ايران به عنوان چهارمين کشور بزرگ آسيا و هفدهمين کشور بزرگ دنيا، سابقه طولانی در طب سنتی دارد به طوری که بسیاری از درمان‌های گیاهی سنتی هنوز هم بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره ما ایرانیان است.
تاریخچه گردشگری سلامت با طب بوعلی سینا اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد. این دانشمند بزرگ ایرانی با دسته‌بندی منابع مختلف سلامت به سه دسته آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آب‌های گرم، نحوه استفاده و مزایای هر دسته را مورد بررسی قرار داد، بعدها با پیشرفت پزشکی و در دسترس بودن تجهیزات پیشرفته پزشکی در ایران فرصت‌های جدیدی برای صنعت گردشگری و به ویژه گردشگری سلامت ایجاد شد.
ورود سالیانه ۶۰۰هزار گردشگر سلامت به کشور
ایران سرزمینی مملو از چشمه‌های آب گرم، گل‌های آتشفشانی و چشمه‌های معدنی است که با ساخته شدن استراحتگاه‌های پزشکی در مجاورت آنها در نقاط مختلف کشور، موجب رونق این صنعت و سفر عده زیادی از گردشگران سلامت به منظور بهره‌مندی از خواص درمانی آنها شده است، به علاوه گردشگری سلامت به دليل ظرفيت بالای آن در ايجاد درآمدهای ارزی و اشتغالزايی از طريق صادرات خدمات درمانی و سلامت و کمک به کشور برای تعامل سازنده با منطقه و جهان از اهميت بالايی برخوردار است.
سالانه حدود ۶۰۰ هزار گردشگر سلامت برای درمان به استان‌های مختلف ایران از جمله تهران، خراسان رضوی، فارس، گیلان، اردبیل و ایلام، مازندران و یزد و… سفر می‌کنند که لازم است برای تدارک و پشتیبانی موثر از آنها برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی مناسبی انجام شود.
از محاسن گردشگری سلامت در ایران این است که جدای از بهره‌گیری از امکانات پزشکی و پیگیری مراحل درمان، گردشگران می‌توانند با حضور در کشورمان از جاذبه‌ها و مکان‌های طبیعی بی‌نظیر و متنوع گردشگری بازدید کرده و اوقات خوشی را در مقاصد گردشگری سپری کنند.
برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات گردشگری به توریست سلامت
طبق اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یک توریست پزشکی در هر سفر بین ۳۰۰۰ تا ۷۰۰۰ دلار هزینه می‌کند و چنانچه ظرفیت‌های بالقوه گردشگری به بالفعل تبدیل شود درآمد کشور از محل جذب گردشگران سلامت می‌تواند به میلیاردها دلار برسد. از طرفی درآمدزایی خدمات گردشگری سلامت فقط به خدمات پزشکی محدود نمی‌شود زیرا این افراد خدمات غیر درمانی و گردشگری هم دریافت می‌کنند و اغلب یک یا چند نفر همراه هم دارند، بنابراین درآمد صنعت گردشگری سلامت در ایران باید با احتساب همه این موارد چشمگیر و قابل اعتنا باشد.
گردشگران سلامت بیشتر از کشورهای عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین، ترکیه، پاکستان، عمان، بعضی از کشورهای آسیای مرکزی و همچنین کشورهای استقلال یافته شوروی سابق و حتی آفریقا و اروپا برای درمان‌های متنوعی به کشور ما سفر می‌کنند که درمان و جراحی چشم به‌ويژه عمل ليزيک، جراحی قلب باز، جراحی کاهش وزن، جراحی پلاستیک، جراحی ستون فقرات و پیوند اعضا، ترميم ضايعات نخاعی، درمان ناباروری، جراحی‌های زیبایی به‌خصوص عمل بینی، کاشت مو، زنان و زایمان، ارتوپدی، قلب و عروق، دندانپزشکی و کاشت دندان، توان‌بخشی، پيوند مغز استخوان، پيوند کبد، دياليز، بیماری‌های مرتبط با سرطان، جراحی جايگزينی مفاصل (زانو و غيره)، سلول‌های بنيادی، لاغری و تناسب اندام، آب درمانی و تالاسوتراپی و مواردی از این قبیل از مهمترین آنها به شمار می‌آید.
در حالی که طبق اظهارات مقام‌های وزارت بهداشت، ظرفیت درآمد ارزی بالقوه برای جذب بیمار خارجی در کشور بیش از پنج برابر وضعیت فعلی است و با برنامه‌ریزی منسجم و هماهنگ می‌توان سالانه ۲ تا ۲.۵ میلیون گردشگر سلامت را در کشور میزبانی کرد اما هنوز به طور کامل از این ظرفیت استفاده نمی‌شود.
