گیلکی؛ زبانی عجین شده با ترانه ها، شالیزارها و بازارهای محلی گیلان
به مناسبت روز جهانی «زبان مادری» وبینار «زبان مادری» با موضوع چند زبانگی و توسعه پایدار، تمایز بین زبان و گویش و خاستگاه زبان گیلکی و نحوه حضانت از آن برگزار شد.
ژاله حساس خواه در وبینار «زبان مادری» چند زبانگی را ضامن توسعه پایدار دانست و اظهار کرد: توسعه پایدار تعاریف مختلفی دارد، اما طبق تعریف سازمان ملل لازمه توسعه پایدار فراهم شدن امکان رشد برای همه افراد از طریق از بین رفتن فقر و گرسنگی و حفظ شان و کرامت، زندگی سرشار از پیشرفت به شرط هماهنگی با طبیعت، طرد نشدن عادلانه و صلح آمیز، همکاری جهانی برای حل مسائل جهان و حفاظت از منابع طبیعی سیاره زمین برای نسل آینده است.
وی ریشه کنی فقر، رفع گرسنگی، سلامت اجتماعی، آموزش کیفی، تساوی جنسیتی، آب سالم و تصفیه شده، انرژی پاک، کار آبرومندانه و رشد اقتصادی، صنعت، نوآوری و زیرساخت، نابرابری های کاهش یافته، جوامع و شهرهای پایدار، تولید و مصرف مسئولانه، اقدامات مربوط به آب و هوا، زندگی در زیر آب، زندگی در خشکی، صلح، عدالت و سازمان های قوی و همکاری های جهانی را از جمله اهداف هفده گانه توسعه پایدار دانست و افزود: همانگونه که تنوع زیستی برای تعادل زندگی اهمیت دارد، تنوع زبانی نیز برای تعادل فرهنگ ها مهم است.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان، زبان هر شخص را طرز نگاه خاص او به جهان دانست و تصریح کرد: زبان کیفیت یادگیری را بهبود می بخشد و ابزار قدرتمندی برای برقراری عدالت اجتماعی است.
حساس خواه، زبان مادری را موجب حفظ میراث فرهنگی و تاریخی و ایجاد همبستگی بین ملت ها دانست و گفت: جامعه شناسان معتقدند که زبان مادری با شیر مادر عجین شده و تنها در صورت مرگ انسان، زبان مادری با او از بین می رود.
وی تعلیم و تربیت به زبان مادری را حق همه انسان ها دانست و عنوان کرد: طبق تعریف سازمان ملل، فردی که نتواند زبان مادری خود را بخواند و بنویسد، بی سواد محسوب می شود لذا اسناد ملی و بین المللی بر آموزش و تکلم به زبان مادری تاکید دارند.
این مدرس دانشگاه، با بیان اینکه تکیه بر زبان مادری و تقویت آن راه موثری برای مقابله با تهاجم فرهنگ بیگانه است، خاطرنشان کرد: امروزه ملت ها دریافته اند که زبان ها نه تنها در توسعه پایدار، تنوع فرهنگی و گفت وگوی بین فرهنگی نقش دارند، بلکه به ایجاد یک جامعه دانایی محور و فراگیر با حفظ میراث فرهنگی و برابری اجتماعی کمک می کنند.
وی با تاکید بر لزوم تقویت چند زبانگی برای ورود به آموزش و جامعه، تصریح کرد: صد درصد هویت ما به زبان مادری وابسته است.
حساس خواه، با اشاره به شناخته شدن ۷۱۰۲ زبان زنده در دنیا، اضافه کرد: زبان های ایرانی به دو دسته شرقی و غربی و سه سطح قدیم، میانه و جدید تقسیم می شوند. زبان گیلکی نیز دارای سه گونه گیلکی، غیر گیلکی و غیر ایرانی است.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی گیلان، زبان های مادری را در معرض خطر انقراض دانست و تصریح کرد: ۴۳ درصد از کل زبان های شناسایی شده در جهان در معرض خطر هستند.
وی مسائل اقتصادی ناشی از مهاجرت، مولفه های سیاسی و اجتماعی، نگرش های استعماری و عدم حمایت نهادی را از جمله عوامل به خطر افتادن زبان ها دانست و گفت: زبان ها گنجینه ای از اطلاعات تاریخی و ادبی و فلسفی و هنری هستند و منبع خرد و دانش بشری محسوب می شوند لذا با از دست رفتن زبان، ادبیات، سنت و تاریخ شفاهی نیز از دست می رود.
اقلیم و جغرافیای گیلان زبان گیلکی را حفظ می کند
ناصر وحدتی، پژوهشگر زبان و موسیقی گیلکی نیز در این وبینار، گیلکی را زبانی فاخر دانست و گفت: عالی ترین عنصری که زبان گیلکی را حفظ می کند، اقلیم و جغرافیای گیلان است.
