توسعه گردشگری معنوی مشهد در گرو چه اقداماتی است؟

سعید خدیوی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص توسعه گردشگری معنوی در مشهد و الزامات آن، اظهار کرد: به نظر می‌رسد که معنویت، مفهوم گسترده‌ای را در بر می‌گیرد، به طوری که شاید بتوان عمیق‌ترین ادبیات عرفانی را در ادبیات تشیع یافت، بنابراین پتانسیل ایجاد ظرفیت بالای گردشگری در شهر مشهد وجود دارد؛ به این ترتیب توجه به این ادبیات و در نظر داشتن مباحث معنوی، قاعدتاً یکی از الزامات این حوزه خواهد بود.

وی افزود: از گذشته نیز اساتید و بزرگان حوزه عرفان و فلسفه در مشهد حضور داشته‌اند که باید به آن‌ها بها داده شود و مشهد به عنوان شهری که نخبگان بزرگی در زمینه عرفان و معنویت پرورش داده است، معرفی شود؛ این بخش از توسعه گردشگری معنوی نیازمند تلاش و جدیت حوزه‌های علمیه است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی ادامه داد: بخش دیگر که مربوط به تصویر ذهنی ایجاد شده از شهر مشهد است، نیازمند توجه به سویه‌ها و یا گونه‌های دیگر گردشگری است که هم‌راستا با گردشگری مذهبی و یا معنوی هستند. یکی از حوزه‌هایی که به راحتی نمی‌توان آن را از حوزه گردشگری معنوی تفکیک کرد، بخش هنری گردشگری فرهنگی است. بنابراین به نظر من بخش دوم توسعه گردشگری معنوی در ارتباط با موضوع توجه به فرهنگ و هنر است. با توجه به این که در امر دینی و قدسی، نگاهی زیبایی‌شناسانه وجود دارد و در واقع یکی از مراحل امر دینی، زیبایی‌شناسی است، مشاهده می‌شود که از گذشته تاکنون هنر در مجموعه مسائل مربوط به زیارت نقش بسزایی داشته است.

خدیوی تصریح کرد: از جمله آن‌ها می‌توان معماری ساختمان‌ها و حرم که همراه با زیباترین و دقیق‌ترین ظرافت‌ها ساخته شده است را نام برد. به علاوه موسیقی نیز بخش جدایی‌ناپذیر امر زیارت بوده است، به طوری که صدای نقاره‌ها، آوای قرآن، آوای اذان و … از جمله آواهایی هستند که به طور جدی نیاز زائران و گردشگران معنوی را تأمین می‌کرده و به بهترین شکل بروز و ظهور می‌یافته است. بو نیز از دیگر ویژگی‌های برندیگ محسوب می‌شود، به طوری که در برخی اماکن مذهبی و زیارتی، مشک و عود دود می‌کنند و یا با توجه به فرهنگ اسلامی بوی خوش گلاب نیز در فضا می‌پیچد، به گونه‌ای که برند عطر مشهدی از موضوع توجه به بوی خوب در امر زیارت، نشأت می‌گیرد.

هنر و زیبایی بخش مهمی از زیارت را به خود اختصاص داده است

وی با بیان این که به طور کلی هنر و زیبایی، بخش مهمی از زیارت را به خود اختصاص داده است و تصویر ذهنی مردم از زیارت و امور قدسی، تصویری زیبایی‌شناسانه است، تشریح کرد: هنر کمک زیادی به این موضوع می‌کند؛ در نتیجه لازم است امروزه به این موضوع توجه کنیم؛ چراکه با ورود تکنولوژی به حوزه فرهنگ و همچنین گسترش هنر در دوران مدرن و تسری آن به حوزه‌هایی مانند سینما، تئاتر، موسیقی و … ظرفیتی ایجاد شده است که ما در گردشگری مذهبی و همچنین تقویت برندینگ امر زیارت نیازمند توجه بیشتر به این حوزه هستیم.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اضافه کرد: البته منظور از هنر در واقع هنرهایی با نگاه معناگرایانه است، به عنوان مثال جشنواره‌های بزرگی در رابطه با سینمای معناگرایانه در مشهد برگزار کنیم و یا کنسرت‌ها و جشنواره‌های موسیقی معناگرایانه و موسیقی معنوی را در مشهد گسترش دهیم تا با استفاده از آن‌ها بتوانیم تصویر معنویت در ذهن مخاطبان را پررنگ‌تر کنیم؛ بنابراین به نظر می‌رسد که این‌ موارد ضرورت‌های انکارناپذیری هستند.

 

خدیوی عنوان کرد: اقدامات در حوزه معماری و شهرسازی باید به گونه‌ای باشد که بافت پیرامون حرم بعدی زیبایی‌شناختی داشته باشد، به شکلی که مردم از تماشا و دیدن آن لذت بصری ببرند و این زیبایی تنها نباید در صحن و سرای حرم قابل مشاهده باشد؛ در واقع حرم مطهر باید در پیوند با فضای شهری باشد.

وی با اشاره به این که این بافت شهری باید از سایر بافت‌های شهری مشهد و حتی کشور متمایز باشد، بیان کرد: به تعبیری نمی‌توان کپی‌ بافت‌های شهری دیگر را در این مکان ایجاد کرد. البته این موضوع در تخصص من نیست و متخصصان شهرسازی باید نظر دهند؛ اما به طور کلی این بخش نیز باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا حوزه بسیار با اهمیتی است و عدم توجه به آن سبب می‌شود نتوانیم آنطور که لازم است در حوزه برندسازی و ایجاد تصویر مثبت از شهر مشهد، موفق عمل کنیم.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اضافه کرد: ابزار سومی که می‌تواند در توسعه امر زیارت اثرگذار و کمک‌کننده باشد، گونه‌های دیگر گردشگری است. به عنوان مثال گردشگری تندرستی و یا سلامت یکی از انواع گردشگری است که از گذشته با موضوع شفا در امر زیارت پیوند داشته است. به عبارتی این گونه گردشگری تمایل دارد که به زیارت نزدیک باشد و می‌تواند تأثیر مثبتی از شهر مشهد ایجاد کند. به علاوه در حوزه درآمدزایی و اقتصادی نیز برای شهر مشهد قابل تأمل و توجه است.

