاوت درست میان گروه ها را آموزش می‌بینند.این مهارت ها کمک می کنند افراد بتوانند تصمیمات دقیق تری برای آینده خود بگیرند. آنها در کنار هیجان بازی، اصول اخلاقی و تعامل در رقابت را آموزش خواهند دید.

با این اوصاف جزیره کیش با ظرفیت ها و تنوع جمعیتی که از آن برخوردار است علاوه بر این که می‌تواند پایگاهی فراگیر برای برگزاری و فعال سازی ورزش های بومی و محلی اقوام مختلف ایرانی در درون خود باشد، می‌تواند مرکزی برای برگزاری مسابقات مختلف استان های کشور به خصوص استان های جنوبی ایران به حساب آید.

منبع:ایرنا