کرمانشاه؛ گنجینه‌ای از دست آفریده‌های رنگارنگ

این مردمان سختی دیده برای گذران روزهای دشوار زندگی، در کنار دامپروری و کشاورزی، دست به خلق هنرهای دست ساز هم می زدند. هنرهایی که ریشه در زندگی و معیشت آنها داشته و نسل به نسل و سینه به سینه آن را به آیندگانشان منتقل می کردند تا هر نسلی آن را کامل تر می کرد.

و حالا امروز در کرمانشاهی که تاریخی کهن، طبیعتی دیدنی و آب و هوایی چهارفصل دارد، تنوع دست آفریده های هزار طرح و هزار نقش که از پیشینیان برجای مانده، چشم هر ببینده ای را به سمت خود خیره می کند.

به گزارش ایسنا، گیوه هورامان و گلیم هرسین و فرش سنقر گوشه هایی از ذوق و هنر مردمان دیار کرمانشاه است که بوسطه زیبایی ها و قامت بلند تاریخی‌شان شهرت جهانی کسب کرده اند. در کنار این هنرهای جهانی شده، نمدمالی، چرم سازی، چیغ بافی، موج باقی، چاقوسازی و سازهای سنتی نیز جلوه های بی نظیر از هنر دست مردمان این دیار هستند که هر گردشگری که به کرمانشاه بیاید می تواند آن را به عنوان سوغاتی به شهر و دیارش ببرد.

گیوه

گیوه یکی از متفاوت ترین سوغات‌های کرمانشاه است که خاستگاه اصلی تولید آن در منطقه او رامانات است و قدمتش به گذشته‌های دور برمی‌گردد. پوشیدن گیوه حس متفاوتی به انسان می‌دهد و گویی به گذشته‌های دور سفر کرده و کفش‌های مردمانی را پوشیده که قرن ها پیش زندگی می کرده اند.

گیوه از هزار سال‌پیش تابحال جایگاه خود را به عنوان یک پاپوش محبوب بین مردم کرمانشاه حفظ کرده و در سالهای اخیر هم شهرتش به خارج از مرزها رسیده است. پاپوشی که علاقمندانش آن را به خاطر سبکی، خنک بودن، زیبایی و مقاوم بودنش می پوشند.

این کفش بادوام و سبک و راحت کرمانشاهی‌ها تابستان‌ها حسابی خنک است و زمستان‌ها هم حسابی گرم. گیوه می تواند یک سوغاتی مناسب برای کسانی که دوستشان دارید، باشد.

گلیم

گلیم زیراندازی با قدمتی پنج تا شش هزار ساله ویژگیهای منحصربفردی دارد که هر بافته دیگری آن را ندارد و همین ها باعث شده تا شهرتی جهانی برای خود به هم بزند.

گلیم هایی که اول بافته می شد، خیلی ساده بود و فارغ از هر نقشی. به قول محلی ها فقط “میل ماش” (راه راه) بود، اما بعدها که کمی بافنده ها ماهرتر شدند، از طبیعت اطراف خود برای زدن طرح و نقش روی گلیم الهام گرفتند و برای همین بود طرح درخت و گل و حیوانات و … جایشان روی گلیم باز شد.

یکی از اصلی ترین مراکز تولید گلیم در ایران، شهرستان هرسین است. شهرستانی که هنر بافت گلیم در خون مردمانش جاری است و از کودکان گرفته تا افراد کهنسال به نوعی با این هنر باستانی سر و کار دارند.

گلیم یکی از معدود دستبافت هایی است که می توان از هر دو طرف آن استفاده کرد و بعلاوه رنگ هایی که در آن دیده می شود همه طبیعی است. از طرف دیگر ماندگاری این دست بافته بسیار بالاست و اگر در شرایط خوبی نگهداری شود، سالهای سال عمر می کند.

گردشگرانی که گلیم ثبت جهانی شده هرسین را به عنوان سوغات به شهر و دیارشان می برند، تا سالیان زیادی این یادگاری را از کرمانشاهیان خواهند داشت.

فرش سنقر

فرش آنقدر بین ایرانی ها محبوب هست که در هر گوشه این سرزمین بین هر قومی شکل و رنگ و طرح مخصوص به خود را دارد. مشهدی ها، تبریزی ها، کاشانی ها و…. فرش هایی دارند که متمایز از سایر فرش ها در مناطق ایران هستند.

در کرمانشاه هم که بواسطه شرایط جغرافیایی و اقلیمی خود یکی از مراکز اصلی هنرهای دست بافت در ایران باستان است، فرشی در شرق این استان بافته می شود که به آن “فرش آهنی” می گویند.

تار و پود فرش سنقر و کلیایی آنچنان در هم تنیده و سخت گره بر گره می شود که همانند آهن محکم و سخت می شود. هنرمندان فرشباف سنقری گره هایی به فرش های خود می زنند که فقط خاص این منطقه است، این گره ها آنقدر محکم و سخت هستند که به آنها گره های آهنین می گویند و فرش هایی که ماحصل این گره ها می شود، بسیار بادوام است.