 

شناسایی گونه‌های گردشگری هم راستا با زیارت در تقویت برندینگ اثرگذار است

خدیوی خاطرنشان کرد: گردشکری تاریخی و گردشگری خرید نیز از گونه‌های دیگر گردشگری هستند که می‌توانند کمک قابل توجهی به امر زیارت کنند؛ خرید سوغات همواره جزء جدایی‌ناپذیر زیارت بوده است، اما امروزه با ورود کالاهای چینی و … دچار مشکلات زیادی شده است. به نظر می‌رسد گردشگری خرید باید مبتنی بر خرید از کارگاه‌هایی باشد که محصولات ایرانی و مورد تقاضای گردشگران مانند کارگاه‌های سنگ‌تراشی، پوشاک و … که سبب توسعه گردشگری خرید می‌شوند را تولید ‌کند، تا بتواد گردشگری زیارتی شهر مشهد را تقویت کند. بنابراین شناسایی گونه‌های گردشگری هم‌راستا با امر زیارت می‌تواند در تقویت برندیگ و ایجاد تصویر ذهنی بهتر از مشهد اثرگذار باشد.

وی درخصوص موانع ایجاد تصویر ذهنی مثبت اظهار کرد: به نظر من مهمترین مانع ایجاد تصویر ذهنی و برندیگ شهر مشهد، اغتشاش معنایی و یا اغتشاش بصری است؛ به این معنی که گونه‌های هم‌راستا یا غیر هم‌راستا با امر زیارت آن هم با مفهوم معنویت را در شهر مشهد بسیار پررنگ کنیم. به نظر من چنانچه مقابله با گونه‌های گردشگری هم‌سو با زیارت و گردشگری معنوی مانند گردشگری فرهنگی ادبی، فرهنگی هنری، سلامت و … را جایگزین تقویت این گونه‌های گردشگری  کنیم، متأسفانه گونه‌های دیگری از گردشگری مانند گردشگری غذا شکل می‌گیرد. گرچه ظهور این نوع از گردشگری تضاد و منافاتی با امر زیارت ایجاد نمی‌کند و حضور این نوع گردشگری تا حدودی خوب است، اما پررنگ شدن آن در نهایت ما را دچار مشکل خواهد کرد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: به تعبیری دیگر جلوگیری از توسعه گونه‌های هم‌راستا با زیارت مانند هنر، موسیقی فاخر، سینمای معناگرا و افزایش حضور گردشگرانی که تقاضای معنویت دارند، سبب شکل‌گیری گونه‌های دیگری از گردشگری می‌شود. افرادی که دغدغه امور معناگرایانه، مذهبی و دینی دارند و تلاش می‌کنند مخاطبینی که تصویر مذهبی از مشهد دارند در این شهر حضور پیدا کنند، باید اجازه دهند و بستری را فراهم کنند که زیبایی‌شناسی که در هنر تجلی پیدا می‌کند در شهر مشهد نیز به حد اعلاء خود برسد.

خدیوی افزود: به طوری که مشهد در بازه‌های تابستان و مناسبت‌های مذهبی، محمل بزرگی از جشنواره‌های هنرهای شنیداری، سینما، هنرهای تجسمی و … باشد که تمام این عوامل به تقویت و پررنگ شدن موضوع معنویت در شهر کمک می‌کنند.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات این است که ما برای جلوگیری از جریان اقتصادی تجاری که مبتنی بر سوداگری و توسعه گونه‌های غریب با امر زیارت است، نمی‌توانیم از قوانین سخت و سنگین استفاده کنیم؛ بلکه باید گونه‌های دیگری از گردشگری را تقویت کنیم که مخاطبان معناگرا و معنویت‌گرا به مشهد روی آورند. حضور زائران و گردشگران معنویت‌گرا سبب می‌شود، گونه‌هایی که هم‌راستا با زیارت و امر قدسی نیستند،حداقل اغتشاش بصری ایجاد می‌کنند و یا تصویر نامنظمی از شهر مشهد به وجود می‌آورند، به مرور زمان به حاشیه رانده شده و برند زیارت توسعه یابد؛ چراکه برند در ذهن و ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها شکل خواهد گرفت.

برای ایجاد تصویر ذهنی مثبت از مشهد نیازمند پیوند میان عناصر درگیر با گردشگری هستیم

عضو هیأت علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: بنابراین ایجاد تصویر ذهنی مثبت، نیازمند هماهنگی، هم‌پوشانی و پیوندی میان عناصر درگیر با گردشگری است؛ از این رو لازم است انواع مختلف گردشگری و سیاست‌گزاران این حوزه در جهت ایجاد تصویری معنوی و مذهبی از شهر مشهد، با یکدیگر همفکری  داشته باشند و این موضوع زمانی تحقق می‌یابد که تمام نهادهای مرتبط حداقل به اجماع نظری درخصوص موضوع گردشگری معنوی و لزوم توجه به آن در بافت اصلی شهر مشهد دست پیدا کنند.

منبع:ایسنا