مسجد جامع «کوردوبا»؛ نمادی از تلفیق هنر اسلامی و مسیحی

باید گفت که فعالیت مساجد در اروپا با توجه به اینکه بخش‌های مختلف این قاره طی دوره‌هایی تحت کنترل مسلمانان بوده است، قدمتی بسیار طولانی دارد؛ برای مثال حضور عثمانی‌ها در منطقه بالکان، مورها در اسپانیا و تاتارها در کشورهای بالتیک باعث بر جای ماندن میراث غنی اسلامی در اروپا شدند که مساجد بخشی از این میراث غنی هستند.

مسجد «کوردوبا» یکی از منحصر به‌فردترین دستاوردها وشاهکارهای قرن‌ها حضور مسلمانان در سرزمین آندلس،اسپانیا بوده که در شهر کوردوبا واقع شده است. این مسجد بی‌شک یکی از مهمترین بناهای اسلامی در سراسر جهان و اروپاست.

شهر کوردوبا در جنوب اسپانیا و در منطقه اندلس قدیمی قرار دارد و یکی از مهمترین مراکز حکومتی مسلمان فاتح اروپا بود که از طریق آن بخش‌های شمالی اروپا و آفریقا را تحت تسلط خود داشتند. ناحیه کوردوبا یکی از اسرارآمیزترین بخش‌های اسپانیا است که وجود داستان‌های عجیب در مورد آن بازدید از مسجدش را با هیجان همراه خواهد کرد.

گفته می‌شود که بنای مسجد کوردوبا در ابتدا مربوط به کلیسا بوده و پس از فتح اسپانیا توسط تمدن‌های اسلامی به مسجد تبدیل شده است و چون در دوره‌های مختلفی این چرخه اسلام و مسیحیت چند باری در اسپانیا تغییر کرده این بنا در حال حاضر به مسجد کلیسای کوردوبا شناخته می‌شود. همین دو کاربری بودن بنای کوردوبا به نمادی از تلفیق هنر اسلامی و مسیحی تبدیل شده که در هنگام بازدید چشم‌ها را خیره می‌کند.

این مسجد اما در قرن هشتم که اسلام در اسپانیا گسترش پیدا کرده بود به یکی از ۳۰۰ مسجد اروپایی تبدیل شد که برای رقابت با قسطنطنیه و دمشق بنا شده بود و به عنوان یکی از مهمترین بناهای معماری اسلامی که از زمان مورورها باقی‌ مانده بود در سال ۱۹۸۴ میلادی همراه با بخشی از شهر کوردوبا در لیست  میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

برخی معتقدند که تغییرات مذهبی شهر کوردوبا که در طول تاریخ رخ داده به خوبی در بنای باشکوه مسجد جامع این شهر به نمایش درآمده است و بنای ایم مسجد کلیسا یکی از بهترین نمونه‌های معماری مغربی است.

البته در خصوص محل قرارگیری این این مسجد نیز گفته شده که در ابتدا محل مسجد منزلگاه یک معبد رومی بوده که بعد از مدت‌ها به کلیسای «ویزیگوت» تبدیل شده است. سپس در سال ۷۱۱ میلادی زمانی که مسلمان‌ها به سرزمین آندلس ورود کردند، کلیسای ویزیگوت به دو بخش یکی برای عبادت مسیحیان و دیگری برای عبادت مسلمانان تقسیم شد. با این حال گفته می‌شود که «امیر عبدالرحمان» در سال ۷۸۴ دستور تخریب بخش کلیسا را صادر و شروع به ساخت مسجدی بزرگ کرد. ساخت بنای این مسجد چیزی بیش از دو قرن به طول انجامید و سرانجام در سال ۹۸۷ میلادی ساختمان مسجد پس از اتمام به بزرگترین مسجد در تمام قلمرو اسلام تبدیل شد.

در خصوص نام این مسجد کلیسا همچنین می‌توان گفت که مردم و علاقه‌مندان علاوه بر «کوردوبا» با نام «طرقبه» که یک نام عربی است برای نام‌گذاری این مسجد استفاده می‌کنند، البته نام این مسجد کلیسا در اسناد تاریخی به جای مانده از گذشته به نام «مسجد جامع حضرت» نیز به ثبت رسیده است.

همانطور که گفته شد این مسجد یکی از مهمترین نمونه‌های معماری اسلامی در غرب است و سبک‌هایی از معماری اموی و اسپانیایی در آن به کار رفته است؛ برای مثال سبک‌های گوتیک، رنسانس و باروک از مهمترین سبک‌های معماری غربی هستند که در نمای بیرونی و داخلی این مسجد کلیسا به چشم می‌خوردند و چشمان مخاطب خود را خیره می‌کنند.

مسجد کوردوبا که در ۴ مرحله مختلف در بیش از ۲۰۰ سال ساخته شد از قسمت‌های متفاوتی مانند تالاری پر از ستون، حیاطی با یک حوض در وسط، باغ پرتقال، محوطه‌ای سرپوشیده در اطراف حیاط و مناره تشکیل شده است.

این مسجد مناره‌هایی به ارتفاع ۲۰ متر دارد که با سنگ‌های مرمر پوشیده شده‌اند و روی آن‌ها با طراحی‌های اسلامی منقش شده است، کوردوبا همچنین علاوه بر مناره‌های گفته شده میزبان مناره‌ دیگری به ارتفاع ۹۳ متر بوده که در بخش جنوبی مسجد واقع شده و در آن از ۱۹ در مسی استفاده شده است.

بنای کوردوبا چیزی حدود ۱۸۰ متر طول و ۱۳۰ متر عرض دارد و تنها کمی از کلیسای سنت‌پیر در رم کوچکتر است؛ این ساختمان تاریخی اما بیشتر با طاق‌های بزرگی شناخته می‌شود که به طاق‌های «کلیسای جامع آخن» در آلمان شبیه هستند. نکته قابل توجه در خصوص ساختمان این مسجد تعداد ستون‌های مرمر و سنگ عقیق سلیمانی آن‌ است که به ۸۵۶ مورد می‌رسد و گفته شده که آن‌ها را از بقایای معبد رومی سابق این مکان و سایر ساختمان‌های ویران شده‌ رومی به کار گرفته‌اند و با نور هزاران چراغ روغنی کوچک در شب روشن می‌شوند.

یکی دیگر از قسمت‌های مهم این مسجد کلیسا طاق نعل اسبی آن است که با قطعات طلا و خطاطی‌های گوناگون تزئین شده و ترکیب درخشانی از رنگ‌های طلایی، آبی تیره، زرد و قهوه‌ای مایل به قرمز را به وجود می‌آورد.

همچنین در قسمت محراب مسجد گنبد هشت‌ضلعی زیبایی وجود دارد که با ستون‌ها و موزاییک‌های سبک بیزانس احاطه شده و نوشته‌هایی به زبان عربی را در برمی‌گیرد. در مرکز این مسجد نیز همانطور که گفته شده بود «کلیسای رنسانس» ساخته شد که به قرن ۱۶ میلادی تعلق دارد و محراب بلند، سقف گوتیک، منبر باروک، دیوارهای رنسانس و طاق‌های اسلامی را شامل می‌شود که ترکیب این سبک‌های معماری مختلف در کنار یکدیگر، فضایی منحصر به‌فردی را به وجود آورده است.

منبع:ایسنا