جایگاه تاریخی قالی‌های لیلیان در فرش ایران
فرش دستباف ایران از زمان‌های بسیار دور شهره جهان بوده است. در افسانه‌ها و داستان‌ها هر جا سخن از ثروت و مِکنَت یا حسن سلیقه بوده یک فرش ایرانی در آن می‌درخشیده است. اما ما ایرانیان به دلیل همیشه در دسترس بودن فرش دستبافت، کمتر به خود زحمت داده‌ایم تا این کالای مهم ایرانی که برآیند فرهنگ و سنت ماست را بشناسیم.
عبدالله احراری، عضو انجمن علمی فرش ایران در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص قالی‌های منطقه خمین اظهار کرد: تقریبا می‌توان گفت که قالی‌های منطقه خمین در اکثر بازارها به خصوص کشورهای اروپایی و همچنین داخل استان مرکزی جایگاه ویژه‌ای دارند.
وی به معرفی قالی‌های خمین و محلات پرداخت و افزود: در واقع اگر خواسته باشیم قالیبافی استان مرکزی را شرح دهیم حیف است که نام شهرستان‌های خمین و محلات به کار برده نشود. این دو شهرستان حداقل در ۱۰۰ سال اخیر یکی از مهمترین مراکز تولید فرش در استان مرکزی بوده‌اند و از یک سابقه تاریخی برخوردارند.
احراری عنوان کرد: در شهرستان محلات بیشتر قالیبافی در روستاهای این مناطق رایج است. اکثر روستاییان قالی می‌بافند و قالیبافی یکی از راه‌های کسب درآمد مردم این منطقه است. معمولا تراکم قالی‌هایی که در این منطقه بافته می‌شوند بین ۳۰ تا ۳۵ رج است، اما در سال‌های اخیر ظاهرا تشویق شدند تا قالی‌هایی با رج شمار بالاتر نیز ببافند.
عضو انجمن علمی فرش ایران ادامه داد: عمدتا این قالی‌ها با گره فارسی بافته می‌شوند، اما اخیرا از گره ترکی نیز برای بافت قالی در این منطقه استفاده می‌شود. شیرازه فرش معمولا هنگام بافت صورت می‌گیرد، به عبارتی شیرازه متصل است و پرداخت و روگیری نیز در همان زمان بافت فرش اتفاق می‌افتد.
طرح‌ها و نقوش قالی خمین همگی الگو گرفته از قالی‌های اراک است
احراری تشریح کرد: در قدیم، دارهایی که در این منطقه به کار گرفته می‌شد دارهای عمودی و ثابت بودند اما اخیرا بافندگان تشویق شدند به نوع گردان و چله‌کشی که از نوع تلفیقی و منحصر به استان‌های مرکزی و همدان است. این شیوه چله‌کشی صرف نظر از اینکه متعلق به شهرستان خمین است می‌توان گفت که طرح‌ها و نقوشی که بافته می‌شود چه در خمین و چه در محلات تاثیر گرفته و الگو گرفته از شهرستان اراک است و همان طرح‌ها و نقوشی که در فرش‌ها و قالی‌های اراک وجود دارند در خمین و محلات نیز بافته می‌شود.
وی اضافه کرد: معروفیت قالی‌های خمین و محلات به سال‌های ۱۳۲۰ الی ۱۳۳۰ باز می‌گردد که قالیبافی در این مناطق توسعه پیدا کرد. معروفیت دو شهرستان محلات و خمین مرهون دو سبک خاص قالیبافی در این مناطق است؛ این مناطق شامل روستای لیلیان و روستاهای توابع آن می‌شود که ساکنان آن ارمنی‌نشین هستند.
عضو انجمن علمی فرش ایران تصریح کرد: لیلیان و خمین در ۶۵ کیلومتری اراک قرار گرفته‌اند و روستای لیلیان و روستاهای توابع به اصطلاح همیشه مرکز بافت قالی‌های منحصر به‌فردی بوده که در ایران و جهان به نام قالی لیلیان شناخته شده و از نظر طرح، مواد اولیه و رنگ منحصر به‌فرد هستند.
احراری ادامه داد: قالی‌های لیلیان معمولا دارای گره ترکی هستند اما بافندگان جدیدا از گره فارسی در بافت قالی‌ها نیز استفاده می‌کنند. قالی‌های لیلیان در گذشته عمدتا به صورت تک پود بافته می‌شدند به این معنی که شیوه تخت‌بافت داشتند، اما اخیرا شیوه بافت به سمت دوپودبافی رفته است در حقیقت به سبک لول و نیم‌لول روی آورده‌اند.
وی در خصوص نقوش بافته شده در قالی‌های خمین بیان کرد: یکی از نقشه‌های مهم قالیبافی خمین نقشه ماهی‌درهم است که گونه دیگری از نقش ماهی را شامل می‌شود. می‌دانیم نقش ماهی در خراسان جنوبی، تبریز و اکثر استان‌ها رایج است و در استان مرکزی نیز از جمله خمین بافته می‌شود.
