مرور هنر چوب و منبت در حرم رضوی
یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: سازه‌های چوبی حرم مطهر، بسیار متنوع و عمدتا درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، صندوقچه‌ها، رحل‌ها، ضریح‌ها و منبرها را شامل شده و در حال حاضر در اماکن حرم مطهر، موزه‌ها و یا در خزانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
رجبعلی لباف خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: مسلما منبرها از جمله سازه‌های چوبی پر کاربرد در مجموعه حرم مطهر بوده و تعداد آن نیز احتمالا زیاد و متناسب با فضاهای مختلف و متنوع بوده اما با توجه به نوع کاربری، ساختار نسبتا یکسان داشته‌اند و در میان آن موارد استثنائی هم بوده که ویژگی خاص داشته و بیش از دیگران معروف و مشهور شده‌اند. از اینگونه منبرها دو عدد بیش از دیگران نام آور شده است.
«منبر صاحب الزمان» و «منبر خاتم‌کاری»
وی تصریح کرد: منبر صاحب‌الزمان سازه‌ای زیبا و شکوهمند است که فعلا در انتهای ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد در محفظه‌ای شیشه‌ای قرار دارد. این منبر که از چوب گردو و گلابی ساخته شده، دارای ۱۴ پله به نام ۱۴ معصوم است و ارتفاع آن تا آخرین پله یا «مسند» ۷.۵ متر است. منبر از بخش‌های مختلفی همچون پلکان، بدنه، درب‌های ورود به پلکان و تاج بلند برج مانند آراسته به تزئینات و مستقر بر فراز مسند تشکیل شده است.
او گفت: این منبر علاوه بر کاربری اعتقادی، یک پدیده هنری نیز محسوب می‌شود زیرا بدنه آن به زیباترین وجه ممکن با استفاده از منبت، مشبک و کتیبه زینت یافته است. این منبر در متون و سفرنامه‌ها تا دوره قاجار به «منبر صاحب شاه» معروف بوده و گویا از اوایل دوره پهلوی به «منبر صاحب‌الزمان» مشهور شده و دلیل این نام‌گذاری این باور بوده که امام زمان(عج) پس از ظهور بر آن جلوس خواهند کرد.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی افزود: در رابطه با قدمت منبر، نظریات گوناگونی ابراز شده است. برخی آن را به دوران تیموری و برخی به دوران صفوی یا دوران قاجار نسبت داده‌اند. اگرچه در کتیبه‌های منبر به تاریخ ساخت آن اشاره نشده اما ساختار و اشکالی که آن را زینت داده‌اند قابل مقایسه با سازه‌های چوبی وکاشی‌کاری‌های قرون هشت و نه هجری از جمله منبر مسجد نائین(۷۱۱ ه.ق) و منبر مسجد جامع گرگان(۸۵۸ ه.ق) و نقش گل‌های اطلسی ایوان ورودی مدرسه غیاثیه خرگرد (۸۴۸ ه.ق) و بدنه میل اخنگان مشهد (اواخر قرن هفتم ه.ق) است.
لباف خانیکی ادامه داد: علی‌رغم اینکه برخی نویسندگان معاصر، سازنده منبر را «محمد خراسانی» و تاریخ ساخت آن را سال ۱۳۴۳ هجری قمری نوشته‌اند، بر کتیبه جلو پله اول منبر نام سازنده آن «سلطان حسین ابن نجار کرمانی» حک شده است. گویا محمد خراسانی در سال ۱۳۴۳ هجری قمری منبر دیگری به نام «منبر عسکری» ساخته که بنا به نوشته «اعتماد السلطنه» آن نیز در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد قرار داشته و خطیب نماز جمعه بر فراز آن خطبه می‌خوانده که در حال حاضر وجود ندارد.
وی گفت: گویا گذر زمان منبر صاحب الزمان را آسیب‌پذیر کرده و در سال ۱۳۲۵ خورشیدی «استاد حیدر نیکنام گلپایگانی» آن را مرمت کرده است. منبر خاتم‌کاری یکی دیگر از دست‌ساخته‌های جواهرگونه حرم مطهر است که اکنون در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
او ادامه داد: از امتیازات این منبر، نقش‌های زیبا و ظریف خاتم بر بدنه و نمای پلکان و تکیه‌گاه است. نقش‌ها لوزی، ماکوئی، محرابی، هندسی و کتیبه هستند که نماهای بیرونی و داخلی منبر را آراسته‌اند. نوع خاتم «لایه دار» و مصالح تشکیل دهنده خاتم، نوارهای بسیار نازک استخوان و عاج، چوب عناب و فوفل، بقم، گلابی و مفتول‌های برنجی، مسی و نقره‌ای است. این منبر در شیراز ساخته شده و بر اساس رباعی که به خط زیبای نستعلیق در قابی بر ناحیه تکیه‌گاه نقش بسته، اهداکننده آن «هاشم بیک» و تاریخ ساخت آن به حروف ابجد ۱۳۰۱ هجری قمری است.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.