موزه آب یزد

موزه آب یزد (خانه کلاهدوزها)

کمبود آب و دسترسی دشوار به آن در مناطق کویریِ ایران سبب شده است تا مردمان ساکن در این مناطق از گذشته های دور تا به امروز، جایگاه ویژه ای برای این مایه ی حیات قائل شوند و بیش از هر انسان دیگری قدر و ارزش آن را بدانند. اهمیت دیرینه آب و اقلیم خاص منطقه، سبب شد تا در سال 1379 شمسی، موزه آب یزد در خانه تاریخی کلاهدوزها در نزدیکی میدان امیرچخماق دایر شود. بازدید از خانه- موزه آب یزد نه تنها ما را با تاریخ چند هزارساله ی آب و روش های دسترسی به آن در مناطق کویری آشنا می سازد، بلکه این فرصت را در اختیار ما قرار می دهد تا از خانه تاریخی کلاهدوزها نیز بازدید کنیم و با معماری خانه های قدیمیِ شهر یزد آشنا شویم.

خانه کلاهدوزها

خانه کلاهدوزها در زمینی به مساحت 720 متر مربع در شمال میدان امیرچخماق، خیابان قیام، قرار دارد. این خانه ی تاریخی به دستور حاج سید علی اكبر كلاهدوز، تاجر پرآوازه ی یزدی در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار، در فاصله ی سال های 1266 تا 1269 شمسی احداث گردید. عمده تزئینات خانه ی کلاهدوزها شامل گچبری هایی با نقوش گل و گیاه و حیوانات است که بر زیبایی بنا افزوده اند. علاوه بر آن تالار آیینه، پنجره های اُرسی با شیشه های رنگین از دیگر دیدنی های این خانه هستند. اما  آنچه که خانه ی کلاهدوزها را از سایر خانه های تاریخی در شهر یزد متمایز می سازد، عبور دو قنات به اسامی “قنات رحیم آباد” و ” قنات زارچ” از زیر این بنا بوده است که هنوز هم قنات دو هزار ساله ی زارچ با ۷۵ کیلومتر طول کانال، در زیر حیاط این عمارت جریان دارد. خانه تاریخی کلاهدوزها در 5 طبقه ساخته شده است و در حال حاضر به عنوان موزه آب یزد، پذیرای گردشگران و علاقه مندان به تاریخ آب می باشد.

طبقه ی اول

این طبقه پایین ترین قسمت از خانه است و همانطور که پیشتر گفته شد دو قنات رحیم آباد و زارچ از این طبقه عبور می کنند.

طبقه ی دوم: سرداب

پس از بالارفتن از چند پله به این طبقه می رسیم. این طبقه به صورت هشت ضلعی ساخته شده است و ده متر زیر زمین قرار دارد. دورتادور طبقه ی دوم طاق های آجری ساده ای به چشم می خورند که به استحکام بیشتر بنا کمک می کنند.

سرداب به سبب قرار گرفتن زیر سطح زمین و عبور جریان آب قنات در زیر آن، مکانی مناسب برای نگهداری از مواد غذایی بوده است. همچنین در این طبقه حوضی دیده می شود که گذر آب کاریز از آن هوا را مطبوع نگه می داشته است و آب مورد نیاز اهالی منزل را تامین می کرده است. جالب است بدانید در آن زمان برای نگهداری از آذوقه و مواد غذایی، معمولا آن را بر روی صفحه ­ای چوبی قرار می دادند و آن را در میان هوا و زمین آویزان می کردند تا آن را از دست جانوران موذی در امان نگه دارند.

طبقه ی سوم: سکونتگاه تابستانه ی دیروز، موزه ی امروز

به طبقه ی سوم می رسیم؛ این طبقه نیز زیر سطح زمین قرار دارد و به دلیل خنک بودن در ماه های گرم سال مورد استفاده ی ساکنین قرار می گرفته است. این طبقه در حال حاضر بخش اصلی موزه ی آب را تشکیل می دهد و لوازم مختلف مربوط به حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی، ظروف نگهداری و بسیاری لوازم و اشیای ارزشمند دیگر در این بخش به نمایش گذاشته شده اند.

مهمترین اشیای به نمایش درآمده در این قسمت عبارتند از: ظروف نگهداری و حمل آب، کلنگ‎های ویژه جهت حفر قنات، چرخ ‎چاه، لباس مُقنی (چاه کن)، ابزار و ادوات مربوط به میراب ها همچون کتابچه ها، اسناد توزیع آب و ساعت آبی.

 میراب به معنی امیر آب است و تا همین پنجاه سال پیش به وسیله ی ساعت آبی (متشکل از یک فنجان و دیگ پر از آب) وظیفه ی تقسیم عادلانه ی آب قنات را بین کشاورزان و باغ داران بر عهده داشته است. همچنین جالب است بدانید یکی از قدیمی ترین ساعت های آبی دنیا با قدمت ۷۰۰ سال در این موزه نگهداری می شود.

طبقه ی چهارم: سکونتگاه خاندان کلاهدوزها

پس از گشت و گذار در سه طبقه در زیرِ زمین، بالاخره به سطح زمین می رسیم. طبقه ی چهارم در واقع طبقه ی همکف می باشد و در گذشته محل زندگی حاج سید علی اكبر كلاهدوز، همسر، فرزندانشان و خدمتکاران بوده است. مهمترین بخش های این طبقه عبارتند از: اتاق دالان(محل سکونت آقای کلاهدوز)، اتاق ارسی (مهمانخانه)، اتاق پنج دری (خیاط خانه و اتاق خدمه)، تالار (یا خنک جای که تابستان ها استفاده می شده است) و اتاق بادگیر. در هر اتاق فضای کوچکی به نام بالاخانه دیده می شود که در گذشته اشیای با ارزش را در آن نگهداری می کردند.

طبقه ی پنجم: پشت بام

طبقه ی پنجم همان پشت بام خانه است که به آن چاه خانه نیز می گفتند. در این قسمت چرخ چاهی دیده می شود و در گذشته دو نفر از خدمه وظیفه داشتند تا آب را از قنات رحیم آباد به بالا منتقل کنند و سپس آن را در منبعی ذخیره کنند تا آب مورد نیاز ساکنین در طبقه همكف تامین شود.

آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام، شمال میدان امیرچخماق، خیابان قیام

زمان بازدید: از ساعت ۰۸:۰۰ تا ۱۹:۰۰ (موزه از ۱۴:۳۰ تا ۱۵:۳۰ تعطیل است)

هزینه بازدید3000 تومان برای شهروندان ایرانی و 20,000 تومان برای گردشگران خارجی

توجه داشته باشید ساعات بازدید و بهای بلیت ممکن است تغییر کند.