وی با بیان اینکه واژه های بسیار زیادی در زبان گیلکی جا خوش کرده اند، ادامه داد: گیلکی زبان قدرتمندی است و آنقدر وسعت دارد که می تواند واژه های جدید را بپذیرد و استوار و محکم به حیات خودش ادامه دهد.
این خواننده موسیقی فولکلور گیلان، با اشاره به وجود ۱۵ هزار شاعر گیلک زبان، خاطرنشان کرد: شعر و موسیقی فولکلور گیلان را انسان هایی خلق کرده اند که سواد خواندن و نوشتن نداشتند، اما از درک شعری و ترانه سرایی برخوردار بودند لذا در همین راستا زبان شناسان و واژه نویسان واژگان گیلان را مکتوب و آرشیو کردند.
وحدتی، با تاکید بر لزوم حضانت از زبان گیلکی، تصریح کرد: با نهایی شدن سرخط گیلکی مبنایی برای بیشتر به رسمیت شناختن زبان گیلکی ایجاد می شود.
این پژوهشگر زبان و موسیقی گیلکی، نقش شبکه باران را در حضانت از زبان گیلکی بسیار مهم دانست و یادآور شد: سریال ها، برنامه ها و اخبار گیلکی بسیار حائر اهمیت است.
وی تمدن دیلمان را نخستین خاستگاه زبان گیلکی دانست و اضافه کرد: انسان دیلمانی پایه اولین واژه های زبان گیلکی را گذاشته است لذا گیلکی زبانی نیست که با زبان فارسی معیار جایگاه خودش را از دست دهد.
وحدتی تاکید کرد: روستاها و شالیزارهای گیلان با زبان شیرین گیلکی عجین شده و شاعران و خوانندگان موسیقی فولکلور و بازارهای محلی حیرت انگیز گیلان این زبان را حفظ خواهند کرد.
تمام زبان شناسان دنیا گیلکی را زبان می دانند
منصور شعبانی، دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه گیلان نیز، به بیان تمایز بین زبان و گویش پرداخت و عنوان کرد: تمایز زبان و گویش یکی از موضوعات چالش برانگیز حوزه جامعه شناسی زبان است که نه تنها توجه متخصصی زبان شناسی را جلب کرده، بلکه در محافل غیر تخصصی نیز مطرح است.
وی اولین و مهمترین معیار زبانی جهت تشخیص تمایز زبان و گویش را در فهم متقابل دانست و افزود: اگر دو گویشور با دو گونه مختلف با هم سخن بگویند و نفهمند، آن دو گونه دو زبان مجزا هستند، اما اگر بفهمند، آن دو گونه گویش های مختلف از یک زبان تلقی می شوند.
این زبان شناس، با اشاره به فهم یکسویه زبان، تصریح کرد: زبان ها دستور زبان، فرهنگ لغت و قواعد نگارشی دارند، اما گویش ها اساسا فاقد دستور زبان هستند؛ این در حالی است که گیلکی دارای دستور زبان و فرهنگ لغت و قواعد نگارشی است و لذا زبان محسوب می شود.
شعبانی، با بیان اینکه زبان ها دارای نُرم و گویش ها فاقد نُرم هستند، گفت: زبان ها دارای اعتبار اجتماعی هستند، اما گیلکی در محافل رسمی کاربرد ندارد و زبان اول محسوب نمی شود. متاسفانه گیلکی در بین گویشوران خودش نیز از اعتبار اجتماعی کمرنگی برخوردار است.
وی با اشاره به اهمیت تعداد واژگان و تعداد گویشوران در شناسایی زبان و گویش، خاطرنشان کرد: زبان ها گویشوران بالایی دارند. همچنین گونه های یک زبان دارای نظام نوشتاری یکسان هستند و گونه هایی که نظام های نوشتاری متفاوت دارند، زبان های متفاوت هستند.
دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه گیلان، با بیان اینکه در معیارهای غیر زبانی به کارکردهای زبان در جامعه توجه داریم؛ نه ویژگی های زبانی، یادآور شد: گیلکی ریشه متفاوتی از زبان فارسی ندارد و لذا باید گیلکی را گویش بدانیم. در واقع گیلکی به لحاظ معیارهای زبانی، زبان محسوب می شود، اما به لحاظ معیارهای غیر زبانی، گویش است.
وی با بیان اینکه زبان گیلکی به گونه های رشتی، غرب گیلانی، رودسری، لاهیجانی، لنگرودی و اشکورات تقسیم می شود، عنوان کرد: تمام زبان شناسان دنیا گیلکی را زبان می دانند.