فرش سنقر خریداران زیادی در ایران دارد و ویژگی های منحصربفرد آن باعث شده تا جایگاه خوبی بین فرش های ایرانی داشته باشد.

فرش هایی که در سنقر بافته می شود، عموما به همان شکل و شیوه سنتی بافته می شود، یعنی پشم بسیار باکیفیتی که از گوسفندان این منطقه چیده می شود، توسط زنان پشم ریسی شده و بهترین نخ را در اختیار ما قرار می دهد.

برای همین اگر فرش باکیفیتی می خواهید، با سفر به شهرستان سنقر می توان علاوه بر لذت بردن از جاذبه های گردشگری این شهرستان، فرشی با دوام و با کیفیت را به سوغات برد.

نمدمالی

قدمت نمدمالی و تولید نمد در سرزمین کهن ایران بویژه در مناطق کوهستانی این سرزمین از جمله کرمانشاه که مردمانش از زمان باستان شغل دامپروری داشته‌اند به حدی طولانی است که نمی‌شود آغازی برای آن تعیین کرد.

دامداران کرمانشاهی وقتی فصل پشم چینی گوسفندان می‌رسد، چون پشم بره برای ساخت نمد بسیار خوب است، بره ها را جدا می کنند و پشم هایشان را خوب می شویند و دو روزی را صبر می کنند تا پشم بره ها خشک شود. پس از گذشت دو روز آیین “چره” که همان پشم چینی گوسفندان است شروع می شود. دامداران پشم بره ها را در سه برش می چینند و سومین لایه، لایه ای است که به آن “خوری” می گویند و برای تولید نمد از آن استفاده می شود.

دامداران خوری های چیده شده را به هنرمندان نمدمال می فروشند و آنها نیز در همان ابتدا کار جداسازی پشم های قهوه ای، مشکی و سفید را انجام می دهند و پس از آن پشم ها را در نهر یا برکه ای می شویند. در گذشته هنرمندان نمدمال کرمانشاهی این کار را در سراب قنبر انجام می‌دادند و پس از خشک شدن پشم ها آنها را به استادکاران حلاج که بیشترشان در راسته بازار تاریخی”درطویله”(توپخانه) بودند می‌دادند تا خوب حلاجی شود و بعد شروع به تولید نمد می‌کردند و چون بازار فروش خوبی داشت، تولیدشان هم زیاد بود.

هرچند که تا همین یکی دو دهه پیش وقتی نام نمد می آمد، فقط یک زیرانداز نرم و راحت به ذهن می آمد، اما حالا که سلیقه های مردم عوض شده، نمد کاربردهای دیگری هم پیدا کرده و ۷۰ نوع کلاه و سرپوش، تشک و … نمدی ساخته می شود.

امروزه باتوجه به خواص درمانی نمد از جمله کاهش دردهای رماتیسم و مفصلی تمایل مردم برای خرید آن زیاد شده و گردشگرانی هم که به کرمانشاه سفر می کنند، با خرید یک نمد سوغاتی می خرند که خواص درمانی هم دارد.

چاقوی کرند

چاقوسازی هنریست که از روزگاران بسیار دور در خطه ای از این سرزمین پیشه مردمان سخت کوش منطقه دالاهو بوده و نسل به نسل و سینه به سینه آن را به فرزندانشان آموخته اند تا به این روزها رسیده است.

به گفته خودشان پیشینه فلزکاری و چاقو سازی در سرزمینشان به حدود سه هزار سال قبل برمی گردد و مستندات تاریخی زیادی از ساخت ابزارآلات فلزی در این منطقه توسط نویسندگان قرون اولیه پس از اسلام برجای مانده است.

این مستندات تاریخی گویای این است که مردم کرند از قرن های دور در کار ساخت ابزارآلات فلزی و جنگی بوده اند، بنابراین دالاهو قرن های متمادی یکی از مراکز اصلی صنعت فلز در ایران بوده، اما از چند سده پیش که سلاح های گرم ساخته شدند و رواج پیدا کردند، رنگ و رونق سلاح های سرد مثل شمشیر و خنجر کمتر شد و بیشتر کارگاه های ساخت ابزارآلات فلزی جنگی فقط به کار تولید چاقو آن هم در طرح ها وشکل های مختلف روی آورند.

در کرند غرب مرکز شهرستان دالاهو همه با پیشه چاقو سازی آشنا هستند. این هنر نسل به نسل بین خانواده های این منطقه منتقل شده و هرکودکی که اینجا بدنیا می آید، با صدای ضرب چکش استادکاران چاقو ساز بزرگ می شود، برای همین است که خیلی ها می گویند هنر چاقوسازی در خون و رگ مردمان دالاهو است.

چاقو در این منطقه به شکل سنتی ساخته می شود، برای همین است که چاقوهای این دیار با کیفیت ترین چاقوها در ایران هستند و از اقصاء نقاط ایران مشتریان پر و پا قرصی دارد و گردشگرانی هم که به کرمانشاه سفر می کنند برای تهیه چند چاقوی با کیفیت برای آشپزخانه هایشان به کرند هم سری می زنند.