گردشگری سلامت استان خراسان رضوی
بر اساس آمارها، استان خراسان رضوی تا قبل از شیوع ویروس کووید ۱۹، سالانه بیش از سی میلیون نفر زائر و گردشگر داخلی و حدود سه و نیم میلیون گردشگر خارجی، میزبانی می‌کرد و به عنوان قطب اول کشور در حوزه گردشگری به حساب می‌آمد. با این حال امروزه استان خراسان رضوی با برخورداری از زیرساخت‌ها و امکانات گردشگری و با مجموع ۲۳۲۶ تاسیسات گردشگری و مجموع ۱۱۸۳۵۷ تخت در استان شامل ۲۴۲ هتل و متل، ۳۰۶ هتل آپارتمان، ۳۸۵ مهمانپذير، ۱۱۷ اقامتگاه بوم‌گردی و سنتی، ۶۸۳ خانه مسافر، ۱۰ سفره‌خانه سنتی، ۶۹ مجتمع بین‌راهی، ۶۵ مجتمع پذیرایی، ۲ مرکز تفریحی و سرگرمی و محوطه گردشگری، ۴۳۳ دفتر و شرکت مسافرتی و گردشگری و ۴۱۵ راهنمای تور دارای کارت و با تجربه و سیستم حمل و نقل مناسب اعم از جاده‌ها، راه‌آهن، فرودگاه بین المللی و…، مراکز پیشرفته درمانی و تنوع ارائه خدمات تخصصی پزشکی، بیمارستان‌های دارای مجوز IPD، برخورداری از پزشکان و متخصصان ورزیده و مجرب، تعرفه‌های خدمات درمانی بسیار پایین، جاذبه‌های گردشگری، طبیعی و تاریخی بسیار زیاد، وضعیت مناسبی برای جذب گردشگران سلامت دارد.
۱۲ بیمارستان در خراسان رضوی شامل بیمارستان‌های رضوی، جواد الائمه، بنت‌الهدی، سینا، مهر، طالقانی، پاستور، اكبر، امام رضا، قائم، آریا و امام زمان و ۴ مرکز جراحی دارای مجوز پذیرش گردشگر سلامت یا دپارتمان پذيرش بيماران بين‌الملل (IPD) هستند و چهار بیمارستان و چهار مرکز جراحی محدود دیگر نیز در حال گذراندن مراحل نهایی برای اخذ مجوز مربوطه هستند.
همچنین بیش از ۱۰۰۰ پزشک و افزون بر ۲۰ کلینیک پوست و مو و ۴۴ شرکت گردشگری سلامت و… در استان خراسان رضوی در حال فعالیت هستند و گردشگران سلامت از ۵۶ ملیت مختلف خصوصا از کشورهای عراق، افغانستان، بحرین، ترکمنستان، کویت، پاکستان، عربستان، عمان، تاجیکستان، قطر، آذربایجان به مشهد سفر می‌کنند، بیشترین میزان گردشگران ورودی به شهر مشهد از کشورهای عراق، آذربایجان، افغانستان و پاکستان هستند که بیش از ۸۵ تا ۹۰ درصد بیماران را اتباع عراقی و افغانستانی تشکیل می‌دهند، با توجه به این آمار و ارقام باید از این ظرفیت گسترده برای توسعه گردشگری سلامت در استان خراسان رضوی بهره برد.
اکثر در خواست‌ها و مراجعه گردشگران سلامت در استان برای استفاده از خدمات متنوع و متعدد درمانی شامل جراحی قلب باز، جراحی عروق، جراحی عمومی، ارتوپدی، خدمات پوست، مو و زیبایی، خدمات دندانپزشکی، زنان و نازایی و … است و تعداد گردشگران سلامت که در سال ۱۳۹۸ برای دریافت خدمات تشخیصی و درمانی سرپایی در مطب‌ها و سایر مراکز درمانی مشهد مراجعه کرده‌اند، حدود ۱۵۰ الی ۲۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. افزون بر این، ۲۲ هزار گردشگر سلامت نیز در مراکز بیمارستانی و مراکز جراحی محدود زیرپوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد بستری شده‌اند.
اجرای اقدامات موثر برای ساماندهی گردشگری سلامت خراسان رضوی
در سال‌های اخیر اقدامات متعدد و موثری برای سامان‌بخشی وضعیت گردشگری سلامت در استان خراسان رضوی انجام شده که از جمله می‌توان به تشکیل کارگروه گردشگری سلامت در استان با حضور تمام فعالان بخش‌های دولتی و خصوصی اشاره کرد، این کار گروه که تاکنون جلسات متعددی برگزار کرده توانسته است نقش مهمی در رفع مسائل و مشکلات حوزه گردشگری سلامت داشته باشد.
از اقدامات مهم در حوزه گردشگری سلامت، صدور مجوز تاسیس انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت استان خراسان رضوی در سال ۱۳۹۸ به عنوان اولین انجمن حرفه‌ای کشور، از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی است.
این انجمن یک تشکل غیرانتفاعی، غیر سیاسی و دارای شخصیت حقوقی با استقلال مالی است که به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی ذی‌نفعان گردشگری سلامت، همکاری و همیاری با دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌ها و مجموعه‌های دولتی و فعالان بخش خصوصی ذی‌ربط برای پیشبرد اهداف گردشگری سلامت و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاء تأسیس شده است، در مدت کوتاهی که از شروع فعالیت این انجمن می‌گذرد توانسته با هماهنگی‌های به وجود آمده با معاونت هماهنگی مدیریت امور زائران استانداری و ادارات کل استانی از جمله میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، نمایندگی وزارت امور خارجه و دستگاه‌های امنیتی، انتظامی و قضایی استان اقداماتی برای سامان‌بخشی و تمشیت امور گردشگری سلامت استان به انجام رساند.
