گردشگری مذهبی، عامل و محور توسعه

در بسیاری از آیه‌های قرآن کریم بر سفر تاکید شده است و از انسان‌ها می‌خواهد به مسافرت بپردازند. در قرآن آیاتی وجود دارد که به‌طور مسقیم مردم را به سفر کردن دعوت می‌کند مانند آیه ۲۰ سوره عنکبوت، آیه ۴۲ سوره روم، آیه ۳۶ سوره نحل، آیه ۶۹ سوره نمل، آیه ۱۱ سوره انعام و آیه ۱۳۷سوره آل عمران و در برخی موارد به‌شکل غیر مستقیم این امر را بیان می‌کند مانند آیه ۱۰۹ سوره یوسف، آیه ۹ سوره روم، آیه۴۴ سوره فاطر، آیه ۲۱ سوره غافر و آیه ۱۰ سوره محمد. قرآن بشر را به سفر کردن ترغیب می‌کند تا آثار گذشتگان را ببیند و عبرت گیرد، شکرگزار نعمت‌های خدا باشد، از مخلوقات و نعمات خدا به خداشناسی برسد، از رمز و راز آفرینش آگاه شود، در مورد مسائل مختلف و وضعیت گذشتگان تفکر کند، از سنت‌های گذشتگان آگاه شود، در سفر به تجارت و بازرگانی بپردازد و سرمایه و اقتصاد را به گردش درآورد و فرهنگ و علم و تمدن را به مردمان دیگر سرزمین‌ها انتقال دهد.

صنعت گردشگری به ویژه گردشگری مذهبی درگستره فرهنگ اسلامی ایرانی اهمیت زیادی دارد و به واسطه وجود بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) فرصت بی‌نظیری در این زمینه پیش روی گردشگری ایران و به خصوص خراسان رضوی قرار دارد به گونه‌ای که حتی واژه گردشگری در مجاورت و جغرافیای این مضجع شریف بیشتر از گردشگر زائرمعنا و مفهموم دارد.

نگاه به گردشگری یا همان زیارت در ادوار مختلف تفاوت‌هایی داشته است و اگر چه همواره خدمت به زائران و مجاوران حریم آستان‌های مقدس بیشتر از جنبه‌های مادی، جنبه معنوی آن مورد تاکید بوده است اما درکنار جنبه معنوی، جنبه اقتصادی آن مورد توجه قرار گرفته است، بهره‌گیری از فرصت‌های گردشگری مذهبی و افزایش درآمدهای ناشی از صنعت جهانگردی مذهبی درایران به عنوان یکی از بهترین راه‌های خارج شدن از اقتصاد تک‌محصولی نفت مطرح شده است.

وقتی صحبت از گردشگری مذهبی است نباید فراموش کرد که ایران کشوری با قدمت چند هزار سال است و بسیاری از آثار تاریخی آن، بناهای دینی و مذهبی است، پیامبران و بزرگان دینی بسیاری در این کشور زندگی کرده‌اند که مقبره‌های آن‌ها مقصد زیارتی و مذهبی مردمانی از ایران و دیگر کشورهای جهان است.

مذهب نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری و توسعه برخی شهرهای ایران مانند مشهد، قم، شیراز، قزوین، شوش، اردبیل، گنبد کاووس و… داشته است، حدود ۳۳ پیامبر در ایران دفن شده‌اند که می‌توان به دانیال نبی، حیقوق نبی، قیدار نبی، اشموییل، حضرت یوشع، حضرت خالد بن سنان عبسی، شعیای نبی، حضرت حجی، حضرت مردخای، حضرت قادر، حضرت روبیل، حضرات سلام، سلوم، سهلی و القیا اشاره کرد.

علاوه بر این مقبره‌ها، مقبره امام هشتم شیعیان، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در مشهد قرار دارد و این شهر را به پایتخت مذهبی و معنوی ایران تبدیل کرده است. حرم این امام رئوف ارزش جهانی دارد و هرساله میلیون‌ها مسلمانان از کشورهای مختلف دنیا برای عرض ادب و زیارت عازم مشهد الرضا می‌شوند.