چیغ بافی

قدمتش به زمان‌های خیلی دور باز می‌گردد، شاید حدود سه هزار سال پیش و شاید هم کمتر. هیچکس نمی داند اولین جرقه‌های شکل گیری این هنر دست ساز زنان هنرمند عشایری در کرمانشاه دقیقا از چه زمانی بود، اما همه این را می‌دانند که چیغ(چیت) نماد سلیقه، احساس، ذوق و مهارت زنان کوچ نشین است که در طول صدها سال آن را با دستان هنرمندشان کامل تر و خوش رنگ و لعاب‌تر کردند.

از همان روزگاران دور که زندگی عشایری پررنگ‌تر از زندگی یکجانشینی بود، فصل پشم چینی گوسفندان که از راه می‌رسید، زنان عشایر بخشی از پشم‌های چیده شده را با رنگ های طبیعی رنگرزی می‌کردند و بعد مشغول کار ریسندگی آن می‌شدند. ریسندگی پشم ها که تمام می‌شد، نی های تو خالی کنار مرداب ها و رودخانه  را جمع می‌کردند و دسته دسته می‌کردند تا با هنر و خلاقیت خودشان چیغ ها را ببافند.

چیغ های بافته شده را عموما به عنوان دیواری برای دور تا دور سیاه چادر(دوار) استفاده می‌کردند و گاهی هم وسیله ای بود برای جداکردن بخش های مختلف سیاه چادر از هم، مثل اتاق میهمان نشین. چیغ هایی که طرح و نقش دار بودند بیشتر برای تزیین سیاه چادرها استفاده می‌شد و چیغ های ساده و بی آلایش هم برای کشیدن دیواری دور جای استراحت گوسفندان و بزها.

و اما امروزه چیغ ها شکل و رنگ دیگری به خود گرفته اند و وسیله ای شده اند برای تزئین خانه ها. برای همین است که مشتریانش دیگر به داخل کشور محدود نمی شود و از کشورهای مختلفی نیز مشتریان زیادی دارد.

چرم سازی

چرم سازی یا سراجی یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین هنرهای سنتی استان کرمانشاه است.

از دیرباز شغل دامداری در منطقه کرمانشاه از رونقِ خاصی برخوردار بوده و به علت وفورِ دام، تهیه پوست حیوان در این دیار به راحتی میسر بوده، بنابراین در گذشته سراجان زیادی وجود داشته‌اند و دباغان زیادی نیز در کنار این حرفه‌ مشغول بکار بوده‌اند. دباغان پوست حیوان را دباغی کرده و در اختیار سراجان قرار می دادند و آنها نیز با هنرمندی خاصی به تهیه انواع صنایع دستی می‌پرداختند.

در گذشته در یکی از راسته‌های بازار کرمانشاه که به نام راسته بازار سراجان معروف بوده، صنعت سراجی رواج بسیاری داشته و این راسته بازار همواره مامن هنرمندان متعدد چرم ساز بوده است.

از مصنوعات چرمی می‌توان به  انواع کیف‌های دستی مردانه و زنانه، جلد موبایل، انواع چمدان، انواع یراق اسب و قاطر ، انواع کمربند، کمربندهای ورزش زورخانه‌ای، جلد عینک، جلد دوربین‌های شکاری‌ و دیگر لوازم چرمی اشاره کرد که گردشگرانی که به کرمانشاه می آیند با گذری به راسته بازارهای بازار ۲۰۰ ساله شهر می توانند نمونه هایی از سراجی سنتی را ببینند و با خود به سوغات ببرند.

سازهای سنتی

سازهای سنتی یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی دیار سنگ و آب است که قدمتی بس طولانی دارد. استان کرمانشاه به واسطه قدمت و تنوعی که در حوزه موسیقی دارد به سرزمین موسیقی ایران مشهور است و هنرمندان این دیار علاوه بر مهارت در نواختن انواع سازهای سنتی، تبحر خاصی در ساختن سازهای سنتی نیز دارند.

مهمترین مناطق ساخت سازهای سنتی که سر آمد آن تنبور می باشد، اسلام آبادغرب، کرندغرب، گهواره، کرمانشاه، سرپل ذهاب، منطقه قلخانی، گوران و سنجابی، صحنه، کنگاور و دینور هستند.

همین جایگاه موسیقی در استان کرمانشاه باعث شده تا طی سالهای گذشته روستای فش به عنوان دهکده ملی سازهای سنتی و دالاهو به عنوان شهر ملی تنبور شناخته شود.

هنرهای دست آفریده مردمان این سرزمین فقط محدود به همین تعداد نیست. پرده بافی، موج بافی، ارغوان بافی، قالی بافی، قلم زنی، جاجیم بافی و … دیگر صنایع دستی کرمانشاه هستند که می تواند سوغاتی ماندگار و زیبا برای هر گردشگری که به  دیار کرمانشاه سفر می کند باشد.

منبع:ایسنا