ساماندهی و آموزش واسطه‌ها
از آن جایی که فعالیت حدود ۳۰۰۰ نفر از واسطه‌های غیر مجازی که بعضا با مداخلات پزشکی و دریافت پورسانت ۳۰ تا ۴۰ درصدی، یکی از آسیب‌های جدی گردشگری سلامت به شمار می‌آید، برنامه‌ریزی برای آموزش و ساماندهی آنها در اولویت قرار گرفت.
با حمایت معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی، با محوریت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان و همکاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد، برای نخستین بار در کشور ابتدا سامانه‌ای برای ثبت نام این افراد طراحی و با فراخوان عمومی از آنها ثبت‌نام به عمل آمد و کلاس‌های آموزشی مربوطه هم در محل موزه بزرگ خراسان و سالن اجتماعات پارک کوهسنگی شروع شد، حدود ۱۲۰۰ نفر از این افراد در کلاس‌های توجیهی شرکت کردند این روند متاسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا متوقف شد و البته برنامه‌ریزی لازم انجام شده است تا به محض رفع محدویت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، این کلاس‌ها ادامه پیدا کند.
طرح آموزش کارکنان مراکز درمانی و شرکت‌های گردشگری سلامت و راهنمایان زائر باجه‌های شهرداری مشهد نیز از دیگر برنامه‌های آموزشی در این حوزه است. هدف از اجرای این طرح، ساماندهی واسطه‌ها، مترجمان و راهنمایان گردشگری، آموزش موارد مهم و کاربردی به آنان و جلوگیری از فعالیت افراد غیر مجاز به استناد ماده هفت قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی و سایر قوانین و مقررات گردشگری است.
از دیگر اقدامات مهم این حوزه می‌توان به ایجاد سایت جامع اطلاع‌رسانی به منظور آشناسازی گردشگران با ظرفیت‌های پزشکی و درمانی و پیرا‌پزشکی کشور و ارایه خدمات گردشگری سلامت در ایران به زبان‌های مختلف دنیا اشاره کرد، یکی از بخش‌های مهم این سامانه جامع، مدیریت ورود و خروج گردشگران سلامت خارجی است که در سایت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان خراسان رضوی به آدرس www.razavichto.ir و سایت انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت استان خراسان رضوی به نشانی www.khhta.com بارگذاری شده است.
این سامانه با هدف مدیریت امنیت تبادل اطلاعات بر روی سرورهای امن وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و انتقال تبادلِ اسناد و مدارک بین نمایندگان خارجی و داخلی شرکت‌های گردشگری سلامت و مراکز درمانی دارای مجوز پذیرش گردشگر خارجی نیز بخشی از این اقدامات برای شفاف‌سازی و دیجیتالی کردن فعالیت‌های دست‌اندرکاران این حوزه است.
تمام مراحل ثبت‌نام و دریافت مدارک پزشکی و هویتی افراد و همچنین اطلاعات تمام شرکت‌های گردشگری سلامت ایرانی مستقر در استان و طرف‌های خارجی این شرکت‌ها در کشورهای مبدا در سامانه ثبت می‌شود و فرآیند ورود گردشگران خارجی سلامت از زمان ورود و خروج، اقدامات درمانی انجام شده در هر مرحله، طول دوره درمان و…در آن ثبت می‌شود و همچنین از مزیت‌های دیگر سامانه، امکان نظارت و دریافت گزارش‌های دقیق فعالیت بخش خصوصی در زمینه گردشگری سلامت است، در صورتی که این سامانه به طور کامل عملیاتی شود، می‌تواند طرح مبدأ به مبدأ را در حوزه گردشگری سلامت پیاده و فرآیندهایی برای آن تعریف کند به طوری که تمام اقدامات گردشگر از زمان ورود و درمان تا لحظه خروج از کشور را پیگیری و رصد کند.
تبلیغات و بازاریابی، ساماندهی تعرفه‌ها، تدوین و تکمیل پروتکل‌های بهداشتی زائران و گردشگران خارجی سلامت در استان از دیگر اقداماتی است که مورد توجه جدی قرار گرفته است از آنجایی که با توجه به شرایط کرونا ضرورت داشت تا اطمینان حاصل شود، گردشگران سلامتی که وارد کشور می‌شوند ناقل بیماری کرونا نباشند و از طرفی به بیماران نیز باید اطمینان داده می‌شد که در فضایی سالم و ایمن می‌توانند پیگیر امور مربوط به درمان خود باشند، پروتکل‌های بهداشتی ویژه ورود گردشگران خارجی سلامت در استان تهیه و برای تصویب نهایی در کشور به تهران ارسال شده است.
منبع:میراث آریا