البته برخی‌ها، افرادی را که به مشهد می‌آیند، صرفا زائر می‌دانند و برخی دیگر این افراد را گردشگر مذهبی می‌دانند اما باید به این نکته اشاره کرد که «گردشگری مذهبی» را نمی‌توان با کلمه‌ی «زیارت» جایگزین کرد. در زیارت فرد به قصد زیارت به مکان مقدس مذهبی دین خود می‌رود. برای مثال شیعیان به قصد زیارت و انجام اعمال مذهبی به حرم امام رضا (ع) در مشهد می‌روند. اما در گردشگری مذهبی ممکن است یک مسلمان برای بازدید از کلیسای تاریخی به شهر دیگری سفر کند. در گردشگری مذهبی هدف از سفر صرفا زیارت و انجام اعمال مذهبی نیست و طیف گسترده‌تری از سفرهای مذهبی را شامل می‌شود. برای مثال حضور در کنفرانس مذهبی، رویدادهای فرهنگی – مذهبی و اجرای دیگر برنامه‌های مذهبی جز گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند.

نوع خدماتی که به مسافران ارائه می‌شود گردشگری مذهبی را از دیگر سفرها متمایز می‌کند و ویژگی‌های تاسیسات اقامتی و پذیرایی از گردشگران با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی متفاوت است.

یکی از نکاتی که باید مد نظر مردم، جامعه میزبان و مدیران و برنامه‌ریزان قرار گیرد «سازمانی‌دهی» گردشگری مذهبی است، در شکل سازمان نیافته گردشگر مذهبی به تنهایی سفر می‌رود.

اکنون «سفرهای سازمان دهی شده» مد نظر است که بر اساس ویژگی‌هایی مانند تعداد شرکت کنندگان، هم عقیده و هم نظر بودن، شیوه و وسایل حمل و نقل تقسیم‌بندی می‌شود، آموزه‌های دینی ادیان مختلف و به خصوص دین اسلام تاکید بر اجتماع و همواره سفر گروهی را تشویق و ترغیب کرده است. به عنوان مثال سفر حج که افراد در غالب کاروان و به‌صورت گروهی اعزام می‌شوند، برخی سفرهای مذهبی باید در موقع خاصی از سال انجام گیرد.

هم‌چنین مسئولان باید هنگام سازمان‌دهی به ساختارهای اجتماعی از جمله سن، جنس، موقعیت اجتماعی و… توجه کافی را داشته باشند.

آثار گردشگری مذهبی

صنعت گردشگری به‌سرعت رو به رشد است و به صنعتی پرسود تبدیل شده است. گردشگری مذهبی نیز سهم بسزائی در این پیشرفت‌ها دارد، ورود خیل عظیمی از گردشگران آثار مثبت به‌همراه دارد.

افزایش درآمد مردم محلی و ورود ارز به کشور (هم ریالی هم ارزی)، ایجاد فرصت‌های شغلی مخصوصا برای افراد بومی، رونق گرفتن صنایع‌دستی، جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی، تحرک سرمایه‌مالی، بهسازی و توسعه تاسیسات زیربنایی، توسعه صادرات غیرنفتی، توسعه منطقه‌ای و توسعه فعالیت‌هایی مرتبط با گردشگری از آثار اقتصادی جذب گردشگر است.

هم‌چنین گسترش تبادلات و تعاملات فرهنگی (که باعث کاهش تنش‌های سیاسی و اجتماعی می‌شود)، افزایش امکانات تفریحی، بهبود کیفیت خدمات اجتماعی، کمک به حفاظت بهتر ازمیراث‌فرهنگی، احساس مباهات و افتخار مردم محلی به داشته‌های فرهنگی، افزایش حس احترام به گردشگران و زائران از جمله آثار فرهنگی و اجتماعی گردشگری مذهبی است.

گردشگری با سرعت رو به جلو حرکت می‌کند و در مقایسه با دیگر صنایع باصرفه‌تر و کم زیان‌تر است، گردشگری مذهبی نیز که سهم بسزایی در این پیشرفت‌ها دارد نقطه قوت گردشگری ایران و به ویژه خراسان است که باید در در قالب برنامه‌ای ملی مورد توجه و بهره برداری قرار گیرد.

منبع:میراث آریا