آفریده‌های بشری، یادگاری از دیار کویرنشینان در کرمان
استان کرمان در جنوب شرقی ایران واقع شده و یکی از پهناورترین استان‌های به‌شمار می‌رود؛ اقتصاد این استان بیشتر بر چهار عامل کشاورزی، دامپروری، صنایع دستی و به خصوص هنر بافندگی و معادن استوار شده است. در ده‌های اخیر طی کاوش‌های متعدد معدن‌شناسی و با کشف معادن آهن، مس، کروم، ذغال‌سنگ و غیره امکانات تازه‌ای برای توسعه اقتصادی این استان پدید آمد و همین عامل موجب توجه کمتر به صنایع‌دستی و گردشگری شد. در حال حاضر مساله کم آبی در این استان، رونق کشاورزی و دامپروری را تحت شعاع قرار داده که در این زمان نقش صنایع‌دستی در اشتغال پایدار غیر قابل انکار است. امروزه صنایع‌دستی در استان کرمان از لحاظ تامین درآمد مالی برای خانواده‌ها متفاوت است؛ در شهرستان‌های استان در اغلب رشته‌ها به خصوص رودوزی‌های سنتی که مختص زنان و دختران خانواده‌ها بوده نقش کمکی داشته و در برخی رشته‌ها که بیشتر مردان به آن‌ها اشتغال دارند، نقش بسیار اساسی دارد.
رودوزی‌های سنتی، گروهی از صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی هستند که با دوختن نقوش و تصاویر سنتی و یا متصل کردن اشیایی روی پارچه‌های ساده یا نقش‌دار تهیه می‌شود؛ امروزه مهمترین رشته‌های فعال این گروه در استان کرمان شامل: پته‌دوزی (سلسله‌دوزی/ قطه‌دوزی)، سوزن‌دوزی بلوچ، خوس‌دوزی، پریواردوزی، چهل‌تیکه‌دوزی، گلابتون‌دوزی و قلابدوزی است.
پته‌دوزی که یکی از رشته‌های مذکور به شمار می‌رود در گروه رودوزی‌های سنتی قرار دارد (واژه پَته، برگرفته از ریشه پَت (pat)، به معنای پشم و کُرک است).
همان‌گونه پیشتر اشاره شد، هنر ارزشمند و بی‌نظیر پته‌دوزی مختص زنان و دختران باذوق و هنرمند استان کرمان است. سابقه و منشا این هنر، محقق نیست؛ هرکسی پیدایش آن را به افسانه‌گونه‌ای مربوط می‌سازد؛ ولی بر اساس مستندات یکی از قدیمی‌ترین پته‌دوزی موجود، روپوش مقبره شاه‌نعمت‌اللّه ولی (۱۲۸۵ هجری قمری) در ماهان است که هم‌اکنون در موزه همان مقبره نگهداری می‌شود و در نوع خود، یکی از زیباترین پته‌هاست.
مواد اولیه و ابزار این هنر ارزشمند، پارچه پشمی عریض، الیاف پشمی، ریس، سوزن و قیچی است. عریض، پارچه‌ایست پشمی که در گذشته به کمک ماشین‌های دستی و ابتدایی به نام دوپاباف و چهارپاباف تهیه می‌شده است؛ ولی امروزه عریض ماشینی، جانشین عریض دستباف شده است.
پته‌دوزی نیاز به ابزار خاصی ندارد و تنها با استفاده از یک سوزن و انگشتانه انجام می‌گیرد. پته، سوزن مخصوصی دارد که کمتر از انواع دیگرسوزن به انگشتان آسیب می‌رساند؛ پته‌دوزی، خاص استان کرمان بوده و در شهرهای کرمان، سیرجان، جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رفسنجان، زرند، راور، بردسیر و… و روستاهای توابع کرمان رایج است. پته برای دوختن روتختی، لباس، بقچه، کوسن، پرده، رومیزی، سوزنی، پشتی، متکا، سجاده، جلد قرآن، بقچه، کیف، کفش و… کاربرد دارد.
پته‌دوزی شامل طراحی، گرته‌زنی و مراحل دوخت است که خود دوخت نیز شامل ساق‌دوزی، خط‌دوزی و سوزن‌دوزی خطوط اصلی طرح پته و متن‌دوزی یا آبدوزی نقوش و متن می‌شود. مرحله آخر، یکی از مهمترین مراحل پته‌دوزی، برگ‌دوزی است. به اصطلاح سایه‌زدن با نخ، پیرامون گل و نقش است (آن را پتک‌دوزی هم نامیده‌اند) و پس از اتمام دوخت پته، آن را شسته و صاف می‌کنند.
در سالهای اخیر، تغییرات زیادی در روند تولید پته انجام گرفته که منجر به درآمدزایی زیادی برای واسطه‌ها شده است و خود پته‌دوزها سودکمتری نصیب‌شان می‌شود.
امید است در آینده این روند تغییر کند. درگذشته، اغلب مراحل مذکور توسط خود پته‌دوز یا خانواده او انجام می‌گرفت یا به عبارت بهتر، بخش طراحی به یک طراح سنتی سفارش داده می‌شد؛ اما در سالهای گذشته، مواد اولیه پته، توسط تولیدکنندگان واسطه بین کارخانه‌ها و پته‌دوزان در فروشگاه‌ها تهیه می‌شود و عریض‌های رنگی در طرح‌های مختلف چاپی بریده شده و در انواع نخ‌های رنگی بیشتر رنگ‌های عنابی، لاکی، مشکی، سبز، زرد، نارنجی، آبی، سورمه‌ای و… به پته‌دوزان فروخته می‌شود.
پته‌دوزها بعد از تهیه ملزومات درکارگاه‌های تولید پته که در این استان به صورت خانگی است به تولید پته می‌پردازند. بعد از دوخت و تکمیل پارچه عریض، پته را یا برای خود نگه داشته یا به اطرافیان می‌فروشند یا اغلب محصول دوخته شده را به واسطه‌ها به قیمت غیرعرف بازار می‌فروشند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت سیاست‌گذاری و بهره‌وری از این نوع دست‌دوز ارزشمند و سنتی در دست افراد محدودی است؛ امید است در آینده‌ای نزدیک، شاهد مستندات مکتوب و مصور بیشتری از این رشته بی‌نظیر، همچنین راه‌اندازی موزه پته و تغییر روند تولید آن و افزایش جنبه هنری و سنتی به همراه کیفیت بیش از پیش این رودوزی سنتی در استان کرمان باشیم.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.