عضو انجمن علمی فرش ایران اضافه کرد: منطقه دیگری از قالیبافی که نام منحصر به‌فرد خود را دارد و در تجارت فرش در دنیا شناخته شده، روستای «ریحان» بوده که در اصطلاح قالی‌بند ریحان از بخش‌های معروف این روستا است و طرفداران بسیاری دارد. بیشتر قالی‌های منطقه خمین در ابعاد کوچک یعنی حداکثر تا ۶ متر بافته می‌شوند و بافندگان این منطقه کمتر تمایل دارند قالی‌های ۹متر، ۱۲ متر یا ابعاد بزرگتر ببافند.
احراری گفت: اگر بخواهیم کلیت قالیبافی استان مرکزی را شرح دهیم خوشبختانه مواد اولیه استفاده شده برای بافت قالی‌ها بیشتر از پشم دست‌ریز است و اکثر تولیدکنندگان از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کنند. تقریبا صفر تا صد بافت فرش‌ها توسط قالیبافان انجام می‌شود.
قالی‌های لیلیان در کشورهای اروپایی نیز جایگاه ویژه‌ای دارند
وی اظهار کرد: بازار این قالی‌ها یعنی قالی لیلیان و روستای بندریحان جزو قالی‌های قدیمی محسوب شده که بسیار در بازار کم‌یاب بوده و اگر بتوان پیدا کرد بسیار نفیس هستند. همچنین تولیدکنندگان و بافندگان سعی می‌کنند در بافت قالی‌های جدید جنس تجاری با قیمت مناسب تولید کنند. تقریبا می‌توان گفت که در اکثر بازارها به خصوص کشورهای اروپایی و همچنین در داخل استان مرکزی این قالی‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند.
عضو انجمن علمی فرش ایران اضافه کرد: دلیل اینکه خمین و محلات را در این بحث جدا کردیم این موضوع بود که از لیلیان که یک جایگاه ویژه دارد یادی شود و مخاطبین متوجه باشند که منطقه لیلیان در فرش ایران جایگاه تاریخی دارد و هنوز زبانزد خاص و عام است.
احراری بیان کرد: در سیستم کارفرمایی معمولا کارفرما مواد کار و نقشه را تهیه می‌کند و در اختیار بافنده قرار می‌دهد که می‌تواند به صورت متمرکز یا غیر متمرکز باشد. یعنی یک بافنده یا در خانه کار می‌کند یا به کارگاه برای کار می‌رود. سیستم مشارکتی نیز به این صورت است که معمولا تعاونی‌هایی مانند کمیته امداد و نهادهایی که حالت خیریه دارند، وارد عمل می‌شوند.
وی ادامه داد: سیستم دیگر خویش‌فرمایی است؛ اگر بخواهیم قالی‌ها را درجه‌بندی کنیم آن دسته‌ای که خویش فرمایی تولید می‌شود ارزش افزوده بسیار کمی داشته؛ چراکه اطلاعات بافنده از طرح، نقشه و مواد اولیه بسیارکم است و عمدتا از مواد ارزان‌قیمت استفاده می‌شود و جنسی تجاری به عمل می‌آید.
بهترین قالی‌ها در سیستم کارفرمایی تولید می‌شوند
عضو انجمن علمی فرش ایران گفت: سیستم مشارکتی نیز به همین صورت است؛ چراکه در سیستم مشارکتی آنچنان که باید از جنس نفیس استفاده نشده و در نتیجه محصول هنری که تولید می‌شود، بار هنری کمی خواهد داشت. البته گفتنی است که بهترین قالی‌ها در سیستم کارفرمایی تولید می‌شوند.
احراری خاطرنشان کرد: آن دسته قالی‌هایی که می‌گوییم برند هستند با سیستم کارفرمایی جلو می‌روند. مواد اولیه و نقشه توسط کارفرما شکل می‌گیرد و در اختیار بافنده قرار داده می‌شود. در آخر بافنده نیز دستمزد خود را می‌گیرد و حق ندارد که نقشه و یا مواد اولیه را جابه‌جا کند. به این شکل است که این قالی‌ها به اصطلاح فرش‌های بهتری از آب در می‌آیند.
وی تشریح کرد: سیستم تولید فرش و قالی در اراک، استان مرکزی، خمین، محلات و فراهان کارفرمایی است که رفته رفته جای خویش فرمایی را می‌گیرد. به عبارتی همان چیزی که قبل‌ها در این روستاها وجود داشت.
عضو انجمن علمی فرش ایران اضافه کرد: قبل از انقلاب سیستم کارفرمایی اجرا می‌شد اما بعد از انقلاب با این تصور که بافنده اگر خود، کار را به عهده بگیرد درآمد بیشتری خواهد داشت سیستم کارفرمایی حذف شد، درحالی که اینطور نبود. در سیستم کارفرمایی بافنده دستمزد خود را دریافت می‌کند، اما اتحادیه‌ها و تشکل‌ها باید نظارت دقیقی بر این موضوع داشته باشند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.